– Bira, wazena xo ma rê bidê nas kerdene?
– Raver sima rê ma bixeyr. Sima çim û sareyê mi ser amê. Bira, nameyê mi Heyder o. Estamol (Îstanbul) de manen. Hamnon son dewa ma, tepîya onca (ancîna) yen îta (tîya).
– Ma yewbînî (jûbînî) belka hîris serrî yo ke nas kenîme. Ma pîya şîyîme mekteb û tepîya yew (jû) unîversîte. Ez dewa ma ra sifte ken. Tenê ma rê domanîya xo ra qisey ke.
– Ax ax… Serrî henî herbî yenê sonê. Nê serrûn de ma zof çî dî. Domanênîya ma rinde bîye. Ma huyayêne, çemê Munzirî de kay kerdêne, şîyêne malû-gayû, rozê rindekî yê wareyî ma dîy. Her çî rind bî, îtîqatê ma ameyêne viraştene, zonê (ziwanê) ma ameyêne qisey kerdene. Heta ke ma şîme mektebûnê tirkû.
– Heya, mektebûnê tirkû… Ê mektebî mektebê ma nêbî. Hama ma çayê şîyîme no meteb? Ma nêtersayîme.
– Perse rind û muhîm a, na. Psîkolojîya sarê (şarê) kirmancû dewleta tirke zof rind arê kerda. Înû raver malimê tirkû rusnaybîy, hama kes nêşîyêne o waxt. Tepîya dewleta tirke dewûne ma ra cêncî top kerdî, înû kerdî malimê tirkî. Nika mekteb de malimî miletê dewê ma bî. No sebeb ra ma nêtersayîme û şîme no mekteb. Eke çîyê xirabinî bivinê – malim kirmanc bî – înü ma ra vatêne. Ma ebe (bi) na psîkolojî ra şîme no mekteb.
– Hama, raver wendekarî zêde besenêkerdêne ke tirkî qisey bikerê, tayê besenêkerdêne tirkî binusê…
– Heya, bira. Ma rê zor ameyêne. Hama dew a, na. Towa (tebayê) çin o. Tepîya mekteb yeno, kincê qate malimî yeno ra çimûnê îsonî (însanî), wendekarî kincê pakî kerdêne pay. Maya mi ma ra vatêne, sima kî biwanê malim bê. Nîya ma kî şîme nê mektebû.
– Ma mekteb de kirmanckî qisey nêkerdene.
– Kamî torayêne, bira? Kamî ke tenê kirmanckî qisey kerdêne, malim o waxt ebe hurîye ra ameyêne dayêne domanû ro. Sosyologê ma, psîkologê ma gerek ke ê her çî ra bifetilîyê. No îşkence bî, zulm bî. Ma çê de zonê xo qisey kerdêne, şîyêne mektebê tirkî. Kerdena na dewlete ma rê zof a. Terteleyo gonîn ra tepîya înû ma eşt çerxê terteleyê sipîy. Ney ma maf kerdîme. No rî ra tayê xo ra vanê tirk, tayê elewî, tayê zaza, tayê qizilbaş… Ebe terteleyo sipî mezgê sarê ma ame têwerte, nîya bîme parçe-parçe.
– Tepîya ma ameyîme Anqara û uca de unîversîte de wendîme. Ma cayê xo partîyanê çepgîran de dîyo, şîyîme kotîme (kewtîme) partîzanan. Ez xo bi xo ge-gane vana ke ma çayê dima ziwanê (zonê) xo nêmusayîme, şîyîme kotîme zereyê îdeolojî?
– Peynîya 38 zof tarî ya. Mi bira, waye, kalik û pîrika xo nêdîyêne. Pêro hetê dewleta tirke ra kişîyay. Nê di kesî weşîye de mendê. Tepîya domanê xo bîy, ma rê henî zof qisey nêkerdêne. Tersayêne ke ma na dewlete dewa bikerîme. Înû waşt ke domanê dînû tirk bikerê, xo ra vazê elewî, tirk ê ke heyat de bimanîme. Her waxt tersayênê ke ordîya na dewleta tertelekerdox a tirke onca yena dewe û pêro kisena. Pîyê mi tifongê xo bon (ban) de dard we ke waxto ke eskerê tirkî bêrê, înû sano.
No zemano tarî ra ma şîme Anqara. Sîmayê ma de, rîyê ma de bellî yo ke ma kirmanc îme, Dêrsîm ra yîme. Nasnameyê (kimlik) tirkû de nusîno ke ma Dêrsim ra yîme. Zereyê ma de kî kîn bî, rîke bî. Ma tenê fam kerdêne ke na dewlete na ordîye sarê ma kişto. Pîyûnê ma, kalikûnê ma ma ra dîrek nêvat hama berbayîşê înû ra, jîyarûne înû ra, dezê înû ra ma dîyêne ke înû zof onito (anto). Mi ke kalikê xo berbayîş de dîyêne, ez kî berbayêne. Henî zof qisey nêkerdene. Çimê xo pêro hît bîy. No qayît gonya ma girayêne û ebe na gonî ra ma şîme Anqara.
