Goreyê meqala rojnamenusê Fazîl Najîbî yê rojnameyê Rûdawî, ferqê ekonomîkî yê Kurdîstanê Başûrî herême rê raya xoserîye kenê ra.
Roje bi roje ameyeyê petrolî mabênê Hewlêrî û Bexdadî kenê tenêna hîra. No raverşîyayîş xo awanîyî, asayîş, xizmet û hûmara karkeran de musneno. Najîb nuseno: “Eke hukmatê Îraqî bi îxracatê xo yê petrolî des serrî dewam bikero û boyna kî butçeyê Herêma Kurdîstanî dano, o wext sîndorê Îraq û Kurdîstanî êdî sîndorêde cografîk nêmaneno.”
Nuşte ra gore, Kurdîstanê Başûrî de madeyê xamê binerdî sey zerrn, asin, ûranyûm û magnezyûm zaf ê. Nê serranê peyênan de kî ame dîyene ke şîrketê tirkî Herêma Kurdîstanî de xeylê kar kenê. “Hetta neteweperesto tewr girs o tirk muhîmîya xêza petrolî mîyanê Kurdîstan û Tirkîya de qebul keno.” Sîndorê ke verê cû seba qeçexçîya çek û gulan amey xebitnayene, nika benê keyberê tîcaretî: petrolê kurdan şono teber, şîrketê girsê mîyanneteweyî yenê zere. Petrolî sîyasetê kurdan vurna, Najîb vano.
Reqemî kî naye musnenê: heta guciga 2014, hukmatê Îraq 3,5 mîlyonî varîlî petrol viraştî. Nînan ra 2,5 mîlyonî varîlî îxracat bîyê. Yanî, 9 % yê hasilatê Îraqî petrol ra benê peyda. 2003 ra bi nat hasilatê Îraqî bî berza berz. Serra 2003 de hîna 6,1 bîlyon Dollarî bî, texmînan ra gore 2014 de reseno bi 150 Dollaran. No raverşîyayîş kî Herêma Kurdîstanî ser o tesîr dano. Henî ke tesîr da ke dewlemendîya Kurdîstanî yê Îraqî ra zêde bîye. Ewro Îraq hîna sey welato feqîr yeno dîyene, labelê Herêma Kurdîstanî lîsteyan de sey mintaqaya raverşîyaye vîyarena.
Yew sebebê nê raverşîyayîşê Kurdîstanê Başûrî madeyê xamî yê, bitaybetî petrol. Sayeya vetişê petrolî ra Kurdîstan kewt ver. Meselanê asayîş û stabîlîteyî de zî mabênê Îraq û Kurdîstanî game bi game beno tenêna hîra. Eke henî dewam keno, des serran de merdim do besebikero hetê ekonomî ra Kurdîstan sey welatêde xoser bihesibno.
Dewamê meqale de yeno dayene zanayene ke Kurdîstanê Başûrî de hem feqirîye (3,8% duştê 30% yê Îraqî de) hem kî bêkarîye (Kurdîstan: 7,7%, Îraq: 11%) tenêna tay ê. Hasilatê Zereyî yo Xeyrê Safî yê Kesî Kurdîstan de 7,654 Dollar o, Îraq de tena 4,485 Dollarî. Aye ra kî dot Kurdîstan de zêde domanî şonê dibistane (95,8 %; Îraq de tikêna tay ê: 90,4%). Labelê mektebo mîyanên 71,2 % yê wendekaranê Herêma Kurdîstanî qedênenê; Îraq de na hûmare tena 48,6 % a.
Zemanê xo de polîtîkaya rejîmê Baasî bîye ke endustrîya Herêma Kurdîstanî tay bikero. Heta serra 1991 tena 6 % yê endustrîya Îraqî Kurdîstan de bîye, nika 41 % o. Ser o kî no taw Kurdîstan de pawlukayê neweyî benê ra.
Najîbî a gore, pêro nê reqemî musnenê ke sayeya ameyeyanê petrolî ra Herêma Kurdîstanî besekerd ke raverşîyayîşêde çetin bivîno – eke ma bi Îraq muqaseye bikerîme. Eke hukmatê Kurdîstanî nê des serranê ameyoxan de kî îxracatê petrolî kontrol bikero, zafêrîya îhtîyacê endustrîya Îraqî do Kurdîstan de saye bibo.
(Resim: SammySix)
