Mi ra ke persayêne, tirêm ziwanê ma de çi kêmî yo, şima ra eşkera vajî, “tîyatro” sey çîyo verên mi vîrî nêameyêne. La merdim çi zano? Çîyo ke mi vizêr şan sahne ser o dî, ez hem fîşta huyayîş, hem kerda mirozin û hem kî daya fikirîyayîş.

Herçiqas ke ez dewe de pîl nêbîya û coka seba mi cuya dewe caran xeyalêde romantîk nêbîyo kî, hal û durumê dewijan mi rê xam-xerîb nêbî, hîkaye û meseleyanê înan ancîya bala mi antêne. O sebeb ra, wexto ke grûba tîyatroyê kirmanckî (zazakî) “Arêyê Kay”î vizêr amebîye şaristanê ma, ez şîya bîya meymanê programê înan. Mi karê înan ê tîyatroyî verê cû dîbî. Xora heşt serrî yo ke emegdarê Arêyê Kayî hunerê xo musnenê ra seyrkerdoxan. Kayanê Amên û Xirmaçekî ra dime, grûba kirmancan na fay bi kayê xo yê neweyî Dil kewte sahne.

Dil (Cîhan Alî Dede) nameyê serrolê kayî yo, budelayê Heqî yo ke keweno heyatê qewexanedar Apil (Musa Oktay) û Îv Axayê kokimî (Yilmazcan Şare). Pêro kay ê qewexaneyî de ca cêno, karakterî kî ê hîrê kirmanc ê. Apilo xizan kewto derdê hesab û kitabê qewexaneyê xo yê zerarinî, ser o kî cinîya xo ra domanî nêbenê. Seba ke debara xo bikero, hem şenik çay dano muşterîyanê xo, hem kî bi hesabê xeletî miletî xapneno. Îv Axa kokimo kerr o, bîyo bul giran-giran yeno qewexaneyî, zirçeno qisey keno, bi vengêde berz çaya xo firr keno. Werte de kî Dil yeno sahne. Vanê, qafike werda, bîyo xêx. Budelayê Heqî yo. Bi kinc û kolê xo yê dirîyayeyî lerzeno, sey milçîke çîv dano, xo xo de lorneno, bêmana qisey keno, persanê bêbingeyan pers keno. Seba ke ocaxzadeyo seyidij o, Îv Axa xêxênîya Dilî sey nîşanê kerametî vîneno, vano qey Xizir û Heqî de îrtîbat nayo ro. Çi esto ke esnaya kayî de hîkayeya Dilî pede-pede bena eşkera û yew game de komedî bena trajedî.

Dil kayanê grûb ê verênan ra cîya yo

Kayê Dilî kayanê grûb ê verênan ra cîya yo, ferqê ci esto. Herçiqas ke sey kayanê verênan komedî ya, na rey tede mewzûyê cidî û sîyasî kî yenê dîyene. Hurênayîşê Îv Axayê goşgiranî û Apilê pexîlî seyrkerdoxan fîno huyayîş, zewt û zurê înan weş nusîyayê, mentalîteyê şarê ma bi hewayêde serîh anê ra ca. Têkilîya budela û di dewijan kî merdimî xejelnena. La her ke fekê Dilî ra qiseyî vejîyayî, bellî beno ke no feqîro neçar qalê yew meselaya xorîna dejdayîye keno. Ez tîya de nêwazena sirê Dilî eşkera bikerî, wa seyrkerdoxî bi xo bivînê şêrê ser. Naye vajî ke kay xafil de komedî vurneno ra trajedî û gama bîne ancîya peyser çarneno ra. Hunerê senaryonusê Yilmazcan Şareyî yo ke na hemsencîya xemgînî û huyayîşî bi serkewtiş virazeno.

Naca de gerek ma kaykerdoxan bigoynîme. Kaykerdişê înan herikîno, bêmabên û bê xeletîye qisey kenê, eke seyrkerdoxan mîyan de çîyêk qewimîya (mavajîme, tayê merdimî hema nêmusayî ke telefonê xo padê…), spontane zereyê rolê xo ra cewabê ci danê. Bitaybetî ez pê Cîhan Alî Dedeyî, kaybazo gimgimij o ke Dilî kay keno, qayîl bîya. Destpêk de zerrîya merdimî bi halê ey dejena, la yek de binê a herdîşa sîyaya derge ra ke vengêde heybetin qîra, seyrkerdoxî şaş bîyî nîya mat mendî nê performansê tesîrdarî ra.

Kay qewexaneyê Apilî (heto raşt) de ca cêno. Karakterê bînî Dil (çep) û Îv Axa (werte de) yê.

Eke rexneyê mi estbo, ez vajî no yo ke qisimê kayî bi tirkî bî. Na taybetmendîye kayanê verênan de kî estbîye, zafane rolê yew yan di merdiman de yena dîyene. Vatena “seba ke rehetêr fehm bibo” mi ra gore puç a. Çi esto ke viraştox û organîzatorî bi xo her qalê xo de muhîmîya ziwanê dayîke ser o vindenê, a şewe peynîya kayî de dergûdila (bi tirkî!) na mesele ser o qisey kerd. Hedefê Arêyê Kayî yo ke no ziwanê ma yo delal memiro û mîrasê kulturê ma bireso neslanê ameyoxan, o wext gerek ê qerarê xo de pêt bimanê û bêtewîz raya xo ra şêrê. Ê ke fam nêkenê mekerê, wa înan rê motîvasyon bo ke ziwanê baw û kalanê xo bimusê. Û ê ke fam kenê, ziwanê înan bi çeku û cumleyanê tirkî mexeripnîyo, pak û zelal bimano.

Seke mi sere de va, eke mi ra pers kerdêne, tirêm ziwanê ma de çi kêmî yo, cewabê min o verên (û dîyin û hîrêyin û çarin) “tîyatro” nêbîyêne. Labelê vizêr ez nê tîyatroyî ra bi îftîxar, rîhuyayîş û zerrîweşîye vejîyaya. Mi îftîxar kerd, çike mi reya bîne dî ke bi ziwanê ma ra muhtawaya kalîteyine tim mumkîn a. Rîyê mi huya, çike meseleyê ke tîyatroyî de kay bîyî, eynika şar û kulturê ma bîye; kesê ke tîya xerîbîye de weşîya xo ramenê, înan besekerd xo û qewmê xo nê karakteranê xasan de bivînê. Zerrîya mi weşe bîye, çike her çîyê kirmanckî heyatî kena zengîn û a şewe mi xo sey zengînê Kirmancîye dî.

Şêrê, kayê Arêyê Kayî seyr bikerê. Ziwanê xo rê wayîr vejîyê. Bibê zengînê şarê xo.

Nuşteyo peyênXizir Îlyas (Xîlyas)
Nuşteyo verênGrûbêka Newa: “Morceleyê Kirmanckî”
Mahîrê Tornê Apî
Mahîr Tornap şaristanê Almanya Munîh de ameyo dinya, bi eslê xo Dêrsim Pilemurîye ra yo. Hetê ra ekonomîya mîyanneteweyîye wende û heto bîn ra tim kultur, tarîx û ziwanê kirmancan ser o gureya. Mahîr malimê kirmanckî yo, serra 2010 ra nat kî sey serredaktorê DêrsimInfoyî gureyeno.

CEWAB BIDE

Keremê xo ra şîroveyê xo binuse
Keremê xo ra nameyê xo binuse