Destê Edîtorî ra:
Juna (yewna) konferansê Dêrsimî emser qedîya, xeylê dêrsimijî parlamentoyê Berlînî de roja 24.11.2010 de kotê ci, xeylê mêman û panelîstê muhîmî tede estbîy. Rexneyo tek: konferansê Dêrsimî de qet kirmanckî çin bîye. Zonê (ziwanê) bînî, tirkî, almankî û îngilizkî de tercumanî estbîy, hama pêro konferans de tena ta-tayê kesan bi kirmanckî qisey kerd. Labelê fehm beno ke no war de kî tercumanê kirmanckî kêmî yê, ya kî vajîme qet çin ê.
Çiqas ke zafêrîya muhtewaya konferansî hetê dêrsimijanê zanayoxan ra yeno zanayene, tede kî xeylê enformasyon û melumatê muhîmî amey dayene. Mesela, ame dîyene ke dewleta Tirkîya qirkerdişê Dêrsimî serra 1926 de plan kerdo û game bi game o plano serdin û sîstematîk ardo ca. Aye ra kî dot bellî bîyo ke dardekerdişê Seyîd Rizayî ra tepîya qirkerdiş nêqedîya, wa eksê ey de bîyo tenêna întensîf. Îdîaya kane ke xebera Mistefa Kemal Atatirkî jenosîd ra çin bîye, bi belgeyan ameye xeripnayene ûsn. Pêro pîya mezgê dewleta totalîtere otopsî bî. Seke tarîxnas Mehmet Bayrakî musna, nê hewt “T” yê jenosîdê Dêrsimî her hetê trajedîya Dêrsimî îzeh kenê: tedîp (terbîyekerdiş), tenkîl (cezakerdiş), taqtîl (qirkerdiş), tehcîr (koçberkerdiş), temsîl (asîmîlekerdiş), temdîn (perwerdekerdiş) û tasfîye (çinkerdiş).
Labelê çîyêde newe yê nê konferansî o bî ke di rojnamenusanê tirkan, Cengîz Çandar û Hasan Cemal, panelê de cayê xo girewtîbî. Rind o ke nîya forumêde lîberal û zaffikr ame viraştene. Feqet vateyê nê her di rojnamegeran qayîlê dêrsimijanê konferansî nêşîy. Vatê ke seba çareserkerdişê mesela Dêrsimî xebitnayîşê çekuya “jenosîd”î Tirkîya de dezavantaj o, merdim (mordem) ke vajo “qirkerdiş”, tenêna rind o. Yanî, çiqas ke ê roşnvîrî heqê perwerde û nasnameyê kurdan de hetkar ê, ê vanê ke gerek însan hasasîyetê tirkan ser o diqet bido ke şaro tirk, bitaybetî tirkê konservatîfî, no mewzû ra metexilîyê.
Kurdî serran ra heqanê xo ser o vindetî, raver ra welatêde xoser waşt, dima sirf otonomî, nika kî tena heqê xoyo tebîî yê perwerdeyê zonê (ziwanê) dayîke û rehet ciwîyayîşê nasnameyê xo. Çiqas ke kurdan gamê eşte raver, tirkî cayê xo de mendî. Kes xo vîr ra mekero ke sebrê şarê kurdan kî teng o. Ma ke wazenîme tirkan ra pîya bigurîyê ke no problem çareser bibo, gerek ke sirf kurdî ney, wa tirkî kî pêameyîş biwazê û kurdan rê çîyêde posîtîfo rast bidê. Kurdê ke heqê xo wazenê, rastgirî qahrînê. Kurdê ke perwerde wazenê, kemalîstî duşt de vejînê. Kurdê ke vanê “netewe”, çepgirî heridînê. Êndî wextê xoserobîyayîşî yo. 90 serran ra kurdî heqê xo wazenê, na raye de xeylê çîyî qewimîyay û xeylê çîyî vurîyay. Labelê çîyo ke gerek mevurîyo, waştişê kurdan o. Gerek ke naye de pêt û xosero bimanê, gerek ke bimusê muhtacê kesî nîyê û eke wazenê, şîkînê heqanê xo de serkêş bibê.
Nê rojan de ê rojnamegeran meqaleyê xo jenosîdê Dêrsimî ser o nuştî. Hasan Cemalî kombîyayîşê Berlînî ra analîzê xo sîyasetê Tirkîya ser o viraşt. Ey ra gore sîyasetê înkar û unîterkedişî duştê aştîye, demokrasî û huqûqî der o. Cemalî ra gore gerek ke dewleta tirke dêrsimijan ra ef biwazo. No, seba fikrêûmumîya Tirkîya nuşteyêde balkêş û muhîm o, çike fekê roşnvîrêde tirkî ra ameyo. Cengîz Çandarî kî rojnameyêde tirk de meqaleya xo bi sernameyê “Terteleyê Dêrsimî” nuşte. Vano ke hasasîyetê qurbanan, yanî ê dêrsimijan ê tirkan ra tenêna muhîm o, coka pêşnîyazê xo xebitnayîşê çekuya “tertele”yî yo.
Nê her di meqaleyî eslê xo de reaksîyonê rind ê. Gerek ke rastîya Dêrsimî yê serranê 1937 û 1938 bêro eşkera kerdene. Dêrsim de o çax ju (yew) jenosîd ame viraştene. Hende. Înkarkerdişê naye heto îlmî ra mumkin nîyo. Coka gerek na rastîye hem bikuyo mezgê tirkan hem kî tarîxê dinya de binusîyo. Vateyo peyên, çekuya “tertele”yî kî eslê xo de manaya jenosîdî de nîyo. Tertele manaya “axme”yî der a, yanî bi tirkî vanê “yağma”, bi îngilizkî kî “foray, raid”. Çiqas ke na çekuye wextê jenosîdê armenîyan ra kota fekê şarî, gerek ke zerrîya ma ra zîyade mezgê ma kirmancan kî tikê hesas bibo.
