“…mi ra tepîya qanûn.”

New aşmî yo mi no fîlm pawito. Roja verêne ra ke fragman neşr bîbî, mi her gamê fîlmî teqib kerdêne. “My Sweet Pepper Land”, fîlmo newe yê Hîner Salemî, êdî hewteyo verên ameybî sînemayanê Ewropa.

Fîlm western (fîlmê kowboyan) o ke Kurdîstanê Başûrî, dewa Qamarîanî de ca gêno. Yanî bi kilmekîye, fîlmêde macera bi kurdkî yo. La seba mi naye ra zêde bî, seba mi îhtirasê çend aşman bî. Her vîdeo û parçeyê nê fîlmî ke mi Înternet de dîbî, mi di reyî, hîrê reyî, çar reyî, çend reyî qayît kerd. Her sehneyê fîlmî ezbere kerdîbî mi, hende şî weşîya mi. Ez sînemahes a, rast o. Labelê na fay seba heyecan û îhtirasê mi di sebebê bingeyênî estbîy: Yew, ez pê fîlmê kowboyan û o tewir fîlman qayîl bena, klasîkan ra bigirê heta bi westernanê modernan, çi taw ke munasîb o, ez bi zerrîweşîye qayîtê înan kena. Sebebo dîyin – û no sebebo eslî bî – My Sweet Pepper Land fîlmo verên ê hemkurd bî ke mi a kalîte de dîyo. Çike ziwanê fîlmî pêro kurdkî ya, la tede hîrê lehçeyê kurdkî seypê yenê xebitnayene: kurmanckî (kirdaskî), sorankî û kirmanckî (zazakî). Serrol de komutan Baran (Korkmaz Arslano dêrsimij) fîlm de kirmanckî (zazakî) qisey keno, serrole Govende (Golşifteh Farahanî, rojhelat ra) kî bi sorankî û xeylê kaybazê bînî bi kurmanckî yan kî sorankî qisey kenê. Çi weş! Dinyaya eserê Hîner Salemî de pêro kurdî çi lehçe qisey kenê wa bikerê, yewbînan bê xeta û bê asteng fehm kenê. Herçiqas ke no ewnîyayîşêde rastîvîn nîyo, fikrê fîlmî yê hemkurdîye (ya kî vajîme hemkurdkîye) hende şî weşîya mi ke ez bi aşman tede menda. Seba mi, fîlm emsalo îdeal ê îstîqbalê kurdan bî: her kurd serbest-serbest lehçeyê xo de qisey keno û her kurd zî yewbînî fehm keno. Ser o kî fîlmêde western o! Tew, a roja qayîtkerdişê fîlmî keyf keyfê mi bî!

Bêrîme fîlmî ser. My Sweet Pepper Land, eke ma mecazî tercume bikerîme “Welatê min o Şîrino Tuj”, seke mi cor ra va, westernê kurdan o. Serra 2003 ra tepîya kurdê başûrî êdî bîy azad, rejîmê Sedam Huseynî rijîya. Nika wextê awankerdişê dewlet o. Qehremanê ma yo mêrxaso ciddî, Baranî (Korkmaz Arslan), 15 serrî sey pêşmergeyî da pêro, nika ke aştî ameya, bê wezîfe yo, bêkeyf karê polîsîye keno. Coka qerar dano ke karê xo caverdo û şono maya xo het. Derdê maya Baranî kî zewecnayîşê lajê xo yo, coka cinîke ra dime cinîke ana lajê xo ver. Barano ke hem hukmatê newe ra razî nîyo hem kî meseleya zewacî ya maya xo ra bêzar bîyo, gêrêno ra bi polîs û xo dano rusnayene bi cayêde tenha ha mîyanê koyanê Kurdîstanî de: dewa Qamarîanî.

