Kurdî hema-hema her roje semedê netewebîyayîşî ya meqaleyê rojnameyanê xo de ya rîpelê kovaranê xo de ya keyepel û sîteyanê xo de ya zî radyo û televîzyonanê xo de qedr û qîymetê ziwanî ser o zaf çî vanê û nê warî de pesmê ziwanî danê. Hetanî ke netewbîyayîş de ziwan kenê merkez zî.
Kurdî senî semedê netewebîyayîşî gama verêne azadkerdişê zîwanî de vînenê, dewletê serdestî yê kurdan zî semedê entegrekerdişê kurdan, verê her çîyan wazenê ke ziwanê kurdan dest bifînê, dima zî ziwanê kurdan bixerepnê. Wazenê ke kurdkî kokê xo ser o zergûn nêbo goreyê sîstemê xo û goreyê eslê xo raver nêşo. Wazenê ke ziwanê kurdan bikewo têmîyan û estetîkê xo ra dûrî bikewo û game bi game no ziwan çimê kurdan ver de sîya û tirş bibo. Wazenê ke tahmê zîwanî vîndî bibo. Îdyom, vateyê verênan û nê çîyê ke şirînî danê ziwanî, nêşuxulîyê. Wazenê ke kurdî ziwanê xo nêkerê ziwanêko aktuel û wazenê ke şaro kurd bi ziwanê xo nêwerzo û ronênişo. Nê dewletê serdestî verê verkan wazenê ke ziwanê kurdkî nêbo ziwanê tutan (domanan).
Ma Tirkîya de baş zanê ke dewleta Tirkîya tarîx de çi arda sereyê ziwanê kurdkî çi nêarda! Seba ke kurdkî (kurmanckî-kirmanckî) ver a çimê kurdan de sîya bikero, zaf oyn kerda. Zaf hîle û luyekî kerda. Hetêk ra bi şîdet, hetêk ra bi tersnayîş ziwanê kurdkî mîyanê fekê kurdan ra, mîyanê mezgê kurdan ra kaş kerda û veta. Na dewlete hetêk ra zî no ziwano qedim xerepnaya û sîstemê ci, formê ci, tahmê ci û şirînîya ci veta û verê çimanê kurdan de şenik vista, pê tinazî kerda û verê çimanê kurdan de kerda ziwanêko tal û ziwanêko şerme.
Nê çend taktîk û metodê asîmîlasîyon û entegrasîyonê zîwanî ra, taktîk û metodo hîna aktîf û bitesîr mi gore taktîk û metodê xerepnayîşî, sîya û talkerdişê ziwanî yo. Yanî dişmen çendêk tahmê ziwanî bixerepno, ziwanî şaş bido şuxulnayîş, hende reseno hedefê xo yê asîmîlasyonî.
Ya zî ez winî vaja, ziwanê kurdkî (kurmanckî-kirmanckî) çendêk şaş bişuxulîyo, çendêk şaş binusîyo, hem sîstemê ci xerepîyêno hem tahmê ci remeno hem zî beno tal û ver a çimê kurdan de beno sîya. Eke şaş bişuxulîyo, rindekîya xo vîndî keno beno lêşin û gamarin. No ziwano pak û delal eke şaş bişuxulîyo, weşî û weşîkîya xo vîndî keno beno sey yew qeretunê şewe ke merdim te ra xewf gêno. Eke şaş bişuxulîyo, merdim te ra remeno, merdim nêwazeno bişinawo, merdim nêwazeno biwano. No taktîk û metodê dewlet a. Çunke dewlete xora bi zanayîş û bi plan û programan wazena ziwanê kurdan bixerepîyo û aver nêşo.
La derdo giran ma mîyan de tayê kesî bi îdîayê pîlî û bi zanayoxîye erzîyê qeleme û qeleme tepiştê. Nê kesî bi îdîayê nuştoxîye ziwan şaş şuxulnenê û bi nê tebat û lebata xo awe kenê arê dişmenî ro û çerxa nê arêyê dişmenî çarnenê! Ziwanê ma şit û şekerê ma yo. Ma çendê ke ziwanê xo rast bişuxulêne, ma çendê ke dîqetê rastnuştişî bikerê, tahmê ci hende beno weş. Tahmê ziwanê ma sey tahmê şitê maya ma ya. Eke ma şaş bişuxulnê, beno tal û peynîya peynî de şarê ma te ra remeno.
Ez bi xo wexto ke nuşteyê tayê nuştoxan wanena, nêeşkena peynî ro ci bîyarî. Wexto ke ez wanena, paragrafo yewin de sereyê mi dejeno. Hêdî-hêdî dej erzeno mîyanê mi û pîzê mi dejeno û zerrîya mi qelibnayena. Ez mecbur manena o nuşte ca de verdena.
La ewro zaf nuştoxê ma zî estê ke merdim nuşteyê înan ra tahmê ziwanî gêno. Wexto ke merdim hunerê înan, nuşteyê înan waneno, merdim nêwazeno ke nuşteyê înan biqedîyo. Merdim tahmê nuşteyê înan de tahmê şitê maya xo hîs keno.
Ez zî tede, ma zaf nuştoxî bêhemdê xo yew nuşte de çekuyêk-di çekuyî şaş nusenê. No çîyêko normal o. Yew çekuye de herfêk şaşnuştiş muhîm nîyo. Şaşnuştişê herfan de tahmê ziwanî nêxerepîyeno. Wendox şikeno herinda a herfe de herfa mintiqaya xo bişuxulno û tahmê ci bigêro. La sîstemê ci xerepnayîş, tahmê ci xerepnayîş o. Ti bikê nêkê, ti tahm te ra nêgênê.
Wazîfeyê ma nuştoxan ê verên nuştiş de ganî ma zaf dîqet bikerê. Verê heme çîyan ma ganî sîstem û pergalê nê kirmanckîya rindeke nêxerepnê. Û ma keyfê dişmenî canêarê û ma înan rê nêbê hacete.
Wexto ke ma nusenê, ganî ma biewnîyê ferheng û materyalê bînan ra. Bi serehuşkî û bi înadreşî na kirmanckîya maya rindeke rê xizmet nêno kerdiş. Ganî ma nuştoxî verê verkan na kirmanckîya xoya xaseke bidê heskerdiş. Ganî şarê ma û wendoxê ma zazakî ra zewq bigêrê. Ma nuştoxî eke sîstem bixerepnê û tahmê ci biremnê, ma bi xo şarê xo na lehçe ra kenê serdin. Ma nê fekî kenê tal.
Nê warî de Evdila Koçer nuşteyêko zaf balkêş nuştîbî. La çi heyf nika tarix û çimeyê ê nuşteyî nêno mi vîr. Goreyê vatişê ey zî lazim o ke ma nê ziwanî bidê heskerdiş. Eke ma nê ziwanî (kurdkî) şaş û paş bişuxulnê, o wext ma bi xo benê qatîlê ziwanê xo.
Mehmud Nêşite
