Kirmanckîya nuştekî nê serranê peyênan de aver şîya û şina. Bêguman sebebê nê averşîyayîşî zaf ê. La ez wazena nê sebeban ra tena sebebêk ser o tespîtanê xo şima reyde pare kerî.
Averşîyayîşê kirmanckîya nuştekî de gama yewine ya zî gama hîna girde yê kursan a. Kursî qasî ke ez zana zafane Îstanbul û Dîyarbekir de abîyê. Nê serranê peyênan de Ankara, Dêrsim û Çewlîg de zî abîyê. Dîyarbekir de hûmara kursê ke abenê, roje bi roje zêdîyêna.
Zêdebîyayîşê nê kursan tesîrê xoyê pozîtîfî kirmanckîya nuştekî ser o kerdo û keno; ewro roje bi roje hûmara kitabanê kirmanckî zêdîyêna. Hûmara nuştoxanê kirmanckî zêdîyêna. Nînan ser o zî keyepelê newe, kovar û rojnameyê newe benê îhtîyaç û nê îhtîyacî zî yenê ca.
Ewro vakur de hetê nuştekî de kurmanckî goreyê kirmanckî ra zaf ha aver de. Kitab, rojname û kovarê kurmanckî zaf ê. Heta ke nê kovaran ra çend kovarê edebî û çend zî yê sîyasî cîya-cîya estê. Keyepelê kurmanckî pira zaf ê xora nênê hûmaritiş zî. Hema-hema her roje çend kitabî çap benê. Nuştoxê kurmanckî zî sey keyepel û kitabanê kurmanckî roje bi roje zêdîyênê.
Eke ma hetê nê îmkanan ra kurmanckî û kirmanckî têveroşanê, ez vana qey kurmanckî da-vîst qat kirmanckî ra vêşî ya. Sebebê nê zêdebîyayîşê kurmanckî zî tewir bi tewir o. Hetê nufusî ra kurmancî hîna zaf ê. No zafbîyayîş bi xo zî yew faktorêk o. Ma zanê ke tarîxî kurmanckî yo nuştekî hîna kehen o. La yê kirmanckî zaf newe yo. No zî faktorêko zaf gird o. Bêguman tayê sebebê bînî zî estê.
Ewro bê nê îmkanan (kitab, kovare, rojname, keyepel ûêb.) îmkanê kurmanckî yê bînî zî estê. Îmkano verên sazîyê kurmancan ê. Hema-hema heme bajaranê kurdan de sazîyêk-di sazîyê kurdan estê. Hetanî ke zaf bajaranê metropolê Tirkîya de zî nê sazîyan ra sazî estê. Nê sazîyan de xebata perwerdeyê ziwanî virazîyêna. Reyna nê sazîyan de kursê ziwanî abenê.
Hetê kadroyan ra zî kirmanckî goreyê kurmanckî zaf qels a. Ewro Dîyarbekir de eke îhtîyac bivirazîyo bi seyan kesî eşkenê bi kurmanckî derse bidê. La kirmanckî? Ez texmîn kena nê warî de hûmara mamostayanê kirmancan (zazayan) ya resena ya nêresena des kesî!
Verê heme çîyan ganî merdim nê her dî lehçeyan (kurmanckî û kirmanckî) ser o têreyde xebate virazo. Nê bajarê ke tede sazîyê kurdan estê û xebata ziwanî kenê, ganî kişta na xebata kurmanckî de ca bidê xebata kirmanckî zî.
Nê warî de ganî kurmancî û kirmancî îmkanê xo pêbiresnê û paştî bidê yewbînî. Ewro seba mi kirmanckî çend muhîm a hende zî kurmanckî muhîm a. Ganî embazê kurmancî zî no tewir bifikirîyê. Hetanî ke ganî meylê nê sazî û kadroyê kurmancan hîna zaf kirmanckî ser o bo.
Ez ewnîyena bajar û qezayêka kirmancî tede cuyenê, uca de sazîyê kurdan çin î. Ewro di bajarê ma yê ke sey merkezê kirmancan hesebîyênê, înan de nê sazîyê kurdan ra sazîyêka kultur û ziwanî çin ê. Dêrsim û Çewlig ma kirmancan rê di bajarê zaf muhîm ê. La çi heyf ke nê her di bajaran de zî sazîyê kurdan çin ê. Ez vana qey eke nê her di bajaran de kurmancî bicuyêne nika rew ra nê bajaran de zî do sazî abîyêne!
Bê nê bajaran qezayê ke tede kirmancî cuyenê tay nîyê. Nê qezayan ra yew hebêk de zî nê sazîyan ra yew sazî çin a. Eke nê her di bajaran de û nê qezayan de nê sazîyan ra sazî bibîyêne û nê sazîyan de kursê kirmanckî abîyêne, ewro rewşa kirmanckîya nuştekî hende tepay nêbîyêne.
