“Ez Tirkî Nêzana”

“Ez Tirkî Nêzana” nameyê kitabê Nîhat Çirrî yo. Kitab hetê weşanxaneyê Roşna ra 2015 de çap bîyo. Edîtor û redaktorê kitabî Roşan Lezgîn o. Kitab 175 rîpelî yo. Tede 167 tene vîrameyîşî estî. Edebîyatê ma kirdan de hûnero yewin o ke bi no terz yeno nuştiş.

Şima zanê seserra vîstine de mîyanê katagorîya hîkayeyan de bi hawayêko bîn hîkaye îcad bîya. Tirkî de no hawa hîkaye bi termê “küçerek öykü”, “minîmal öykü” name beno. Yanî “hîkayeya qijeke”, “hîkayeya hurdîye”.

Xora edebîyat serebûtan bi terzêko estetîk pêşkêşê wendoxan keno

Nê vîrameyîşî bi terzêk/uslubêkê edebî nusîyayê. Gama ke merdim waneno merdim ti ra zewq gêno, keyf gêno. Merdim heme hetan ra tede yew estetîk vîneno. Werêardişê ci de yew huner esto. Merdim tede yew mezîyet, yew westatîye vîneno. Xora edebîyat zî westatîye wazeno! Meqsedê edebîyatî estetîk o! Xora edebîyat serebûtan bi terzêko estetîk pêşkêşê wendoxan keno! Edîb bi westatî serebûtan yewbînan wa girê dano… Ez vana nê çîyî heme na tehkîye de estî.

Eke şima hema no kitab nêwendo, qet mevindêne peyda bikêne û biwanêne!

Nê serebûtê qijekî tena zewq nêdanê ma û tena wextêko weş bi ma nêdanê vîyarnayîşî. Hetê cuya ma ra, bitaybetî zî hetê cuya ma kirdan/zazayan ra zî agahî danê ma. Siba tarîxnuştoxêk, cigêrayoxêk, heta ekonomîstêk derheqê cuya ma de gama ke binuso, bêguman nê eserî ra eşkeno îstîfade bikero.

Nîhat hetanî desserrîya xo cuya xo ya dewe, cuya xo ya sosyalî, debarîya şarê xo dano şinasnayîş. Merdim wexto ke waneno, xo cografyaya xo de hîs keno. Nîhat mucadeleyê şarê xo yê ke bi tebîatî dir senî kerdê, dano şinasnayîş. Belkî cografyaya ma kirdan de tayê ferqê qijekî bibê, labelê cografyaya ma pêro kirdan manena yewbînan. Coka gama ke merdim nê vîrameyîşan waneno, merdimo kird cuya xo û ciwîyayîşê xo tede vîneno. Qijekîya Nîhatî de merdim qijekîya xo vîneno.

Ma kamî bi nanê tenure û bi tantur pîzê xo nêkerdo mird? Ma kam kaşan, de tumikan de qina bizêkan dima nêgêrayo?

Ma kamî malêze ra hes nêkerdo? Ma kamî bi koçika darine binê tawa de binê malêze nêkendo? Nîhatî zî vîrameyîşê xo yo verên bi “Malêze” dest pêkerdo. No zî folklorîkê ma yê werdî dano şinasnayîş.

Ma kamî bi nanê tenure û bi tantur pîzê xo nêkerdo mird? Ma kam hewrêz ra xov nêgirewto? Ma kam kaşan de, tumikan de qina bizêkan dima nêgêrayo? Nîhat zî hetanî desserrîya xo dewa xo Muradan de, Çotla de, Dereyê Ereban de, Dereyê Gorî de, Dereyê Sirkî de sey ma belkî zî ma ra vêşêr bizêkan dima de bîyo.

Nîhat desserrîya xo de şino dibistana Yatilî ya Dara Hênî. Heşt serrî na dibistane de waneno. Êdî serebûtanê na dibistane bi hawayêko komedî-mîzah ma ra vano. Nîhat 1971 de maya xo ra beno. 1981 de na dibistane de qeyd beno û dest bi wendişî keno. Bi sernuşteyanê nê hîkayeyanê qijekan de serebût û macerayanê xo yê serranê wendekarî pêşkêş keno: “Lajê To Ma Kuwayî, Verg, Ez Tirkî Nêzana, Kilama Kurdkî, Şelênayîş, Trêne, Nengî, Şaluyin û Valiyin…”

1989 de îmtîhanê Lîseya Mamostayan a Bidlîsî qezenç keno û Bidlîs de na lîse waneno. Na lîse de zî serebût û macerayê balkêşî yenê ey sere. 1993î de Fakulteya Perwerdî ya Amedî de weneno. 1998 beno mamostayê matematîkî. Serra 1998 Çewlîg de Mehleya Newîye de Wendegeho Mîyanên ê Walî Orbayî de dest bi mamostayî keno.

Hem dibistana Yatilî ya Dara Hênî de hem Lîse de hem unîversîte de hem mamostatîye de rîyê kurdperwerîya ey ra zaf serebûtî yenê sereyê ey zî. Keyfê mi hîna zaf ziwan û şuxulnayîşê ziwanê ci rê ame. Ziwanêko sade û fehmber û zelal. Nîhat Çewlîg, Dara Hênî, dewa Muradan ra yo. No sedem ra telafuzê ci û fekê ci yê fekê Dara Hênî yo. Çemê Muradî montarê Dara Hênî û Çewlîgî ra şino. Hetê ziwanî ra no çem fekê Çewlîgî û fekê Dara Hênî cêra keno. Fekê noverî û weverî seypê nîyo.

Sernuşteyê Roşanî de cumleyêka winasî esta. “Sey her serre, a serre zî mi roşan pê la antêne.” Cayêko bîn de zî eynî îdyom esto: “No sebeb ra mi tehtîlê hamnanî pê la kaş kerdêne.” Ez nê îdyomî hema newe şinawena. Ez vana qey no îdyom yê “iple çekiyorum” yê tirkî yo. Reyna îdyomêko bîn “Kelawa mi rê veje” mi nêşinawito. No îdyom zî “Kulahima anlat” yê tirkî yo. “O linga xo cayêkê hîtî ser o rono.” Ez vana no zî “Yaş tahtaya basmak” yê tirkî yo.

Ziwanê nê kîtabî zî ziwanê fekkî yo. Wexto ke merdim waneno, vano qey merdim dewe de yo. Şewêka zimistanî oda de verê tanê soba de ronişte yo û merdimêko zerrîweş ha yo vîrameyîşanê xo vano.