– Kîn zereyê ma de bî. Raver no kîn ame teber… Raya nê kînî henî rast nêbîye.
– Heya, raşt vana. Raya nê kînî raşt nêbîye. Kalikê ma serba komunîzm ya kî îdeolojî nêamey tertele kerdene. Ê rîyê zone, sar û welatê xo ra amey kiştene. Hama ma cahîl bîme. Seke ti vana, raver ma dimeyê kînê xo şîme. Ma saye kerd, ma çiturî na dewlete qarneme. Ma dî ke na dewlete şoreşgerûn, komunîstûn ra has nêkeno. Ma kî şîme lîyê solcîyû (çepgîran). Çike solcî (çepgîrî) verba na dewlete de bîy.
Şîme kotîme partîyûnê dînû, tirkî qisey kerdîme, tirkî nuşte kerdîme. Bîme tirk (huyîno). No rî ra ma zof îşkence dîyo, zof qafikê faşîştû şikitê, zof zerar dayê na dewlete. Hama kînê ma zereyê ma ra nêşî.
– Çayê?
– Na dewlete teyna sarê ma ney, zonê ma, kulturê ma, nasnameyê ma, sarê ma, îtîqatê ma kişt. Tenê giran, hama peynîye de ma ney dî. Her roze ma saye kerd û dî ke sarê ma, îtîqatê ma, welatê ma, zonê ma baska (zobîna, sewbîna) yo. Îdeolojîya sosyalîzmî çîyêde rind o, îsonîyet o hama ma rê zon, îtîqat û sarê ma nêana.
– Rast vana
– Hîrê-çor serre beno ke kutîme nasnameyê xo dima. Raver ma hevalûnê welatperwerû ra qarîyayêne, hama înû ma rê musnê ke Dêrsim de û Kurdîstan de waxte îdeolojîyû nîyo. Sarê ke zonê xo keno vîndî, gerek ke raver zonê xo bixelesno, xo bixelesno.
– Labelê çepgîrî tayê welatperweran ra hîna hes nêkene?
– Heya, na kî rast a. Tirkîyade jû (yew) asîmîlasyono giran bî. Milet zonê (ziwanê) kalikûnê xo caverda, şî leweyê tirkû û înû ra “solcîyênî” kerdê. Seyît Riza kerd xo vîr ra, şî resimê Maoyî, Lenînî hewa kerd. Serekê Dêrsimî Şahan Axayî ra xebera dînû çinê bîye, hama silehşorê çinî zaf rind zonenê (zanenê). Na jû mesela sosyalîzmî ya. Înû îman kerd ke no durum nîya sono. Xafil de welatperestî vejîyay û no kayo rindek kerd xirabin. Ebe (bi) zonê tirkî îdeolojîyênîkerdene zaf rehet o. Hama zonê pîrikûnê xo musnayene, çîyêde zor bî. Na dewlete 80 serre vato ke kirmancîye û kirmanckî çîyê rind nîyê. Nê çepgîrî kî na raye ra mekteb yenê.
– Tepîya komelê elewî û yê dêrsimijan amey rakerdene, hama çi heyf o ke ê kî nasnameyê xo ra caverdanê. Zonê xo qisey nêkenê, konseranê xo de her çî tirkî yo, kirmancanê bînan rê dişmenîye kenê…
– Nasnameyê Dêrsimî orîjînal o. Zonê xo, îtîqadê xo orîjînal o. Hama no reng ma pêro şaristanûnê kirmancû de vîneme. Dewlete kî na mesela rind zonena. Ê kî zonenê ke îtîqadê Dêrsimî xorî yo, zew o. Naye ra gore wazenê ke îtîqado zew kî analîze bikerê. Nê komelûn de tirkî yeno qisey kerdene, duayî tirkî yê, kultur tirkî yo. Domanî uza tirkî musenê û benê tirk sonê. Nê komelî jê (sey) mektebê ereb û tirkû gureyenê. No sebeb ra xeylê dêrsimiz raya xo nê komelûn ra vîna. Komelûnê ma de kî problemê girsî estê. Îdareyê komelûnê Dêrsimî profesyonel nîyê. Nêwanenê, cigêrayoxê xo çin ê. Tayê çepgîrî yenê, tayê qefelîyê. Arşîvê dewleta tirke de zof o, uza de mordem (merdim) besekeno ke biwano, na dewlete de jû fikrê xo esto, ê kî sarê (şarê) kirmancî parçe bikero. Îtîqad ra gore parçe kero, cografya ra gore parçe kero, zon ra gore parçe kero… Nê her çî gurenenê.
