Rektorê Unîversîteya Çewlîgî Dr. Gîyasettîn Baydaş çend rojî verê cû seba pawitişê “kultur û ziwan”ê kirmanckî (zazakî) yew beyanat da (ya zî yew roportajê xo de qalî kerd). Nê beyanatê xo de qalê alfabeya kirmanckî (zazakî), qalê kulturê kirmanckî û qalê edebîyatê kirmanckî kerd. Nê beyanatê ey mi bi xo “bingolonlîne” de (3. çele 2011) wend. La beno ke no beyanatê ey tayê cayê bînan de zî bibo.
Beyanatê xo de vano unîversîteya ma do 13 gulana 2011 de “ziwanê kirmanckî” ser o yew sempozîyumê mîyanneteweyî virazo.
La o bi xo pabeyê netîceyê nê sempozîyumî nêvîneno û derheqê kirmanckî de tayê çîyê zaf şaşî vano. Vano: “Ez bi xo pisporê nê gureyî nîya (yanî pisporê kirmanckî nîya). Labelê, gorebê wendiş û cigêrayîşê xo ez şikîna winî bierjînî. Zazakîya nuştekî reya verêne mîyanê serranê 1798-1831 de Dîyarbekir de hetê Sultan Efendî ra elewîyan ser o nusîyayo. Dima hetê Peter Lerchî ra nusîyayo…”
Dima zî ziwanê xo hîna derg keno û behsê alfabe û lehçeyanê kirmanckî (zazakî) keno!
Eke rektor qalê na mesele nêkerdêne û ziwanê xo hende derg nêkerdêne û bivatêne ez nêşikîna no derheq de çîyê vajî, o wext hîna rast bîne û ma yew zî ey rexne nêkerdêne. La o bi xo hem vano ez pisporê nê gureyî nîya hem zî werzeno derheqê alfabe û derheqê tarîxê nuştekî û ziwan û lehçe-mehçeyan de vajor beno. O wext tîya ra hetanê keyeyê Homayî kirmancan (zazayan) rê neheqî keno.
Reyêk o çîyo ke o vano zazakîya nuştekî ya verêne elewîyan ser o Dîyarbekir de hetê Sultan Efendî ra nusîyayo hema zelal nêbîyo. Tayê keyepelan de û rojnameyan de nusîya la hema o merdimo ke îdîa keno zî na mesele bi belgeyan îspat nêkerdo. Beno ke rast bo. Werrekna zî belgêyê winasî vejîyê û tarîxê ma rê bibo roşn. La hetanî ke çîyêk tam zelal nêbîy, yew rektor senî şikîno îlan kero!
Rasto, kirmanckîya nuştekîya ewroyêne bi di alfabeyanê latînî nusîyêna. La zafêrî bi alfabeya C.M. Jacobsonî nênusîyêna. Rektor bi xo vano na alfabeya Jacobsonî 1997 de nusîyaya. La çi heyf ke hayîya ey pê çin a ke bi alfabeya Bedirxanî yan kamcîn tarîx de kirmanckîya nuştekî dest pêkerda û nusîyayo. Bi alfabeya Bedirxanî 1960 ra pey dest pêbîyo û kirmanckî nusîyayo. Ewro zî roje bi roje nuştişê bi na alfabe zêdîyêno.
Ewro heme kurdî (kurmanc, kird) yê ke bi herfê latînî nusenê, heme zî bi alfabeya keyeyê Bedirxanî nusenê. Kurdê kirmancî (zaza) zî bi na alfabe nusenê û qet yew problem zî nêvejîyêno. Ê ke vanê kirmancî kurdî nîyê û kirmanckî zî lehçeya kurdkî nîya, ê bi alfabeyêka bîne nusenê. Tercîhkerdişê alfabeyêka bîne fikrê sîyasetê înan ra yo. Alfabeya ke bi 31 herfan nusîyêna, qîmê heme venganê kirmanckî kena.
Ez nêzana rektor bi kamcîn krîteran, bi kamcîn peymeyan lehçeyanê kirmanckî (zazakî) virazeno û nê beyanatê xo de behsê lehçeyanê kirmanckî keno. Vano: “Hîrê lehçeyê kirmanckî estê. Lehçeya vakurî, lehçeya merkezî û lehçeya rojawanî.” Çara vejeno nê lehçeyan? Bi kamcîn cesaret dest erzeno ziwanê kurdan û gorebê fikrê xo yê sîyasî verê kurdkî parçe keno, dima zî kirmanckî (zazakî) parçe keno?
