Hukmatê mintiqaya Kurdîstanê Başûrî no taw ceribneno ke erazîyê xo ke raver ra rotîbî sermayegozaran, înan peyser bicêro.
Bi qanûnê serra 2006 ê sermayegozaran ra Kurdîstanê Başûrî de sermayegozarî şikînê dewlete ra xo rê erazî goreyê fîyatêde nizm seba projeyanê xo biherînê. Jê (sey) netîce, bi hezaran kesê ke têkilîya xo bi sîyasetkaran estê, bi projeyanê sexteyan dewlete ra erazîyê erjanî herînayî. Herînayîşê erazî zaf rehet o: keso ke sîyasetkarê herême nas keno, waştişnameyê proje nuseno, badê ke wezîrêde beledîya kontrol kerd ke proje bi rastî projeyêde sermayegozarî yo, ê kesî rê erazîyade erjane roşeno. Dima, no kes a erazî juna (yewna) kesî rê roşeno – bê ke projeyê xo qedêna ya kî dayîre felan viraşt.
No usûl hetê şarî ra giran ame rexne kerdene û coka no taw fokusê munaqeşan de bîyo. Fekê şarî ra ame heşnayene ke “Kam ke wazeno bibo dewlemend, biceribno ke beledîya ra erazî bicêro û ancîya (onca) biroşo.”
Nika, serekê mintiqaya Kurdîstanê Başûrî Mesûd Barzanî xo rê wezîfe kerd ke erazîyê ke amey rotene bi projeyanê sexteyan, bêrê peyser girewtene. Pêro projeyan ke heta nika dest cinêkerd ya kî goreyê planî ra nêqedîyay, beledîya înan peyser cêna. Barzanî naye ser o va ke “Heta nika 118 peymaneyê erazî amey red kerdene, no pêro pîya keno 1.025 hektarî. Dewlete nê erazîyî peyser girewtê, çike sermayegozaran hîna dest bi projeyanê xo nêkerdîbî. 300 peymaneyê erazî nika binê kontrolî der ê. Îstîqbal de dewlete tena ê kesan rê do erazî bido ke faydeyê nê projeyan seba şar û şaristanî esto.”
Zafêrîya nê projeyanê betalkerdeyan projeyê dayîreyan bîy. Labelê, zafê projeyanê banan (bonan) ê Kurdîstanê Başûrî, faydeyê înan seba çêyanê (keyeyanê) feqîran çin bî. Bi reqeman: aşma nîsane de 84.872 banê (bonê) roniştişî amey qeyd kerdene, feqet înan ra sirf 11.000 amey viraştene.
Nika, mesela bananê (bonanê) roniştişî bîyo problemêde zaf girs ê herême. Kurdîstanê Başûrî de banî (bonî) benê kêmî. Coka dewlete nika 300 mîlyonî Dollarî kerdî ju (yew) fon ke henî deyn, kredî ûsn. rehet bêrê dayene bi sermayegozaran ke wazenê dayîre û bananê (bonanê) roniştişî bivirazê. Problemê banan (bonan) o bî ke zafêrîya dayîreyan fîyatberz amey rotene, yenî hetê kesanê dewlemendan ra amey herînayene. La eslê xo de armanco verên ê projeyan çêyî (keyeyî) bi ameyeyo şenik bîy.
Kurdîstanê Başûrî de her serre 25.000 banî (bonî) seba roniştene lazim benê. Paytext Hewlêr de her serre 14.000 banê (bonê) neweyî lazim ê. No taw tena dorê 4.000 banî (bonî) her serre yenê viraştene. Unîversîteya Salahedînî ra ekonomîst Dr. Salah Pîrababî vano ke zafêrîya projeyanê dayîreyan problemê erazî û banan (bonan) çareser nêkeno wa keno daha girs. “Dewlete ke nika virênîye ro ci mecêro, ma nêzdî de rastê problemêde girs ê cayê roniştişî benîme.”
