Weçînayîşê hewtê hezîrana 2015 ra dima, wareyê sîyasetê kurdan û dewleta Tirkîya de hewayo nerm şi û hewayêko huşk û şîdetîn dest pêkerd. Verê nê weçînayîşî de mabênê kurdan û dewlete de yew têkilîyêka nermike û têkilîyêka qiseykerdoxe bibî. Hetanî ke nameyê nê konseptî û prosesî zî bibî konsept û prosesê “Dolma Bahçe”yî. Mabênê sîyasetmedaranê kurdan û dewlete de yew dîyalog bibi. Sebeb çi beno wa bibo, wazena yew xape bo, wazena çiman rê kile bo zî, seba kurdan tay çîyê başî bibî.
Proses vurîya
Labelê badê weçînayîşî ke HDP 80 mebusî vetî, eyamê sîyasetê Tirkîya bedelîya. O proseso nermik şi û cayê xo da eyamo serdin û şîdetin. Her ca bi teqayîşê bombayan her, ca bi cayê laserê gonî, her ca lec…
Eslê xo de no proseso şîdetîn verê hewtê hezîrane de dest pêbibi. Dewlata xorîne fehm kerd ke kurdî se ra desê awbend vîyarenê û vêşî mebusan vejenê, no konsepto şîdetin dest pêkerd. O wext zaf cayê Kurdîstanî de kişîyayîş û teqnayîş virazîya, zaf gonî rijîya… Peynî de, seke şima zî zanenê, pancê hezîrane de Dîyarbekir de mitîngê HDP de saeta nêzdî şeşî de yew bomba teqîyaye. Panc kesî merdî, bi seyan kesî zî bîyê birîndar.
A roje ra hetanî ewro o konsept û proseso nerm vurîya: peynîya peynî de yew weçînayîşêko bîn virazîya. Herçiqas kurdî nê weçînayîşî de zî reyna awbendê weçînayîşî derbas kerdî, labelê nêresayê hêzê hewtê hezîrane. Dima zî lec, şîdet dewam kerd.
Heta 8. herîzane xebata kulturî senî bî?
Hetanî hewtê hezîrane, yanî verê ke konsept û prosesê şîdetî mîyanê kurdan û dewlete de dest pêbibo, mîyanê kurdan de xebata kultur, ziwan û edebîyatî senî bî? Û badê ke konsept û proseso newe, yanî konsept û prosesê şîdetinî dest pêkerd, na xebate nika senîn a? Ez qayîl a nê herdî prosesan bidê têver.
Hetanî hewtê hezîrane, yanî prosesê nerminî de, Dîyarbekir de heme sazîyê kultur û ziwanî akerde bîyî. Hema-hema her hewte derheqê ziwan û kulturî de semîner, sempozîyum, konferans û panelî virazîyêne. Nê sazîyan de çalekîyê huner, ziwanî bibî. Hetanî ke dewan de zî nê xebatî ameyêne kerdene. Çar dewanê Dîyarbekirî de “Dibistana Çand û Hunerî” abibî. Kovar û rojnameyê kurdan yê ke safî bi kurdkî bîyî, vejîyêne û biasanî vila bîyêne.
Labelê no konsepto nikayin de, yanî konsept û prosesê şîdetinî de, wazîyet û rewşa xebata kultur, ziwan, huner û edebîyatî eynî ya yan ney?
Belê, dewlete qerarê “Rewşa Awerteyî” girewta û seranserê Tirkîya de bi hukmê nê şertî Tirkîya îdare kena. No qerar û şeklê nê îdareyî zî parçeyêkê nê prosesî yo. Ma ewnîyenê nê xebatan ra, ma vînenê ke nê xebatî pêro zî cayê xo de bîyê sey kerra û mendê (no qeraro awerte hetê Kurdîstanî de hîna dijwar yeno ca. Meseleya qeyumî zî seba beledîyayanê bajaranê kurdan o). Nê sazîyê kultur, huner û ziwanî pêro zî goreyê nê qerarê awerteyî ameyî padayîş.
Ma vînenê ke binê nê konsept û prosesî de derheqê ziwan, kultur, huner û edebîyatî de yew çalekîye nêvirazîyena. Panel, konferans û kombîyayîşê sey nînan nêvirazîyenê. Kurs-mursê huner û ziwanî çin ê. Rojname û kovarê kurdkî sey verê cû vila nêbenê. Yan zî bîyê sist. Hetanî ke nuştoxî zî binê tesîrê nê şertê psîkolojî de mendê û gureyê xo yê nuştoxîye sey verê cû nêanê ca.
Netîce de dîyar beno ke şîdet û eyamo huşk tena teqnayîşê bombayan nîyo. Tena kiştiş û rijnayîşê gonî nîyo. Eynî wextî de vindertişê xebata ziwan, kultur, edebîyat û hunerî yo zî.
Belê, şarê ma nê proses û konseptî de zaf tada û zulm dîyo û vîneno. Gona zaf însananê ma rijîyaya. Zaf însanê ma war û welatê xo caverdayê û koç kerdî. Şarê ma Sûr de, Farqîn de, Şirnex de, Cizîr de û cayê bînan de bedêlêko bêhedûhesab da.
Kurdîyatî aver şina
Labelê nê bedelan reyde xebata ke hema-hema qasî nê bedelan a; xebata ziwan, kultur, hunerî zî vinderta û bîya vindî. Mi gore na xebate zî qasî rijnayîşê gonî ma kurdan rê zirar û xesar a.
Ma zaf dûrî nêşî, hema 1960 ra nata hîrê darbeyî virazîyê (1960. 1970, 1980), wextê nê darbeyan de zî xebata ziwanî, kulturî nêvirazîyênê. Wextê nê darbeyan de zî xebata ke bibîya, ameya vindertiş.
Ewro ziwan û kulturê ma de ma hayê sewîyayêka hol de, serrêk verê cû zî xebata ziwan û kulturî bêvindertiş virazîyênê. Na sewîyaya hole mehsulê prosesê caxê eyamo nermikî ya.
Welhasil, ma kurdan rê eyam çend nermik bo, sakîn bo, hewayê sîyasetî çend nerm û sistin bo, bêmij û bêgijgilokin bo, kurdîyatî hîna aver şina, xebata ziwan û kulturî hîna rind û faydeyîn bena.