Qamarîan ververê koyê Biradostî de mabênê sîndoranê Kurdîstanê Vakurî, ê Başûr û ê Rojhelatî der o. Uca qayd û qanûnê hukmatê neweyî yê kurdan hîna nêresay. Axa û eşîre, edet û tore cuya miletî tayîn kenê. Baran yeno beno komutano newe – komutanê verênî pêro ameybîy kiştene, tena qereqol de resimê înan sey yadîgare dêsan de aliqnaye yê. Dewe Azîz Axa (Tarîk Akreyî) û eşîra xo hukm kenê: înan wextê cengê kurdan de her het rê, ha dost ha dişmen, xizmet kerdîbî û nika weşîya xo pê qaçaxçîya çek û dermanan ramenê. Tabî komutano neweyo zerrîpêt uca xerîb o, ne axa ne kî merdimê ey wazenê ke qanûnê dewlete bêro ronayene. Bi hetkarê xo Rêberî (Suat Usta), Baran yeno lej û cengê axayî û xo ispat keno: eke axayî ra silalîya mêmanîye girewte şî ey het, Azîz Axa Baranî tehdîd keno vano, “Ti şo karê xo de nîyade, bi serran o eşîra mi hukmê nê dîyaran kena, milet seveknena.” Cewabê Baranî kî goreyê tewirê westernî tuj o: “Ez na komute de komutano newe yûne, mi ra tepîya qanûn. Milet seveknayene nika ra tepîya mi ra pers bena, kekê mi.” De nika şima bixeyr amey Kurdîstano wehşî!

Hîkayeya bîne yê Govend a. Govend wextê xo de malima dibistana dewe bîye, nika demê aştîye de gêrêna ra ke dersa domanan bido. Pî û birayê Govend nêwazenê ke a sey cinîka azebe teyna şoro dewa şar-aleme de bibo malim. Şar zî ci ra razî nîyo. Coka Govend sey Baran xo dewe de xerîb vînena. Qaydeyê fîlmî yo ke nê di serrolî, Baran û Govend, zerrî pira nê. Eşqê di xerîban bi muzîk û kilaman îzeh beno, sey zafê qehremananê westernî Barano hewl kî duştê cinîyêka rindeke de beno nerm û şermokin. Tabî no çimê Azîz Axayî de bê ar û exlaq o. Gama ke o têkilîya Baran û Govend ra beno xeberdar, maceraya fîlmî dest kena ci: Baran, Rêber û Govend verba eşîra Azîz Axayî de mucadele kenê. Kam ke hîna hêzdar û pêt o, o ê dîyaranê tip û talan de keweno ser…

Muhtewaya My Sweet Pepper Landî tena nêmeyê keyfî yo. Fîlmêk de gerek hîsî bêrê ra ziwan ke ekran ra bifirê binisê zerrîya seyrkerdoxî. Hîner Salemî rind kerdo ke janrê westernî seba qalkerdişê hîkayeya xo çînito we. Ko û birrê Kurdîstanî dîmenanê dergan de weş yenê nawitene. Her ca heybetî û sukûnet o. Binê şilîye de komutan Baran estorî ser o (xora “tesadufen” her kes espar o) wezîfeyê xo keno, sereyê xo de fotr, mirûztirş fetilîno, peşewe kî çay şimeno qayîtê mekanê xo keno. Tebîet koyî, însanî koyî. Muzîkê fîlmî kî melodram nano sehneyan ra, bi melodîyanê gîtar û enstrumananê kurdan atmosferêde rojawanê wehşî kincê karakter û koyanê Kurdîstanî de beno ganî.

Herçiqas ke fîlm western o, tede sehneyê komîk û sînîkî zî yenê dîyene. Salemî hişmendîya Kurdîstanê azadî ha sehneyo verên de mîzeh keno: yew sucdar verê çimanê dadger, mele û doktorêk de darde beno, labelê dardekerdiş de hende problemî vejînê meydan ke huyayîşê merdimî pê yeno. Xora zafê sehneyanê ciddîyan de rejîsorî mîzeh musneno seyrkerdoxan. Tayê cayan de kî mesajê sîyasî yenê dîyene: gama ke gerîllayê cinî yê PKK Govend ra ardim wazenê ke a derman peyda bikero, Baran Govend ra pers kena: “Ti kî dîne ra wa?” Govend kî vana: “Sîyasî ney, la exlaqî heya. Çi kurdê Tirkîya, çi kurdê Îraqî? Ma pêro kurd îme!” Feqet My Sweet Pepper Land fîlmêde sîyasî nîyo. Eksê ci de, tede janrê westernî rind yeno gurênayene. Wina şar û welatê Kurdîstanî bi dram û heyecan her detayê xo de yenê musnayene ke keyfê seyrkerdoxî pê yeno.

Xora Hîner Salemî hîkaye rind qal kerde: yew pêşmergeyo pêto kokim ke reya peyêne çeka xo gêno xo dest keweno cengê edaletî û tey eşqê xo kî vîneno. Eke no fîlmo hîrêlehçeyin laîkê sînemaya kurdan nîyo, ma çik o? La şima şorê bi çimanê xo ra bivînê, wendoxanê xo ra vajî.