Serrgêra hewtayserrîya dardekerdişî de, Pêşewa Qazî Mihamed û hevalê ey 31.03.2017 saeta 14.00 de Dîyarbekîr de hetê “Partîya Azadîya Kurdîstan”î (PAK) ra ameyî yadkerdiş.
Badê ke goşdaritox û rojnamegerî salone de amade bîyî, seba Pêşewa Qazî û heme şehîdanê Kurdîstanî yew deqa bi marşa Ey Reqîbî rêzgirewtiş virazîya.
Verê, serekê partîya PAK Musafa Ozçelîkî derheqê roje de qisey kerd. Ozçelîkî qiseykerdişê xo de hîna zaf wesîyetê Pêşewa Qazî Mihamedî ser o vindert. Ey va: “Qazî ma rê yew wesîyet verdayo; wesîyeto verên yewîtîya kurdan o. Dişmenetîya yewbînan mekêne, paştî û destî bîdêne yewbînan, gerreyê yewbînan mekêne”. Dewamê qiseykerdişê xo de va: “Qazî Mihamet Ala Rengine teslîmê Mela Mistefa Berzanî kerda. Na ala nika bi qerarê meclîsa Kerkûkî asmênê Kerkûkî de pêl dana. Ez walîyê Kerkûkî Necmettîn Kerîmî pîroz kena. Şengal Kurdîstan o, Kerkûk Kurdîstan o”.
Serek Mustafa Ozçelîkî ra dima tarîxnas û cigêrayox Seîd Veroj dest bi qiseykerdişî kerd.
Seîdî verê bi kilmî behsa cuya Qazî Mihemedî kerd. Derheqê bîyayîşê ey de va: “Qazî Mihemed 11. aşma gulana 1900 de mintiqa Mukrîyan de maya xo ra bîyo. O lajê Qazî Elî yo û Qazî Elî zî lajê Qazî Qasimî yo.” Dima zî derheqê konjuktorê sîyasetê rojan kerd. Ey va: “Wexto ke Şerê Cîhanî yê yewinî dest pêkerd, Qazî Mihemed çarês serre bi. O wext Kurdîstan beno cayê şerê mîyanneteweyî. Beno cayê kiştiş, feqîrî, talankerdiş û xizanî yê. Şaro kurd o wext zî zaf tada û zilm vîneno. Koçberîye zî o wext dest pêkena.”
“Şerê Cîhanî yo dîyin de zî cografyaya Îranî hetê jeostratejîk û jeopolîtîkî ra bibî rewşêka muhîme. Şoreşê Teşrîna Peyêne vera-vera hîra bîyêne. Heto bîn ra zî seba ke faşîzmê almanî hîra nêbo, mabênê Brîtanya, DYA û Yewîya Sovyetî de yew peymane virazîya. No sedem ra tebaxa 1941î de Îran hetê Dewleta Brîtanya û Yewîya Sovyetî ra ame dagirkerdiş. Badê ke nê dewletan Îran dagir kerd, hukmê Îranî, Kurdîstan û Azerbeycanî ser o sist bi. Na rewşa Îranî ra mucadeleyê xoserî û demokrasî yê şarê Azerbeycan û Kurdîstanî geş bî.”
Seîd Verojî qiseykerdişê xo de behsa ronayîşê komela “Jîyannewey Kurdîstan”î (JK) kerd. Nê demî de Qazî Mihemed û birayê ey Sedrî Qazî senî dest bi mucadeleya sîyasetî kerd, dergûdila behs kerd. Reyna nê demî de Qazî Mihemed îqna beno û beşdarê komela JK beno. Badê ke Qazî Mihemed dekeweno na komele, xebata komele hîna zaf aver şina.
Badê Şerê Cîhanî yê Dîyinî, tesîrê Yewîya Sovyetî Îran ser zêdîyeno. No tesîr zî cesaret dayêne kurd û azerîyan. Heto bîn ra nê mudaxeleyê Yewîya Sovyetî Îran tersnayêne. Verê cû, têkilîya Yewîya Sovyetî û kurdan sewîyaya kulturî de bi. Labelê na têkilî vurîyaye û bî têkilîya sîyasetî.
