“Nika tam wextê Kurdîstanê xoserî yo”

Endama Perwerdeyî yê Unîversîteya Jagîellonîanî (Krakow, Polonya), Dr. Joanna Bochenska, ke mesela kurdan ser o tez nuşt û heta ewro çend rey şîye Kurdîstan û kurdkî zanena, bi keyepelê kurdî Basnews ra yew roportaj viraşt. Tayê qisimê roportajî nê yê:

Basnews (BN): Besekenîme şima nas bikerîme?

Dr. Joanna Bochenska (JB): Ez serra 1978 şaristanê Krakowî yê Polonya da ameya dinya. Warê kurdolojî de doktora kerde û hîna Unîversîteya Jagîelonnîanî de endama perwedeyî ya. Tezê mi yê doktora “Kurdîstanê Vakurî de nasname û perwedeyê kurdan” ke mi 2009 de qedênabî, 2011 de weşanîya. Ancîya, keyepelê ma esto ke bi kurdkî, îngilizkî û polskî weşan keno (www.kurdishstudies.pl).

BN: Şima kurdkî çitur musaye? Çayê warê kurdolojî de dest bi gureyayîş kerd?

JB: Serra 2004 de mi tirkî musaye. Dima, bi wendiş û goşdarîkerdiş mi dest kerd ci ke kurdkî bimusî. Hîna zaf lebitîyaya ke lehçeyê kurmanckî bimusîne. Nika edebîyatê kurdan ser o meqaleyê mi kovara “Wêje û Rexne” de yenê weşanayene. Sayeya kurdanê ke mi Moskova de nas kerdî, bî ke mi xebata xo nê warî de kerd. Serra 2001 de ez şîya Îstanbul û hevalanê xo yê kurdan ke ez Moskova ra nas kena, ê zîyaret kerdî. Serra 2004 de mi qerar da ke tezê xo edebîyat û nasnameyê kurdan ser o bivirazî. Hevalê mi zaf hetkar bîy û mi dest bi cigêrayîşan derheqê nasname, edebîyat û tebîetê Kurdîstanî de kerd. Sebebo bingeyên o bî ke Kurdîstan welatêde çarparçe û cêrabîyaye yo. Aye ra kî dot kurdan mîyan de talîye û dûrîye, hêzê edebîyatê kurdan û eleqenêdîyayîşê ci bîy sebeb ke ez ê warî de xebitîyaya.

(…)

BN: Têkilîya şima bi kurdanê dîaspora senîn a?

JB: Polonya de dorê 200-300 kurdî estê û zafêrîya înan nuştox a. Kurd û Kurdîstan ser o nusenê. Înan de yena têlewe, têkilîye nanîme ro. Sey nimûne, nuştox Fuad Çoma ke bi xo Kurdîstanê Rojhelatî ra yo.

BS: Şima Unîversîteya Jagîellonîanî de dersa kurdkî danê. Mumkin o ke wendekarî uca masterê xo bikerê?

JB: Ez dersa ziwanê kurdkî, ferheng û sînemaya Rojhelatê Mîyananênî dana. Ge-ge ez dersanê xo bi kurdkî kena labelê nika hîna kêmî kurdkî esta çike seba naye Dr. Ferheng Mihemet uca r’ o. Çi heyf o ke heta nika warê kurdolojî de îmkanê masterkerdişî nêno dayene. La demêde nêzdî de ma fikirîme ke wendekaranê xo seba nê warî de gureyayîş teşwîq bikerîme.

BN: Şima ra gore halê edebîyatê kurdkî senîn o?

JB: Ziwanê kurdkî ziwanêde zaf dewlemend o, lehçeyê ey ê cîya-cîyayî estê. Desthelatê naye kî zaf pozîtîf ê. Ez îstîqbalê edebîyatê kurdkî zaf roşn vînena. Labelê ez bawer kena ke gerek edebîyatê kurdkî sîndoranê Kurdîstanî ra vejîyo zî. Seba ke Ewropa de edebîyatê kurdkî bêro hesnayene, no şert o. Ez hîna zaf derheqê hîrabîyayîşê edebîyatê kurdkî de meqaleyî nusena. Çike, eke nuşteyê rexnegirî yê yew ziwanî hetê xerîban ra yenê nuştene, no nîşan dano ke no edebîyat resayo warêde hîra. Ez hîna zêde etîk, felsefe û edebîyatê kurdkî ser o nusena.

BN: Ewropa de dîyayîşê Kurdîstanî senîn o? Henî ke bes bo, nas beno?

JB: Çi heyf ke ney. Ewropayijî bawer kenê ke Kurdîstan de tena cengwerê çekdarî estê û no îmajê Kurdîstanî rê zaf zerar dano. Rastîye de henî nîyo tebî. Gerek ke nuştox û roşnvîrê kurdî Ewropa de no îmajê kurdan bivurnê. Kurdîstan de romannuştox, hunermend û rejîsorê zaf rindî estê, gerek ê nînan rê bimusnê.

(…)

BN: Pekî, bi şima, Kurdîstan çira parçe bîyo?

JB: Bi mi, Kurdîstan semedê nezanî û neberpirsîyarîye ra parçe bîyo. Wexto ke hetê sîyaset û ekonomî ra rewşêda zaf xirabine de bîbî, vengê kurdan konferans û kombîyayîşanê Ewropa de nêhesîya. Gerek fikrêde newe bivirazîyo û no tena bi roşnbîyayîşo sîyasî ra beno.

BN: Seba ke kurdî dewleta xo ronê, gerek ke se bikerê?

JB: Ez bawer kena ke têkilîyanê dîplomatîk û ekonomîkî ra zîyade, roşnbîyayîşo sîyayî hîna zaf tesîrdar beno. Eke şima nîyadê welatanê Ewropa de, vînenê ke ê reşt sewîyeya ciddî yê roşnbîyayîşê sîyasîyî. Gerek kurdî dewleta xo ronê, çike no heqê înan o tewr tebîî yo. Bi nufusê 40 mîlyonan kurdî Rojhelato Mîyanên de komelêde ciddî yê. Nika firsend esto ke Kurdîstano Xoser bêro ronayene. Bitaybetî Kurdîstanê Başûrî de. Tebî, eke bawerîya xo bi xo anê û rind fikirînê. Wexto ke ameyeyê petrolî benê zêde, kurdî besekenê ke dewlete ronê. Mesela kurde meselêda sîyasî ya. Ez Polonya sey nimûne bidî. Demêk ra ver parçebîyaye bîye û wexto ke firsendo sîyasî estbîbî, bîye yew. Eslê xo de îhtîyacê kurdan bi yewbîyayîş û xobawerîye esto. Nika Kurdîstan de di partîyê girsî estê û nê duştê yewbînan der ê, no zaf balkêş o. Gerek kurdê parçeyanê cîya-cîyayan xo nas bikerê. Ez xebata xo bi hêvîya awanbîyayîşê Kurdîstanê xoserî dewam kena. (…) Armancanê mi ra yew kî Ewropa de dayîşnaskerdişê kurdan o. Gerek ke şima tena sey gerîlayê çekdarî nas mebê. Ez wazena reyna giranîye bidî ser ke Kurdîstano xoser heqê şima yo û kesê ke naye virazenê kî şima yê, dewletê bînî ney.