Derdvatiş û “ax lawo, lawo kerdiş” probleman hel nêkena. Problemî bi xebat û lebate hel benê. Verê verkan me her kes zafane zî nê sazîyê ke xo ziwanî ser berpirsîyar vînenê, newe ra bifikirîyê û averberdişê kirmanckîya nuştekî rê hewlêk bidê xo û gereka gamanê neweyan bierzê.
Seba averşîyayîşê kirmanckî ya nuştekî:
- a) cayê ke tede kirmancî cuyenê, uca de akerdişê sazîyan
- b) nê cayan de akerdişê kursan.
Mehmud Nêşite
Ez heq dana nuştoxî, çîyê ke nuştî hema rast î, ez wazena çîyna îlave bika; Eceb da-vîst qat kirmanckî ra vêşbîyayîşê kurmanckî de faktorê sereke zafbîyayîşê kurmancan o? Gelo nuştox qe yew cigeyrayîş kerdo, mîyanê nuştoxanê kurmancan de çend kesî bi xo Kirmanc î? Çike Kirmancê ma hizmetê Kurmanckî kenî û no zî beno sebebê zêdebîyayîşê kurmanckî.
Ap mahmud qe nibuw tı ın zon ra mevaj Kırmancki!…
Nomê zon iy ma Kırmancki niw; elbet!
U byenatê Kırmancki u Kurmanci’d çı ferq estuw ez ay ra zi şaş monena.
Kurmanci veya Kırmanci bı maanê xwı zi Kırdki’r ni tavayenuw. Çıra şıma ın tabiran iy laubaliyan Kırdki’r ercıneniy?
Ap Mahmud qe nibuw tı mı fam bık u ın tabiran me şıxwıln…
Bı Hurmet…
Ap Mahmud tı zan iy mesele yi Kurmanci çıta ra vırazyawa.
Ez tı ri vajiy…
Areban ze Kurdistan istıla kerd demêko derg merdum ug Kırdbên ni eşkên bısılmanıbuw.
Zira Kırdki u Zerduşti hemhal (Özdeş) omên zanayiş veya iş areban ew qeydı omên pê ug xwıri Kurdistanıd seyd bıkeryê genimet aridyê
Hal ınab ku kom ug bısılmanı nibên se mal u can iy yın istılaciyanır helalbı.
A ju ra ınig ze bıwaştên bısılmanıbiy vercon xwı ra vatin “Kurd-mend ci” (Yani ma Kırdan ra qılêyêy) cı ra pê hıma newı eşkeniy bıbên bısılmanı.
Bısılmanti yê Kırdan qebul ni amên kerdış.
In şar iy dersım zi ew wextan hım zon iy xwı gorı hım zi din iy xwı gorı takiyeciti kerd…
Zon iy yın Kırdkib; yın zon iy xwı bı “Kurd-mend-ci”ti nomı kerd pê bı eşkiy xwı bısılmanti gorı bıdiy qebulkerdış u zulm iy Areban ra bı xelısyiy.
Din iy yın zi “Mazdek”bı u xwı bı aleviti u ew semedra zi bı bısılmanti nomı kerdin.
Raşti ni alevitiyê yın Alevitiwa ni Bısılmanti yê yın bısılmanti wa u ni zi Kurmanciti yê yın Kurmancitiwa. Cyer ra cwer tyedır takiyye kerduw. P3e ku maruz zulm iy Areban nimanyê.
Tabi ın ig ze lehceyan iy Kırd ki yê binan qısê keniy. Aynan zi xwı bı Kırmancki namı kerduw; Pê ku bısılmanti yê yın qebul bıbuw u zulım u talançiti yê areban ra bı xelısyê.
u mendiy ma ın ig ni hawcê takiye ni zi hawcê Kurmanciye bımanyê. In zi rêk kuhan iy berzan u asiyandı encax eşkêy ca bıdyê xwı.
Lakin hındêk zemanıd ınew bısılmanti bı sirayet (sinerek) resa Kırdan.
Yani Hım Kırd hım zi bısılmanı encax bad Selçukliyan ra mumkunbı.
Nihayet Kırdki qısekerdış tahsilkerdış veya edebiyat u tefekkur tyedır qedexı bıv. ew semed ra çıkesiy zon iy Kırdki ni şıxwılnên.
Haci Bektaşi Weli ra bıger hattana şah ismail iy safevi u yıra zi bıger hattani Alişer iy Koçgiri herkes tahsil u edebiyat u tefekkuru ibadet iy xwı bı Tırki kerdin.
A ju ra bıtun ‘Deyiş’ qızılbaşan u bektaşiyan bı zon iy Tırkiy.
Yı Kırdiy lakin ibadet iy yın bı tırkiw
Iniy pyeru tesaduf iy qê?
Tesaduf niy tabi! pyeru tersanan ver pyeru zulum ver hına weri omyawa.
Raşti Kırdy hıma newı bı nomê xwı eşkeniy xwı nomı bıkeriy u hıma newı eşkeniy bı zon iy xwı xwı ifadı bıkeriy.
Lakin ına hew zi ma’r Kurmanciti u Zazati vırazya!…
De bi memır; de bi meteq!…