Kirmanckî seba ke erey dest bi nuştiş kerda, hetê standardîzekerdiş de zî erey menda. No semed ra yo ke mintiqa, bajar, qeza û hetanî ke di dewê nêzdî yê kirmancan qalkerdiş de ferqî tede aseno. Zaf vengan de ferq esto. Tayê çekuyan de û sewbîna zî ferq esto. Labelê nê ferqî nêbenê krîterê lehçeyan.
Eke ma sey rektorî bifikirîyê, nê ferqî heme ziwanan de û tirkî de zî estê. Ewro yewê îstanbulij û dewijêkê kirşehirij qalkerdiş de zor yewbînan ra fehm kenê. Ya zî qasê ke nê her di kesî yewbînan ra fehm kenê hende zî yew kirmanco/a dîyabekirij û ê sêwregîj/e yewîbînan ra fehm kenê. Qey tirkîya Îstanbulî û ê Kirşehirî nêbena lehçe? Qey kirmanckîya (zazakîya) Dîyarbekirî û ê Sêwregî bena lehça?
Eke ma biewnî nê krîteranê rektorî ra, ganî heme bajar, qeza û dewê kirmancan (zazayan) cîya-cîya lehçeyî bîy.
Esas derdê nê kesan derdê kirmanckî (zazakî) nîya. Derdê înan kurd ê. No proses de seba ke kurdan parçe kerê û dima zî sey menfîetê xo înan îdare bikerê, dest erzenê kirmancan (zazayan) û dest erzenê kirmanckî (zazakî).
Mehmud Nêşite
Nê merdimî çi wazenê? Dewayê ruhê ma kenî. wazenê ma gone-gone bıkê mezel.
Jü rektöre Tirkî qe rindiya ma, xoseriya ziwane ma wazeno?
Kare rektörik uyo ke ziwane ma, jü ziwane tarixan zereye müzey kero. Yaki ziwane ma je tere ziwame merdey je latinski universitede jü desede bidere wendene.
Mak inura vameke, stop, vindere. Ma nîverdame ke no zîwan bibo muzeyen. Ma vazemeke ziwane ma de perwerde bibo u ma vazeme ke ziwane xode polîtîka virajime. Na rastiye endi biya rostiye, kes ney endi besenikenoke peyser kero.
Mawe xer sima pörünere.Zone ma ser gurine haq simara raji bo, hama chiye esto ucade yitiraz kon, eke zone mara qale sukune ma kene gune name a sukeki zone mare gune bero nustene.
zazaki =colig,,,,,,,kurmanciki=cewlig
Bira newdare sosyalist,
Ez bi xo çewlîgij a..çekuya çewlîg zazakîya, kurmanckî nîya..Seba rehet û lez qiseykerdişî mintiqayê çewlîgî de zaf çekuyan bedilyayê..Herfî “ew” fekê şarî de tadîyaya, bîya “o”..No ra bi tirkî vane “dudaksılaştırma” îngilîzkî vane “labialisation”..Eke ma numuneyî bidin, mintiqayê çewlîgî de çekuya “kewt=düştü” bedilyaya bîya “kot”..Reyna hewt=hot, pewt=pot, çewlîg=çolîg bîyê…Hetta çekuyanî ke ziwananê bînan ra dekewte mîyanê ziwanê ma zî, çewlîgî de wîna bîyê..Mîsal çekuyî “sewt=ses, mewlid=mevlid, tewfîq=tevfik” bi eslê xo erebkîyê..Nê çekuyî zî çewlîgîde bedilyeyê bîye; mewlid=molid, sewt=sot, tewfik=tofik..Ti rojavayê efriqa ra bigir hettanê hîndîstanî,nê çekuyî hetê şaranî misilman sey sewt, mewlid, tewfiq tercume benê..Bilê ( hariç) şarê ma çewlîg, heme cayanî ke têde kirmnackî(zazakî) yena qiseykerdişî bi formê “ew” yanî orjînal vajeyena..Fekê heremî ziwanî de sey dewlemendî yeno qebulkerdişî, la merdim nêeşkeno nê formî bedilyayê ziwanê nuştekî de bikarbîyaro..Wexta merdimî dest pêkerd nuştişî ganî biewno heme mintiqayan..No mantiqê to rast nîyo ke merdim vajo kirmanckî ye dewê mi esil a û ê heme cayanê bînan çewtê..
Rektore colig zaf hol qalkena