Vizêr Joesph “Joe” Biden resmî bî serekkomarê DYA yo 46 û ewro ra dime cayê serekkomarê kanî, Donald Trump, cêno. Dewrê xo de Trump bi vateyanê sey “kurdan Cengê Cîhanî yo II. de ma rê dest nêdayo” û “ez kurdan ra hes nêkena” bîbî namdar. Nika hêvîya xeylê kurdan a ke Bîden sîyasetê DYA yê Kurdîstanî bivurno biçarno xeyrî ser. Herçiqas ke bi îhtîmalêdo pîl Biden polîtîkaya zereyî ya DYA rê beno faydeyin, seba kurdan û Rojhelatê Mîyanênî perso ke yeno aqilê merdimî, no yo: tirêm polîtîkaya Bîdenî ya kurdan ser o senîn a? Semedê cewabê naye, ma qayîtê karîyer û kerdişanê serekkomarê DYA yê ameyoxî bikerîme.
Bîden serra 1942î de eyaletê DYA Pennsylvania (Pensîlvenîye) de ameyo dinya. 29serrîya xo de reya verêne çînîya we bi parlamento. 2009 de binê Obamayî de bî serekkomaro hetkar. Desserranê karîyerê xo de, Joe Bîdenî derheqê meseleya kurd û tirkan de pozîsyonê cîya-cîyayî girewtî. Serranê 1990an, wexto ke endamê Heyetê Têkilîyanê Teberî yê senatoyê DYA bî, Bîdenî dest da qerarnameyî ke Tirkîya xo Kurdîstanê Başûrî ra peyser bianco û waşt ke PKK û Tirkîya bi raya muzakeran bêrê hurê.
Bîden û Kurdîstanê Başûrî
Bîden kurdan nêzdî ra nas keno. Bitaybetî kurdanê Kurdîstanê Başûrî reyde têkilîya xo rind a. Gama ke DYA 2003 de hêrişê Îraqî kerd, Bîdenî terefgirê cengî bî, çike fikrê ey ra gore Sedamî hemwelatîyanê Îraqî ser o bi hewayêdo kovî zulm kerdo, bi vateyê Bîdenî “kurdanê vakurî ser o, badê şîîyanê başûrî ser o û badêna reyna kurdan ser o”. Serrê ra ver, 2002 de, Bîdenî û çend senatoranê bînan Kurdîstanê Başûrî zîyaret kerdbî. Peynîya raywanîya xo de Bîdenî Hewlêr de qesey kerd û va “Teyna koyî hevalê şima nîyê.” Bîdenî ra gore Kurdîstanê Başûrî tim “Polonyaya Rojhelatê Mîyanênî” bîya, nê sebebî ra hewce bî ke DYA ardimê ci bikerê.
Demê xo yê serekkomarê hetkarî de, waştişê Obamayî ser o Bîdenî Îraq de hazirîya peyserantişê leşkeranê DYA kerde, bi desan reyî şî Îraq û Kurdîstan. Naskerdoxanê Obama û Bîdenî ra gore, Obama êndî Îraq ra bêzar bîbî, coka Bîden bî wezîfekarê meseleyanê welatî. Şêwirmendê hukmatê DYA û sersefîrê kanî James Jeoffreyî ra gore, têkilîya Bîdenî bi serekwezîrê Îraqî Nûrî al-Malîkî hende weşe nêbîye, la “ey kurdan reyde têkilîya germe naye ro, bitaybetî serekkomarê kanî Celal Telabanî û serekê Herêmê Kurdîstanî Mesûd Barzanî de.” Xora, hevalîya Bîden û Barzanî hema-hema vîst serrî yo ke şona. Forumê ekonomî yê Davosî de Barzanî va ke Bîden “hevalê neteweya kurdan o”. Yew rîwayet ra gore kî Bîden nameyê pêro tornanê Barzanî zaneno. Labelê, merdim xo vîr ra mekero ke ey caran dest nêdayo referandumê Başûrî yê xoserîye. Herçiqas ke sîyasetê xo de Bîdenî tim piştgirîya federalîzmê Îraqî kerdêne, ey ra gore ganî mabênê Herêmê Kurdîstanî û Îraqî de tim “hemkarîya nêzdîye” bibo ke yewîya sîyasî û ekonomîye pête bimano. Tepîya, serra 2017î de, Bîdenî qerarê DYA şirove kerd, va ke rîyê Tirkîya ra ey piştgirîya xo ya xoserîye raver nêberda.
Rojawan û Tirkîya
Badê ke DAÎŞ vejîyaye ser û erzîyaye Îraq û Sûrîye, hukmatê Obamayî YPG de hemkarîya xo ya leşkerîye kerde pête. Na raye seba Bîdenî kî newîye bîye. Heta ê wextî Bîden hema-hema teyna kurdanê Başûrî de eleqedar bîyêne. Piştgirî û hemkarîya YPG ra dime, serekkomaro hetkar kewt mîyanê lejê mabênê Tirkîya û kurdan. Naye de Bîdenî her di veyveyan de kay kerd. Ey çend rey va ke Tirkîya destekê DAÎŞ kena. Labelê, dima ra Bîdenî qalê xo peyser ant û ozrê xo waşt. Temsîlkaranê tirkan ra Bîdenî vato ke PKK grûbêda terorîst a û DAÎŞ de yew sewîye der a. Ser o kî waşt ke YPG xo Minbic ra peyser biancê û kurdê Rojawanî baldar kerd ke ê mintiqayêda xosere mevirazê. Ancîya, Bîdenî caran waştişê Anqara ke YPG sey terorîstan name bikero, qebul nêkerdo. Coka medyaya tirkan de Bîden sey “dişmenê Tirkîya” name bî.
