New aşmî yo mi no fîlm pawito. Roja verêne ra ke fragman neşr bîbî, mi her gamê fîlmî teqib kerdêne. “My Sweet Pepper Land”, fîlmo newe yê Hîner Salemî, êdî hewteyo verên ameybî sînemayanê Ewropa.

Fîlm western (fîlmê kowboyan) o ke Kurdîstanê Başûrî, dewa Qamarîanî de ca gêno. Yanî bi kilmekîye, fîlmêde macera bi kurdkî yo. La seba mi naye ra zêde bî, seba mi îhtirasê çend aşman bî. Her vîdeo û parçeyê nê fîlmî ke mi Înternet de dîbî, mi di reyî, hîrê reyî, çar reyî, çend reyî qayît kerd. Her sehneyê fîlmî ezbere kerdîbî mi, hende şî weşîya mi. Ez sînemahes a, rast o. Labelê na fay seba heyecan û îhtirasê mi di sebebê bingeyênî estbîy: Yew, ez pê fîlmê kowboyan û o tewir fîlman qayîl bena, klasîkan ra bigirê heta bi westernanê modernan, çi taw ke munasîb o, ez bi zerrîweşîye qayîtê înan kena. Sebebo dîyin – û no sebebo eslî bî – My Sweet Pepper Land fîlmo verên ê hemkurd bî ke mi a kalîte de dîyo. Çike ziwanê fîlmî pêro kurdkî ya, la tede hîrê lehçeyê kurdkî seypê yenê xebitnayene: kurmanckî (kirdaskî), sorankî û kirmanckî (zazakî). Serrol de komutan Baran (Korkmaz Arslano dêrsimij) fîlm de kirmanckî (zazakî) qisey keno, serrole Govende (Golşifteh Farahanî, rojhelat ra) kî bi sorankî û xeylê kaybazê bînî bi kurmanckî yan kî sorankî qisey kenê. Çi weş! Dinyaya eserê Hîner Salemî de pêro kurdî çi lehçe qisey kenê wa bikerê, yewbînan bê xeta û bê asteng fehm kenê. Herçiqas ke no ewnîyayîşêde rastîvîn nîyo, fikrê fîlmî yê hemkurdîye (ya kî vajîme hemkurdkîye) hende şî weşîya mi ke ez bi aşman tede menda. Seba mi, fîlm emsalo îdeal ê îstîqbalê kurdan bî: her kurd serbest-serbest lehçeyê xo de qisey keno û her kurd zî yewbînî fehm keno. Ser o kî fîlmêde western o! Tew, a roja qayîtkerdişê fîlmî keyf keyfê mi bî!

Baran (Korkmaz Arslan): "Qanûn ez ûne". (Resim: Rapideyemovies)
Baran (Korkmaz Arslan): “Qanûn ez ûne”. (Resim: Rapideyemovies)

Bêrîme fîlmî ser. My Sweet Pepper Land, eke ma mecazî tercume bikerîme “Welatê min o Şîrino Tuj”, seke mi cor ra va, westernê kurdan o. Serra 2003 ra tepîya kurdê başûrî êdî bîy azad, rejîmê Sedam Huseynî rijîya. Nika wextê awankerdişê dewlet o. Qehremanê ma yo mêrxaso ciddî, Baranî (Korkmaz Arslan), 15 serrî sey pêşmergeyî da pêro, nika ke aştî ameya, bê wezîfe yo, bêkeyf karê polîsîye keno. Coka qerar dano ke karê xo caverdo û şono maya xo het. Derdê maya Baranî kî zewecnayîşê lajê xo yo, coka cinîke ra dime cinîke ana lajê xo ver. Barano ke hem hukmatê newe ra razî nîyo hem kî meseleya zewacî ya maya xo ra bêzar bîyo, gêrêno ra bi polîs û xo dano rusnayene bi cayêde tenha ha mîyanê koyanê Kurdîstanî de: dewa Qamarîanî.

