Duîsburg de konferansê kirmanckî virazîya

14. hezîrane şaristanê Almanya Duîsburg de bi nameyê “Tarîxê nuştişê kirdkî, xebata standardîzekerdişî û edebîyato modern ê kirdkî” yew konferans virazîya. Konferans hetê KOMKARê Duîsburgî ra ame hazir kerdene.

Rojnameger û nuştox Seyîdxan Kurijî derheqê tarîxê nuştişê kirmanckî û xebata standardîzekerdişî de û (roman)nuştox Îlhamî Sertkayayî derheqê rewşa edebîyatê kirdkî yê modernî de qisey kerd. Qiseykerdişê rakerdişî ra dime Seyîdxan Kurijî namekerdişê kirmancan ser o, dima çimeyanê tarîxî de xebitnayîşê qalanê kird, kirmanc, dimilî û zaza ser o melumat da. Kurijî va “Tarîx de heme çimeyî ewropî, yê ereban û osmanîyan wexto ke behsê kird, kirmanc, dimilî û zaza kenî, ziwanî înan sey yew lehçeyî kurdkî û înan zî kurd hesibnenî.” O ra dime Kurijî eleqeyanê kirmanc û kurmancan (kirdasan) ser o, Hereketê Azadîya Kurdîstanê de rolê kirmancan ser o, cayo ke ewro kirmancî tede ciwîyenê û eşîrê ke hem kirmanc û hem kirdas ê, înan ser o melumat da.

“Tarîx de ma qet raştî yew qoxeyê beyntarê kirdan û kirmancan nînî, la heme serewedartişanî kurdan de kirdî estî”

No derheq de Seyîdxan Kurijî va: “Tarîx de ma qet raştî yew qoxeyê (lejê) beyntarê kirdan û kirmancan nînî, la heme serewedartişanî kurdan de kirdî estî û zafanê înan de zî yew cayo muhîm genî. Ancî, hereketa entelektuelî ya seserra vîstan de roşnvîrî kirdan zaf aktîf bîyî û ewro zî aktîf î.”

Peynîya qiseykerdişê xo de Kurijî derheqê xebata standardîzekerdişê kirmanckî de agahî da. Ey no qisim de qalê awanbîyayîşê “Grûba Xebate ya Vateyî” kerd û kombîyayîşanê na grûb, metodan, kovara Vateyî û weşanxaneyê Vateyî ser o malumat da goşdaran. “Heta yew ziwan standard nêbo, o ziwan de edebîyat nêbeno, şîîr, hîkaye, romanî nînî nuştiş. Heta yew ziwan de zî edebîyato modern awan nêbo, o ziwan nêeşkeno verd şîyero, nêeşkeno cuyê xo biramno. No rid ra xebatê Grûba Vateyî yew xebata tarîxî ya.”

Seyîdxan Kurijî ra tepîya Îlhamî Sertkayayî derheqê edebîyatê kirmanckî de qisey kerd. Verê, Sertkayayî bi pêroyî edebîyat ser o, raverşîyayîş û vilabîyayîşê ziwanan de rolê edebîyatî ser o dîyayîşê xo ardî ziwan. Ey va, “Edebîyat ziwan beno raver, ziwan tamîr keno, newe-newe qalan îcad keno û înan mîyan cemad de keno vila, ziwan însanan rê dano hes kerdene. Her nuşte edebîyat nîyo, metnanê edebî de gerek yew estetîk bibo, yew neqişnayene bibo. Seke Seyîdxanî zî qiseykerdena xo de ard ziwan, kirmanckî zaf herey nusîyayo. Serranê 1900 de di mewlidî nusîyayî, la dewrê cumhurîyetî de hema-hema heta serranê 1975-76 kirmanckî qet nêameyo nuştene. Nê serran ra dime tayê kesan kimanckî nuşto, la heta awanbîyena Grûba Xebate ya Vateyî wertax îmla, gramer û termînolojî çîn bî. Coka ke ez zaf qîymet dana xebata Grûba Vateyî û nê embazê ke na xebate kenê, înan rê zaf sipas kena. Bi rastî, na grûbe zaf xebata erjaya kena. Wexto ke ma nîyadîme edebîyatê modernî yê kirmanckî de, ma vînenîme ke edebîyatê kirmanckî xebata Grûba Vateyî û neşrbîyayîşê kovara Vateyî ra pey bîyo xurt, bîyo vila, hetta wendene û nuştena kirmanckî naye ra tepîya bîya vila.”

“Grûba Xebate ya Vateyî û Kovara Vateyî yew ronesans bî”

Sertkayayî ra gore xebatê Grûba Vateyî û neşrbîyayîşê kovara Vateyî yew ronenans bîyo. “Serranê 2000 ra pey kirmanckî de yew ronesans dest kerd ci. Çike xebata ke heta nê serran ameybî kerdene, ameye pêser o û xo vet meydan. Nê serran ra pey hîna xebatê kirmanckî welat de bîyê vila. Naye de rolê Vateyî zaf girs o.”

Peynîya qiseykerdişê xo de Îlhamî Sertkayayî şîîr, hîkaye û romananê kirmanckî ser o fikrê xo ardî ziwan. “Nê serranê peyênan de 30 kitabî ra zaf kitabê şîîran, ancî 30 ra zaf kitabê hîkayeyan û hende 10 romanî ameyî neşr kerdene. Ez şikîna vajî ke edebîyatê kirmanckî yê modernî yew sewîyeya berze ra dest kerd ci. Nika bi kirmanckî kî zaf eserê weşî, zaf eserê erjayeyî estê. Hema bi kitabanê folkloran de pîya 200 kitabê kirmanckî estê. La wexto ke merdim nîyadano nê kîtaban de, vîneno ke kitabê ke bi qaydeyanê îmla, gramer û termînolojîya Vateyî ameyî nuştene, nê kitabî hetê ziwan û edebîyatî ra ê bînan ra zaf erjaye yê.”

Qiseykerdişê di nuştoxan ra dime goşdaran persê xo pers kerdî û nuştoxan cewabê persan da. Goşdaran mîyan de zaf kurmancî kî estbîyî. Nuştoxan tîya de kitabê xo kî îmza kerdî.