– Sey misal, elewî û sunnî.
– Raver ma nîya parçe kerdîme. Hama qayît kerê, Çewlîg de de kesê ke zonê kirmanckî qisey kenê hema sunnî yê. Sêwas de elewî yê hama kurmancî, kirdaskî qisey kenê. Dêrsim de elewî yê hama kirmanckî qisey kenê. Pêro kuto zereyê jûmînî (yewbînî). Na dewletî ya. Mordem çitur ney parçe kero? Zereyê komelûnê Dêrsimî de mordemê Tirkîya zof ê. Kam ke werteyê birayûnê kirmancûn de dismênî ano werte, sima bizone ke nê hetê dewleta Tirkîya ra yê. Çîyê tol (tal) ra waxtê xo meverde. Karê ma giran o. Bêrê zonê xo bixelesnîme, komelûnê xo de jû zonê xo de qisey kerîme, mektebû ebe zonê ma rakerîme, domenûnê xo bisalixnîme. Êndî na tirkî û sîyaseta dismenûn raverdîme.
– Pekî, şarê Dêrsimî emser stratejîya xo çitur plan bikero?
– Bira, na serre ma di dawayî ra konsantre bîme. Jûyê zonê ma de mektebî. Ma qayît keme ke komelê elewî, komelê Dêrsimî kî serê no çîyo muhîm de nêvindenê. Înû ra gore no zon merdo. Televîzyonûnê înû sarê Dêrsimî fînanse kenê hama no televîzyon 99% tirkî yo. No senî dez o? Sarê Dêrsimî gerek ke onca (ancîna) bêro rêça kalik û pîrikûnê xo. Eke zonê ma bî vîndî, kultur û îtîqadê kalikûnê ma beno vîndî.
Çîyêde bîn kî nê baraj ê. Dewleta tirke her çî ra wazena ke ma Dêrsim ra bikero. Sarê Dêrsimî û kirmancî nê barajû biriznê.
– Bira, şima îman kenê ke rojê sosyalîzm ya komunîzm yeno na dinya xelesnena ra?
– Heya, bira ez pêro zerrîya xo ra îman ken. Ez hona sosyalîst ûne, hama kam ke zonê xo besenêkeno qisey kero, ey ra sosyalîst nêbeno. Sosyalîzm û komunîzm sîstema peyên a. Gerek ke ma raver xo, nasname, kultur, name û zonê xo bixelesnîme. Tepîya eknomî û polîtîkaya welatê xo bîyarîme xo ser. Nika welat de ekonomî çin a, polîtîka kî çin a. Peynîye de ke ma nînû ardîme meydan, tepîya qisey keme kapîtalîzm, sosyalîzm ya komunîzm seweta (seba) sarê ma rind o ya rind nîyo. Hama nika ebe îdeolojîyû waxt ravêrdene, kayê dewleta tirk a.
– Pekî çayê cêncê ma yê zêde şonê raya çepgîranê tirkan?
– Ma henî biaqil nîme. Asîmîlasyon û mektebê tirkû henî ma xo ra kerdîme. Ez zonen belkî ponc (panc) sey dêrsimizî raya heyfguretena Îbrahîm Kaypakkayayî de ginayê war ro, merdê. Heta nika jû dêrsimizo çepgîr seweta heyfguretena Seyît Rizayî tifong nêesto. No çik o, sima zonenê?
– Rast vana, bira. Hama şarê ma çitur yeno raya xo ya panc hezar serran?
– Ez îman ken ke rozê serekê mayê biaqilî sarê ma rê vejînê. Ê teyna zonê ma de qisey kenê, nasnameyê xo, kalikûnê xo dima sonê. Sareyê ma anê xo ser. Nika durum henî rind nîyo. Komelê dêrsimizî qe rind nêgurenê, kadroyê înû biaqil nîyê. Ez zonen ke serekê newe yê Dêrsimî zon, îtîqat û kulturê ma pîya anê têlewe. Xelesîya jûkeke na ya. Serekê neweyî birayûnê xoyê bînan ra dismenênî nêkenê. Înû de pîya gureyenê.
– Bira, wextê şima ma xeylê girewt. Nîya wazenîme ke ge-gane qisey bikerîme. Şima weş û war bê.
– Şima kî wes û war bê. Xizir bojîyê sima bicêro, raya sima rakero. Sima tîjê welatê ma yê. Kam ke raya kalikûnê xo roşt kerdo, cayê dey cenet o.
