Qehirîyayîşo relatîf

Destê Edîtorî ra:

“Relatîf” çekuyêda latînkî ya û eslê xo de demo vîyarte yo dîyar ê karê referre yo ke manaya xo de jê (sey) “peyser ardene, çîyê ser o racêrayene, ser o vindetene” fehm bîyêne. Ewro çekuya relatîfî girêdayîş û têkilîya kes ya kî çîyê werteyê kontekstê xo de nîşan dana. Kontekstê sîyasetê kurdan de kî zafê reyan vajîno ke kurdî qehirînê (qarînê), hêrs benê. No hêrs kî bi protestoyan musnenê. Mesela, kurdî zaf qehirînê ke resmîyetê tirkan de zonê (ziwanê) înan qebul nêbeno. Qehirînê ke tirkî zonê (ziwanê) kurdkî ra vanê “zonêde (ziwanêde) nêzanaye, zonêde (ziwanêde) bîn”. Werte de protestoyê naye yenê dîyene, ge-ge kî tayê sîyasetkarî va vejenê vanê înkar, dewlete wa înkar, dewlete ûsn.

Nika a têkilîya dewleta tirkan bi kurdan kî relatîf a. Çike, wexto ke kurdî qehirînê, gerek verê xo rê biqehirîyê, dima dewlete rê. Ju (yew) şaro ke zonê (ziwanê) xo qisey nêkerd, azadîya xo nêwaşte, her wext qetilê xo dima şî, kultur û zonê (ziwanê) ê şarî tabî qebul nêbeno. Des-vîst serran ra ver kurdî zeleqîyay partîyanê tirkan ra, dest kerd ci ke tirkî qisey bikerê. Kurdan waşt ke roşnvîr bê, mîyanê roşnvîranê tirkan de tirkî qisey kerd. Ters ra kurdan domananê xo rê -hetta dîasporaya serbeste de- kurdkî nêmusna. Mileto ke zonê (ziwanê) xo yê dayîke rê bi desan serrî henî ehemîyet nêmusna, tabî qebulkerdişê ê zonî (ziwanî) kî tenê relatîf aseno.

Aye ra kî dot partîyan xeletîyêda girse kerde waşt ke juyîya (yewîya) kurdan goreyê manîpulasyonê îdeolojîkî yê sîstemê tirkî ra tek zon (ziwan) ser o bivirazê. Vatê, ma pêro tirkî qisey bikerîme. Bi o tewr sîyasetkaranê kurdan sîyasetê xo bi tirkî kerd. Sîyasetkarê ke nasname, welat û zonê (ziwanê) xo henî nimnenê, kî xo înkar kenê. Sîyaset de ma kurdan zonê (ziwanê) xo goreyê meyl û tarzê tirkan gurena, Kurdîstan ra va “Başûrê Rojhelatî” – ewro hîna xeylê kurdî çekuya Kurdîstanî ra tersenê. Tersenê ke ala û partîya xoya hur kurde estbo. Coka surprîs nîyo ke tayê partîyan hîna day zanayene ke ê partîya kurdan ney, wa ê partîya pêro Tirkîya ya ke problemê xo bi alaya tirkan çin o. Partî û sîyasetkarî ke seranser peyê nasnameyê xo de nêvindenê, tabî qehirîyayîşê înan kî tenê relatîf aseno.

Binê vateyê biratîye de ma kurdan xeylê tawiz day tirkan. Ma 90 serrî qebul kerd ke mektebê ma çin bê… Kamcîn welat de no ame dîyene ke ju (yew) şar neheqîya xo hende sebr keno?  Ma ke perwerde wazenîme, tirkî vanê nêbeno. Ma ke vanê, tirkan ra ma rê xeyr çin o, kurdî vanê biratî, çepgirî vanê têduştîye. Têduştîye ke ê vanê, kotî ya? De nîyadîme statîstîkê “biratîye” ra:

(Çime: Wezaretê Perwerdeyî yê Komara Tirkîya)

Yanî no statîstîk ra gore doman û cêncê tirkî zonê (ziwanê) xo de perwerde vînenê, labelê ê kurdî mecburî şonê mektebanê tirkan ke zonê (ziwanê) tirkan bimusê. Na têduştîye ke partîyanê tirkan ma rê vanê, qeseyêde tal (tol) o. Na rewşe ne demokratîk ne kî sosyal a. Asîmîlekerdişê kurdan sîstemê perwerdeyî de daha çîp raver şono. Tabî, nîya çekuya biratî kî tenê relatîf asena.

Durum ke nîya bî, helbet resmîyetê tirkan de kultur, zon (ziwan) û nasnameyê kurdan qebul nêbeno. Kurdê ke xoserîya xo ra tersenê, kurdê ke zonê (ziwanê) xo ra texelîyê û kurdê ke biratîya xapênayîye ser o vindenê, tabî hetê sîyaset û huqûqê tirkan ra înkar benê. Gerek kurdî raver ra xo rê biqehirîyê, dima dewleta tirke ra. Sîyasetê înan efektîf nêbî. Gerek kurdan, şarêde 40 mîlyonan, zêde biwaştêne ke tenê bigirewtêne. Kurdan ke raver ra Kurdîstan biwaştêne, “xoserîya demokratîke” seba tirkan mesele nêbîyêne. Qebul bikerdêne. La kurdî vanê, ma ala û dewleta xo nêwazenîme, wazenîme ke weşîya xo tirkan ra pîya biramîme. Jê (sey) netîce, ancîya (onca) serran ra tepîya înkarê tirkan vînenê, xo bi xo qehirînê.

Çekuya “qehir”î kî erebkî ra kota zonê (ziwanê) ma, hem yeno ra manaya “dej” û “qisawet” hem kî ê “hêz” û “qewet”. Kirmanckî de na çekuye ra xeylê varyantî estê, mesela karê “qehirîyayene” – dêrsimijê ma vanê qarîyayene. Kurdî ke tena biqehirîyê, fayde nêkeno. Qehir de hem hêz hem kî dej esto, gerek naye bizanîme. Suc sirf sucê tirkan nîyo, sucê ma kurdan kî zaf o. Kurdê ke xo înkar nêkenê, tirkî kî înan înkar nêkenê. Ju (yew) şaro ke alaya xo çin a, hukmatê xo çin o, parlamentoyê xo çin o, perwerdeyê xoyo resmî çin o, hetta hewnê xo de dewleta xo çin a… o şar şar nêmaneno, giran-giran sahneya tarîxî ra vîndî beno şono. Tabî, duştê naye de qehirîyayîşê kurdan kî tenê relatîf aseno.