Hesen Xeyrî Beg 1881 de dewa Axzonik, Xozat de amo dîna. Wekîlê Dêrsimî yê serranê 1920-23î bî.
Hesen Xeyrî Beg ju qeseyê xo de “Cîyabîyena ma û tirkan mumkîn nîya, dînê Îslamî ma ano têhet. Ju komara ke duştê hewt dugelan de dana pêro, ci ra cîyabîyene waştene îxanet o” vato.
Serba ke Atatirkî ci rê rica kerdo, rozê Hesen Xeyrî kincê xû yê kirmancê tradîsyonelî dayî xo ra, nîya şî parlamentoyê tirkan. Uza Înonuyî ra pîya Lozan de ju telegraf rusna, tede va ke tirk û kurd birayê jubînî yê. Lozan ra tepîya, serba ke ey kincê kurdan dayî pira, Hesen Xeyrî hetê dewlete ra yeno pêguretene.
Hesen Xeyrî xizmetê Komara Tirkîya ra teber tayê heqê kurdan û terteleyê Qoçgirî parlamento de ardbî ra zon, nîya hêrsê Atatirkî ardbî xo ser.
Duştê honde xizmetê xû yê Komara Tirkîya de, Hesen Xeyrî Beg onca ebe emrê Atatirkî serra 1925î de ame dardekerdene. Sebebê dardekerdena dey piradayena kincanê kirmancan, parlamento de qeseykerdena kurdkî û destekê serewedaritena Şêx Seîdî bîyî.
Nûrî Dêrsimî yê ke Hesen Xeyrî nas kerdo, kitabê xo “Tarîxê Kurdîstanî de Dêrsim” derheqa dey de nîya nusneno:
“Hesen Xeyrîyo feqîr! Ey sarê tirkan fam nêkerdo. Beno ke qerarê îdamî ra dime şîyo ser, haq do sehîdanê xoserîya kurdan. Çike sehpa dardekerdene ser o qîra ‘Wa bicuyo sarê kurdan! Ey sehîdê Kurdîstanî, hawo Hesen Xeyrî reseno sima!’ Ey xortê kurdan, mi nika sima rê tarîx ra ju sahneyo fecî musna. Ci ra derse bicêrê û bizanê ke na dîna de çîyo tewr bêqîymet wadê şerefê tirkan o.”