Çi esto ke tevger û fikrê hukmatê Obama û Bîdenî derheqê kurdanê Rojawanî de pêkewte nêbîyî. Herçiqas ke înan bi artêşa xo ya hewayî dest da YPG – nimûneyo tewr namdar serra 2014î de Kobanî bîye – hukmatî eynî dem de xeylê grûbê îslamîstî çekdar kerdî ke nê grûbî peyê cû Efrîn, Serê Kaniyê û Til Abyad de bîyî belaya sereyê kurdan. Wexto ke Tirkîya de “prosesê aştîye” ser nêkewto û Erdoganî dest bi cezakerdişê dişmenanê xo kerdo, DYA o wext kî pasîf mendî.
Dewrê Trumpî de Bîdenî vengê xo yê destekkerdişê kurdan tenêna kerd berz. Wexto ke serra 2019î de hukmatê Trumpî bêbextane kurdî ca verdayî, Bîdenî hesabê xo yê Twîtterî de nîya nuşt: “Zorê DAÎŞ berdiş de kurdî girîng bîyî – û zêdeyê înan canê xo dayî. Nika, serekkomar Trump înan terikneno. No şerm o.” Twîtê xo yê dîyinî de nîya dewam kerd: “Verê, Trumpî Erdoganî rê roştîya keske (destûr) daye ke kurdanê ke dest da ma ke zorê DAÎŞ berîme, înan qir kero. Nika kî bi pêameyîşanê şîrinan virare fîno Erdoganî.” Twîtê xo yê hîrêyinî de kî Bîdenî ard ziwan ke “Donald Trumpî Hêzê Sûrîye yê Demokratîkî rotî – kurd û erebê mêrxas ê ke ma de pîya duştê DAÎŞ de da pêro – û ey ê cayî de mitefîqê antî-terorî yê ma yê muhîmî rê xayînênî kerde”
Bîden seba kurdan firsend o?
Herçiqas ke Bîden şarê kurdan nêzdî ra nas keno û rêça xo ya sîyasîye derg a, ancîya merdim sey wextê Trumpî de hêvîya xo berz mekero. Qeseyanê xo ra bellî yo ke Bîden kurdan sey mitefiqê Washingtonî (Waşîngtin) vîneno, la pêroyîya xo de derdê kurdan û Kurdîstanê parçekerdeyî hema fam nêkerdo. Bitaybetî derheqê kurdanê Îranî de yew çimê Bîdenî kor o. Heta ewro, derheqê Kurdîstanê Rojhelatî de sempatî û piştgirîya Bîdenî nêameyê dîyene.
Merdim şîkîno vajo ke demo ameyox de Vakur de Bîden ceribneno Tirkîya û kurdan bîyaro hurê, Rojawan de destekê artêşa DYA dewam beno, têkilîya Başûr û DYA kî tayêna bena pête. Rojhelat kî hema bellî nîyo, no girêdayeyê peymana nukleer a bi rejîmê Îranî yo. Naye ra dot çîyê bînî pabeyê pêtî û yewîya kurdan a, la ma ci ra hîna dûrî yîme. Bê hêzê kurdan û bi polîtkayanê kanan xora ferq nêkeno eke Bîden ya kî Trump yeno. Ganî kurdî sîyasetê xo adapte bikerê, çike ameyîşê Bîdenî seba kurdan firsend o. Eke kurdî dîplomasî û stratejîya xo ya mîyanneteweyî rind kay kenê, pozîsyonê xo kenê pêt. Ma par dî ke kurdî teyna hetê dagîrkeran ra ney, la ê xo bi xo kî xo parçe kenê. Ganî partîyê kurdan ê bingeyênî êndî kurdîstanperwerîye bimusê û raya yewîye ra şorê. Naye de kî tesîrê DYA girs o. Qerarê sîyasetê dinya Washington de yenê dayene. No hukmato newe kî kurdan nas keno, înan zaneno. Eke kurdî firsendanê xo bi hewayêdo biaqil cênê ra xo dest, Rojawan de hemkarîya leşkerîye beno ke bena hemkarîya sîyasîye. Nîya, modelê Rojawanî seba kurdanê pêro parçeyan rayêda rinde musneno.
Joe Bîden ke nika beno serekkomar, teyna o ney, la fêl û emelê şêwirmend û wezîranê ey kî rolêdo girîng kay kenê. Bi îhtîmalo pîl Bîden do xeylê wezîfeyanê karanê teberî neqlê ê kesanê weçîniteyan bikero, coka ganî çimê kurdan înan ser o bê. Yew nimûneyê ci namzedê wezîrîya karanê teberî Antony Blînken o. Vizêr qeseykerdişê xo yê verê senatoyî de Blînkenî Tirkîya rexne kerde va ke a teyna “qaşo mitefîqa stratejîk” a. Problem bitaybetî nêzdîbîyayîşê Tirkîya û Rûsya yo. Yewna faktor parlamentoyê DYA yo. Ewro her di partîyanê girsan û her di parlamentoyanê DYA de duştê Tirkîya de nêrazîyîye û bêbawerîye esta. Peymanê çekrotişî betal benê û embargoyî yenê ronayene. Parlamentarê DYA kî pê sîyasetê Tirkîya yê Rojhelato Mîyanên qayîl nîyê. Trumpî kerd ke nê astengî bêrê wedardene. Henî aseno ke Bîden nîya hereket nêkeno. Kurdî kî ganî nê firsendî bivînê û ci ra fayde bicêrê.