Qamarîan ververê koyê Biradostî de mabênê sîndoranê Kurdîstanê Vakurî, ê Başûr û ê Rojhelatî der o. Uca qayd û qanûnê hukmatê neweyî yê kurdan hîna nêresay. Axa û eşîre, edet û tore cuya miletî tayîn kenê. Baran yeno beno komutano newe – komutanê verênî pêro ameybîy kiştene, tena qereqol de resimê înan sey yadîgare dêsan de aliqnaye yê. Dewe Azîz Axa (Tarîk Akreyî) û eşîra xo hukm kenê: înan wextê cengê kurdan de her het rê, ha dost ha dişmen, xizmet kerdîbî û nika weşîya xo pê qaçaxçîya çek û dermanan ramenê. Tabî komutano neweyo zerrîpêt uca xerîb o, ne axa ne kî merdimê ey wazenê ke qanûnê dewlete bêro ronayene. Bi hetkarê xo Rêberî (Suat Usta), Baran yeno lej û cengê axayî û xo ispat keno: eke axayî ra silalîya mêmanîye girewte şî ey het, Azîz Axa Baranî tehdîd keno vano, “Ti şo karê xo de nîyade, bi serran o eşîra mi hukmê nê dîyaran kena, milet seveknena.” Cewabê Baranî kî goreyê tewirê westernî tuj o: “Ez na komute de komutano newe yûne, mi ra tepîya qanûn. Milet seveknayene nika ra tepîya mi ra pers bena, kekê mi.” De nika şima bixeyr amey Kurdîstano wehşî!

Merdimê Azîz Axayî zor ro Baranî kenê. (Resim: Rapideyemovies)
Merdimê Azîz Axayî zor ro Baranî kenê. (Resim: Rapideyemovies)

Hîkayeya bîne yê Govend a. Govend wextê xo de malima dibistana dewe bîye, nika demê aştîye de gêrêna ra ke dersa domanan bido. Pî û birayê Govend nêwazenê ke a sey cinîka azebe teyna şoro dewa şar-aleme de bibo malim. Şar zî ci ra razî nîyo. Coka Govend sey Baran xo dewe de xerîb vînena. Qaydeyê fîlmî yo ke nê di serrolî, Baran û Govend, zerrî pira nê. Eşqê di xerîban bi muzîk û kilaman îzeh beno, sey zafê qehremananê westernî Barano hewl kî duştê cinîyêka rindeke de beno nerm û şermokin. Tabî no çimê Azîz Axayî de bê ar û exlaq o. Gama ke o têkilîya Baran û Govend ra beno xeberdar, maceraya fîlmî dest kena ci: Baran, Rêber û Govend verba eşîra Azîz Axayî de mucadele kenê. Kam ke hîna hêzdar û pêt o, o ê dîyaranê tip û talan de keweno ser…

Muhtewaya My Sweet Pepper Landî tena nêmeyê keyfî yo. Fîlmêk de gerek hîsî bêrê ra ziwan ke ekran ra bifirê binisê zerrîya seyrkerdoxî. Hîner Salemî rind kerdo ke janrê westernî seba qalkerdişê hîkayeya xo çînito we. Ko û birrê Kurdîstanî dîmenanê dergan de weş yenê nawitene. Her ca heybetî û sukûnet o. Binê şilîye de komutan Baran estorî ser o (xora “tesadufen” her kes espar o) wezîfeyê xo keno, sereyê xo de fotr, mirûztirş fetilîno, peşewe kî çay şimeno qayîtê mekanê xo keno. Tebîet koyî, însanî koyî. Muzîkê fîlmî kî melodram nano sehneyan ra, bi melodîyanê gîtar û enstrumananê kurdan atmosferêde rojawanê wehşî kincê karakter û koyanê Kurdîstanî de beno ganî.