Yewîya Sovyetî verê cû waşt ke Kurdîstan mîyanê mintiqaya Azerbeycanî de otonom bo. La Qazî Mihemed û embazanê ey nê waştişê Yewîya Sovyetî qebul nêkerdî. Seba nê waştişê Yewîya Sovyetî Qazî reyêko bîn şi Bakû. Bakû de zî Qazî va “ma mîyanê sînorê Azerbeycanî de statuyêko winasî nêwazenê, ma mîyanê erdê xo Kurdîstanî de statu wazenê.” No waştişê Qazî Mihemedî ame qebulkerdiş.
Dima nameyê partîya xo Jîyanewey Kurdîstan bedelnê kerdê “Partîya Demokrat a Kurdîstanî”. Badê ke na partî ronîya, kurdî amadekarîya ronayîşê Komara Kurdîstanî kerde. Netîce de tarîxê 22.12.1946 de ronayîşê Komara Kurdîstanî bajarê Mehabadî, Meydanê Çarçira de ame îlankerdiş. Dima hukmatê Kurdîstanî bi çarês wezaretî ronîya û dest bi xebata xo kerd. Nê demî de Barzanî pa hêzanê xo ame paştî da na komare û wazîfe zî girewt.
La çi heyf ke no hukmat 11 aşmî lingan ser mend. Çunke tay sedeman ra Yewyîya Sovyetî paştdayîşê xo yê Kurdîstanî peyser ant. Verê, hêzê Îranî kewtê Azerbeycanî û Komara Azerbeycanî teslîm girewte. Qazî Mihemed ewnîya ke rewşe xirabin a, veng da qabîna xo û giregiranê Kurdîstanî. Xo mîyan de na rewşa newa ser o munaqeşe kerd.
No mabên de Berzanî zî ame ey het. Senî ke Qazî Mihemed çim gina Barzanî, alaya ke masa ser de bî, lezalez pişt û maçî kerd û teslîmê Mustafa Barzanî kerd. O wext mabênê her dîyan de zî yew qiseykerdişêko kilmek virazîya. Peynî de Mela Mustafa na pêşnîyaze kerd: “Ganî ma vejîme teber û şirê koyan ser. Qazî Mihemedî na pêşnîyaze qebul nêkerd.” Û sedemê qebulnêkerdişê xo zî Barzanî ra va.
Şewa 21. aşma dîyesîne de hêzê Îranî kewtê Mehabad û a şewe Qazî Mihemdî û Wezaretê Pawitişî Seyfî Qazîyî tepîştê.
Çend mehkemekerdişî ra dima, ey û embazanê ey 31. adara 1947 de şewe, saeta 23:00 de hucreyan ra înan gênê û bi yew kamyone benê Meydanê Çarçira (cayo ke Qazî Mihemedî ronayîşê komare îlan kerdibi) de darde kenê.
Seîd Veroj derheqê wesîyetê Qazî Mihemedî de zî tayê malumat da. Seîdî va, “Wesîyetê ey şeş rîpelî yê. Ez şima rê nê wesîyetî ra qisimêk wanena.”
- Yewîtî û hetkarî mîyanê xo de bipawêne, hesûdîya yewbînan mekêne.
- Dereceyê wendiş û zanayîşê xo aver berêne.
- Xîyanetê yewbînan mekêne; ne xîyanetê sîyasî, ne xîyanetê canî, ne xîyanetê malî, ne yê namûsî. Çunke xîyanetkarî Homayî het de û însanetîye het de şenik û sucdar ê, îxanet do agêro ser rîyê îxanetkarî.
……….
Badê qiseykerdişê Seîd Verojî, tayê kesî persî persayî û fikrê xo vatî. Dima zî seba şehîdan hetê Şêx Mîzbah Yarukî ra fatîha ame wendiş.
