Celadet Alî Bedirxanî serra 1932î de kovara Hawarî 15. gulane de vete. Kovara Hawarî de xeylê nuştoxanê erjayeyan sey Cegerxwin, Qedrî Can, Osman Sebrî, Nuredin Zaza ûêb. ca guretîbî. Sebebê ekonomîkî ra çi heyf ke wextêde kilm de nêeşkîya dewam bikero.
Zanîno, seba ke zonê kurdkî raver şoro û binê çerxê asîmîlasyonê xederî ra raxelesîyo, serra 2006 ra nat 15. gulane zê Roşanê Zonê Kurdkî yena firaznayene.
Zeke şima kî zanêne, komara Tirkîya seba ke dewelta xi awan bikero, polîtîkaya xo ya mîlîye û stratejîke, tekperestîye û nîjadperestîye ser ra ne ro. Bi vatişêde bîn, komara Tirkîya bi sentezê xo yê şovenî û nîjadperestî “tirk û bisilmanîye” xo rê zê polîtîkaya mîlîyê û stratejîkê hesebne.
Komara Tirkîya 1925 ra dima zonê tirkî ra qederî zonê bînî qedexe kerdî. Halbukî Tirkîya peymana Lozanî qebul kerdîbîye. Goreyê madeyê 39/4 yê na peymane, zonê dayîke de perwerde heq a, bi huqûqê teduştîye têlewe de cuyayîş heqa însanî ya. Nusîyabî, dewleta tirke no madd bi îmzaya xo qebul kerdîbî. La çi heyf û çi hîkmet o ke komara Tirkîya ronayîşê xo ra dima na peymane û vatişê xo xo vîr ra kerdî.
Dewlete 1930 ra dima verba kurdan de çerxê asîmîlasyonî bi metodanê neweyan kerd dewra. Xişmê zulmê xo yê xedarî henî ramit ke hetta dêsanê hepisxanayan de “Hemwelatîyo! Tirkî qesey ke, zaf qesey ke” nusîya. Bi na polîtîkaya xo ya qilêrine nameyê bajara, dewa û namê kurda qedexe kerdî û bi zulmê xo yê nîjadperestî kurdî asîmîle kerdî. Bi kilmekî, îta de şîkînîme vajîme ke dewlete a roje ra dima game bi game kultur, bawerî, zon û zagonê kurdan talan kerdî. No zulmê asîmîlasyonê xedarî hona kî dewam keno.
Zanîno, asîmîlasyon sucê merdimî yo. Zonê dayîke bingeyê cuyê însanan o, bê zonê dayîke, cuye nêmcete manena, komelî raver nêşonê. Pedagogan gore, domanê ke zonê dayîke de perwerde nêbîyê, raver nêşonê û problemanê pedagojîkan vînenê.
Bêşik, domanê kurdan ewro nê problemanê pedagojîkan cuyenê. Mesela Erzirom, Dêrsim, Amed, Qers, Wan û ê bajaranê kurdan ê bînan de, wendekarî dersanê matematîk, fîzîk û kîmya de goreyê dersa tirkî zedêr raver ê. Zeke vanê “însano ke zonê xo xo vîr ra kerd, şexsîyetê xo kî tey vîndî keno!” Demo ke însan asîmîle bî, zon û kulturê xo ke xo vîr ra kerd, şexsîyetê xo kî tey vîndî keno.
Gelo Zonê Ma Se Xelesîno ra?
Tawo ke ma zonê asîmîlasyonî cuya xo ra vet û zonê xo sîyaset de, ekonomî de, huqûq de gurena. Tawo ke ma hem xo mîyan de, hem kî zav û zeçê xo de bi zonê xo qesey kerd, o taw zonê ma xelesîno ra.
Bi kilmekî, tawo ke zonê ma hetê domanan ra ame qeseykerdene û bî zonê perwerdeyî, o taw zonê ma xelesîno ra.
“Bi xeml û rewş o
Şîrin û weş o
Zonê kurdkî.
Bi weş awaz o
Latîf û naz o
Zonê kurdkî”
Dewletanê modernan de zonê dayîke de perwerde heq a. Dewletî nê heqdayîşî de wezîfedar ê. La çi heyf ke Tirkîya de domanê kurdan hona kî nê heqî ra mehrum ê. Ê mekteban de ya bi dersa weçinitene ya kî bi peranê xo kurmanckî û kirmanckî de perwerde cênê. Gere ke sermîyanê dewlete na famkorîya xo bivînê û mexduretîya domananê kurdan çareser bikerê. Çimkî asîmîlasyon suce însanetî yo.
Ez wazena nê nuşteyê xo bi şîîrê biqedênî:
Zonê Ma Canî Anceno
Zonê ma zonê Xizirî yo
Çi hêf ke têna caverdîyo
Coka Xiziro kal murizîyo
Ax dayê, zonê ma can anceno
Hewar dayê, qomî pêbihesnê
Zonê ma mireno, xo ciresnê
Hona ke wayirî rî nêçarno
Dest b’erzê ra ci raxelesnê
Ez bîyane pepûk, to ra vana
Çira Îbocanî nêheşnena
Bîrînê kura qey nêpeşena
Ax wayê, zonê ma can anceno
Hewar dayê, qomî pêbihesnê
Zonê ma mireno, xo ciresnê
Hona ke wayirî rî nêçarno
Dest b’erzê ra ci raxelesnê
Zonî veng û rengê însanan ê û xeznayê însanetî yê. Bêrêne ma hewnanê xo bi zonê xo bivînîme. Wa bicuyo zonê kurdkî. Roşanê Zonê Kurdkî fîraz bo.