Herçiqas ke fîlm western o, tede sehneyê komîk û sînîkî zî yenê dîyene. Salemî hişmendîya Kurdîstanê azadî ha sehneyo verên de mîzeh keno: yew sucdar verê çimanê dadger, mele û doktorêk de darde beno, labelê dardekerdiş de hende problemî vejînê meydan ke huyayîşê merdimî pê yeno. Xora zafê sehneyanê ciddîyan de rejîsorî mîzeh musneno seyrkerdoxan. Tayê cayan de kî mesajê sîyasî yenê dîyene: gama ke gerîllayê cinî yê PKK Govend ra ardim wazenê ke a derman peyda bikero, Baran Govend ra pers kena: “Ti kî dîne ra wa?” Govend kî vana: “Sîyasî ney, la exlaqî heya. Çi kurdê Tirkîya, çi kurdê Îraqî? Ma pêro kurd îme!” Feqet My Sweet Pepper Land fîlmêde sîyasî nîyo. Eksê ci de, tede janrê westernî rind yeno gurênayene. Wina şar û welatê Kurdîstanî bi dram û heyecan her detayê xo de yenê musnayene ke keyfê seyrkerdoxî pê yeno.

Govend (Golşifteh Farahanî) wazena dersa domanan bido, la dewijî tey xeyrwaz nîyê. (Resim: Raypideyemovies)
Govend (Golşifteh Farahanî) wazena dersa domanan bido, la dewijî tey xeyrwaz nîyê. (Resim: Raypideyemovies)

Xora Hîner Salemî hîkaye rind qal kerde: yew pêşmergeyo pêto kokim ke reya peyêne çeka xo gêno xo dest keweno cengê edaletî û tey eşqê xo kî vîneno. Eke no fîlmo hîrêlehçeyin laîkê sînemaya kurdan nîyo, ma çik o? La şima şorê bi çimanê xo ra bivînê, wendoxanê xo ra vajî.

2 ŞÎROVEYÎ

  1. Radon de ju klama kana uruskî veng dana, çimanê mik ebe zerya mi no kritîkê wêso bi kirmanckî yê zelal wanene. Xo be xo hen vanke sankî ju krîtîkê fîlmî sero New York Tîmes de wanen. Çi keyfo girs…. Ez serano ke DêrsimInfo û nustoxê ey teqip kena… Ez nika van ke, çaye sima ju televîzonê profesyonel tena bi kirmanckî nenore? Simake ney mekerd, kam keno?

    Birez Dogan tepîya ke ez krîtîkê sima wend, vazenke tewr nejdîde no fîlm qayitkerîne. Omedîya mi henîya ke her ca fîlmê zone made beno jede… Gerekeke tena ma raya xore dewam bikerime… Rostîya Xizirî aseno û mare silayîye dano domenanê welatê ma… Qe meterse, qe bawerîya xora mevise, peynîye de ziwanê xo ye bimbarek dismen ra peyser ceme û tîja welat ra pîya reqesê ney ceme…

  2. Birêz Mahîr; No nusneyê to, derdê mi kinit. Mi çend raya qal kerdbî, reyêne kilmek qal bikerî; 1- Zonê Kirmanckî de, hîna ju fîlm çîn o. 2- Mi ju senaryo nusna ke, bibo fîlim. Qasê ju serre, no senaryo destê mi de, mi berd zaf cayan, da wendene. Pêrune zî zaf qayîl bîyî. La pratîk de,seba ke zonê Kirmanckî yo, kerdî ‘mirin-kirin’ Nêwastî. teselîya mi çi hêyf ke kewte. Ez tenya bîya û tenya menda. Xora no karê ju kesî nêbî, la mi omid kerdbî ke,hîsdarê zonê ma, piştî danê mi, ma pîya nê fîlimî virazenîme. Nêbî! Naye ra dime, ameya mi vîr re ke ‘ax ez ke dewlemend bîyêne’ mi va xo bi xo. No senaryo, hîna zê domano bêkes, zê domano sewî, leweyê mi de vinete yo. Ma kamî ra se vajime? Eke no senaryo Tirkî bibîyêne, rew ra bîyêne Fîlim. kes xo mexapno, halê ma, no hal o. kitabê ke mi nusnê û nusnena, înan ra zî nê halê ma zanena. Ez Tirk û HASAN CEMAL nîya ke’ Merikî bi Tirkî DELÎLA nusna, eleqedar û qîmetê ey henî bî berz ke, pers meke! Têdime ey dawet kerdî, ropartajan kerdî. Ma kam îme ke? De can weş bo, zonê ma weş bo.

CEWAB BIDE

Keremê xo ra şîroveyê xo binuse
Keremê xo ra nameyê xo binuse