Tengasîya Ekonomîya Ewropa

Krîzê fînansî Ewropa de hîna nêqedîya. Spanya, Yunanîstan, û Îrlanda ra tepîya nika kî rewşa Portugalî fekê pisporan der a. Eynî wext de sîyasetkarê Yewîya Ewropa (YE) ceribnenê ke ekonomîya Ewropa bîyarê binê kontrolî.

Mesela, Îrlanda bi (ebe) deynê 85 mîlyarî Euroyî ame raxelisnayene. Xebera xirabin a sektorê bankayanê Îrlanda Euro reyna erja Euroyî ju (yew) hewte de ardîbî war, Euro no taw de 1,43 ra ginaybî 1,29 Dollarî ro. Nika 1,32 de vindet. Raxelisnayîşê Îrlanda krîzê fînansî yê YE tenêna kerd zor. Seba herînayîşê senedanê xirabinan ê bankayan Bankaya Merkezî yê Ewropa (BME) ju (yew) fon na ro ke bi girsîya 750 mîlyarî Euroyî do virênîye ro problemê fînansî û îflasanê welatanê Ewropa bicêro.

Labelê pisporê ekonomî anê zon (ziwan) ke fon ra teber juyîya (yewîya) sîstemê fînansî yê Ewropa şert o ke ekonomîya YE pêt bimano. Xora, wext o ke ekonomîya welatanê YE şona war, juyîya (yewîya) sîyasî yê Ewrop kî zerar cêna. Seba ke YE nêrijîyo kontrolêde çîp ê sektorê bankayan lazim o. Problem kî o yo ke BME gerek xoser bimano, labelê welatê Ewropa hende kooperatîf nîyê ke BME besebikerdêne karê xo bê problem biramo.

Welatê ke kontrol ra vejînê, tehlukeyê îflasbîyayîşî ver der ê. Eke îflas benê kî pêro YE û Euro kûno tehluke û gerek welatê dewletî jê (sey) Almanya û Fransa welatanê bînan raxelisnê. Jê (sey) nimûne Îrlanda. Şarê Îrlanda bi xo feqir nîyo, 20 serrî ekonomî rind şîye. Labelê krîzê bankayan ra tepîya emser ekonomîya Îrlanda bi 14% şîye peyser, bêkarîye 4% ra vejîya 14 % ser. Îtalya kî kot binê kayê pîyase. Faîzê senedanê dewleta Îtalya des rojan de 50 % zêdîya, yanî 1,82% ra şî 2,69% ser. Naye ra gore dewleta Îtalya pîyase de deynanê xo bi 50% daha baha cêna. Rojnameyê “Financial Times”î ra gore gerek Îtalya serrêna dorê 350 mîlyarî Euroyî deyn bicêro ke ekonomîya xo merijîyo.

Hewtêna serekê welatanê YE yenê pêser ke halê fînansî ser o qisey bikerê û no problem çareser bikerê. Yeno vatene ke sîyasetê fînansî yê YE bibo tenêna çîp, beno ke senedê taybetî yê BME kî yeno viraştene. Her het ra waştişê raxelisnayîşê Euroyî ame vatene. Şansolyeya Almanyaya Federale Merkel kî va ke “Euro ke rijîno, Ewropa rijîna.”