Xizir kilmvateyê çekuyanê Xizir (Xidir) û Îlyasî (Elyas) yo, bimbarek û sembolê fîrazî yo. Bi raştî Xizirî xeylê dîn û bawerîyanê neteweyan de ca gureto.
Xizir kam o, çik o û kotî cuyayo?
Bêşik, derheqê Xizirî de xeylê çîyî ameyê vatiş û ameyê nusnayîş, hema mesela Xizirî çi taw qewimîyaye, honde nêna zanitene. Seke mamosta Çeko Kocadagî kî meqaleya xo de qalê ci kerdo, goreyê bawerîye Hz. Xizirî awa heyatî ra şimito û bîyo elheqêde sir. Bi na taybetîya xo ya muqadese sebeb ra wo ke Xizir bimbarek o û sembolê fîrazî yo. Aye ra wo ke o êdî çimanê kesan û şaranê bindestan de, çimanê feqîr û bêkesan de omid o, teqat a. Bi kilmek, o Xizirê saeta tenge, Xizirê kelek û gemîyan o. Timûtim hazir û nazir o.
Timûtim hazir û nazir o
Xizir mîyanê her bawerîye de bi nameyêde bîn yeno naskerdene. Mavajî, kirmancanê êzîdîyan mîyan de bi nameyê Xidir Elyas û Xidir Nebîyî, şabîyan û kakayîyan (êlê Heqî) mîyan de bi nameyê Elîya, tirkan mîyan de bi nameyê Hidirellez (6. gulane) yeno naskerdene. Kirmancanê raya Heqî mîyan de kî bi nameyê Xizir û Xilyasî yeno naskerdene.
Roşanê Xizirî senî fîraz beno?
Roja fîrazkerdena Xîlyasî ca bi ca, eşîre bi eşîre, milet bi milet vurîna. Kirmancanê raya Heqî mîyan de aşma çeleyî de dest kenê ci, heyanî da-çewres rojan ramenê û tewr herey poncasê aşma gucige de qedînê. Xizir Elyas qizilbaşanê Gimgimî mîyan de goreyê teqwîmê Rûmî linga jûyê çeleyî de, jûyê kî gucige der a.
Bi teqwîmê Mîladî êla xidan roja ponşemeya verêne ya aşma gucige de, xormeçik, kilawusij, kimsorcik û lolijî kî ponşemeya dîyine ya aşma gucige, mabênê 9. û 15. gucige de Xîlyasî fîraznenê. Xîlyas de keso ke qurbanê xo çîne bo, gerek şeş rojan, keso ke qurbanê xo bibo kî, gerek hîrê rojan roje bicêro. Roja dişeme ya kî sêşeme de dest kenê ci û roja ponşeme kî Xîlyas o.
Bêşik, kirmancanê raya Heqî mîyan de Xîlyas rojêda tewr bimbarek a. Na roja fîraze û taybete de her kes fecîrê şodirî de bi kelecanêde girs wurzeno ra, pakîya derûdorê xo keno, nîyazanê xo pojeno, kincanê xo yê pakan dano xo ra û bi coş û hêz şono qonaxê Xizirî zîyaret keno. Qonaxê Xizirî ca bi ca, mintiqa bi mintiqa vurîno. Tayê cayan de ju kemer a, tayê cayan de ju dar a, tayê cayan de kî hênî yo. Mintiqaya Sêwas û Qoçgîrî, mintiqaya Dêrsimî û mintiqaya Gimgimî de qonaxê Xizirî estê.
Mesela, Gimgim de qonaxê Xizirî Hênîyê Xizirî yo. Seke ma cor de qalê ci kerd, qizilbaşê Gimgimî mabênê 9. û 15. gucige de bi nîyazanê xo Hênîyê Xizirî zîyaret kenê. Kesê ke Hênîyê Xizirî zîyaret kenê, jîyara Xizirî ra kelê xo birnenê kulme bi kulme Hênîyê Xizirî ra awe şimenê, duayanê xo kenê û ci ra miradan wazenê. Kese ke nêweş ê ya kî sebebanê bînan ra nêameyî zîyaretkerdişê Xizirî, seba înan kî awa Xizirî ra bi kulpan awe yena guretene. Çike a roja bimbareke de awa Xizirî şimitene tewr meqbul a. Goreyê bawerîye, awa Xizirî teberik a, derd û kulan rê derman a, nêweşan rê teqet a, bêkesan rê omid û bextakerden a.
roje roja miradan a
A roja bimbareke bena sebebê têleweameyîşê qomî. Hênîyê Xizirî, ti vanê beno meclîsê qomî. Bi tanîya Xizirî têkilîya qomî tewr bena zixm, kin û kîbîrî ra heser nêmaneno. Na roja bimbareke xort û azeban rê kî zaf-zaf muhîm a. Çike na roje roja miradan a. Aye ra sebeb kî xort û azebî tewr bi kelecanêde gur şonê qonaxê Xizirî û bi ê kelecanî hevalanê neweyan de jubînî nas kenê. Bêşik, qonaxê Xizirî de jubînî naskerdiş xeylê wextan de bena wesîla zewecîyayîşê gencan kî.
Zîyaretkerdoxê Xizirî na merasîmê têleweameyîş û jubînînaskerdiş, miradan waştiş, mobetanê xo yê germinan û mîyazanê xo jubînî ra vilakerdişî ra dime, hêdî-hêdî hadirîya racêrayîşê keyeyê xo kenê. Êndî wextê moxirbe wo, “heyanî serrêna” jubînî ra xatir wazenê û cêrenê ra keyeyanê xo. Kese ke qurbanê xo este, qurbananê xo sere birnenê, derûdorê xo ra (cîrananê xo ra) pare kenê. Qurbanan sere birnayene ra dima, kese ke biwazê, cemê Xizirî kenê.
Roja Xîlyasî ya fîraze de misayîbî kî jubînî zîyaret kenê. Kirmancanê raya Heqî mîyan de misayîbîye zaf fîraz a. Barê xo zaf giran o û karê her kesî nîyo. Her talibê raya Heqî ke kewt des û heşt serrî, beno kemerbest. Kese ke bîyê kemerbest, êdî şîkînê jubînî de bibê misayib. Bêşik, misayîbîye ser o merdim şîkîno xeylê çîya vajo, la tîya de nêbono, çunke temaya na meqale nîya.
Bi kilmek, Xizirî xeylê bawerîyan de çiqas ke ca gureto û yeno fîrazkerdene kî, bêguman raya Heqî mîyan de manaya xo tewr fîraz a.
Rojê roja Xizirî yê. Xiziro canşivik, Xizirê saeta tenge, Xizirê kelek û gemîyan, wayîrê bêkesan, dermanê nêweşan wa sîya xo ma ser ra nêbirno. Zalim û muqtedîran, xayîn û kerfersendan wa qomî ra dûrî berone. Heme bêkes û mexduran rê derman û teqete bo û wa bibo wesîla aştîye û biratîye.
Xizêrê şima pêrune fîraz bo.
Sipasîye: Mi na meqaleya xo de mamosta Çeko Kocadagî ra îstîfade kerd, ci rê zaf sipas kena.
