Kulturê ma de ca û muhimîya nameyê însanî

Helbet însan bê name nêbeno. Serê hardanê na dinya ra her hal de nameyê her însanî kî esto. Seba ke mordem jumînî nas bikerone, name nanê însanî ra. Nameyê însanî kî nasnameyê însanî yo. No sebeb ra kî seba însanan name zaf muhîm o û nameyê însanî kî ju belgeyade însanî ya. Domanê dergûşî ke ameyî rîyê dinya, may û pîyê domanan kî name nanê domananê xo ra. Name pira nayene de kî yeno dîqat kerdene û henî her name kî her kes nênanê domananê xo ra. Çunke nameyê însanî zê qederê çareyê însanî yo. Coka kî no xususê namepiranayene de zaf dîqat kenê.

Şarê ma qey nameyê kirmanckî (zazakî) nênayêne domananê xo ra?

Seke yeno zanitene, şarê ma honde nameyanê kirmanckî (zazakî) domananê xo ra nênanê. Sebebê naye kî zaf ê. Miletê ma hetê nameyan ra kî amo asîmîle kerdene. Zulmkaran no xususê namepiranayene de kî re miletê ma zulm kerdo. Zulmkaran nameyê kirmanckî qedexe kerdbî. Waxto ke miletê ma çêberê dewlete de şîyêne nasnameyê domananê xo vetê, na esna de memurê dewlete kî namewo ke ma û pî waşt pira no, o name nênuştêne, berde hurendîya nameyê kirmanckî de nameyê tirkan nasnameyê miletî de nuştêne. Sebebê dideyîne kî, şima kî rind zanê ke şarê man o alewî zaf binê tesîrê bawerîye de mendîbî. No semed ra kî zafîne nameyê des û di îmaman, nameyê ewlîyan nayêne domananê xo ra. Xora naye kî mordem rehet name domananê înan de vîneno û heşneno.

Kirmancanê alewîyan senî nameyî nayêne domananê xo ra?

Kirmancanê alewîyan zafîne nê nameyî nayêne lacanê xo ra: Alî, Hasan, Huseyîn, Haydar, Îmam, Mehmet, Riza, Zeynel… yanî nê nameyî rêza juyîne de ameyêne û na lîsteya nameyan nîya bîyêne derge û şîyêne.

Raştî kî mordem ke bi dîqat qayît kerone, şarê ma mîyan de nameyê lacan bi kirmanckî zaf kêmî yê. La mordem ke bi dîqat lîsteya nameyê çênekan de qayît kerd, na lîsteya nameyanê çênekan zafênî bi kirmanckî ya. Şarê ma mîyan de nameyê çênekan kî: Fîrînca, Gewre, Gule, Gulîzare, Gulnaze, Harse, Koye, Meleme, Mîrcane, Porsore, Qeleme, Xanime, Xase, Xeycane, Xêyrîya, Xezale, Zerde, Zelxane, Zilfînaze û nîya benê rêze şonê. Herçiqas ke nê nameyê çênekan nasnameyê înan de nêamaybî nuştêne kî, ê bi nê nameyanê xo ameyêne nas kerdene.

Wertê seranê 1970 û 1980 de kî şarê ma na fay kî dest bi nameyê çepgiranê tirkan kerd û nê nameyê nîyanênî nayêne domananê xo ra: Denîz, Mahîr, Çayan, Ulaş, Devrîm, Savaş, Kurtuluş, Taylan, Ulaş, Ozgur, Înan, Eylem, Dîren, Evrîm.

Kirmancan mîyan de name pira nayene

Kirmancan mîyan de name piranayene de şansê may û pîyê domanan honde çînê bî. Çunke eke çê de pîyayê porsîpî, yanî pîyayê kamilî ke bibîyenê, nameyê domanan înan nayêne pa. Nameyê domanan kî namê bav û kalikanê xo, nameyê may û pîyanê xo, ya kî mavajîme kesê ke ci ra hes kerdo, kesê ke famîlîye ra wefat kerdo, nameyê înan nayêne domanan ra.

No derheqê nameyan de nuştoxê ma Memê Koyêkorta kitabê xo yê “Berxa Mi Xerîbîye De” de nîya ardo re ziwan: “… Milet amêne seba ma, ma ra pers kerdêne. Ma ra vatêne ‘Namê na qijgeke çik o?’ Ma kî vatê ‘Namê dayê Pîya wa.’ îna kî vatêne: ‘Ero bawo bawo no senê name wo.’ Çimke ê kî nêheq nîye. Hetan nika ma namê ereba nê domananê xo ra, aye ra tepîya namê tirka nê domananê xo ra, naye ra des-vîst serrê raverî kî ma namê kurmancî nayî domananê xo ra.

Qey nîya bî? Ma qey xo înkar kenîme? Mi ci ra vatêne, ney ney qa no zonê ma wo. To dî ma vanîme pîya şîme, pîya bême, pîya amê… Mi îna de qesê kerdêne, zereyê xo kerdê tal. Şarê dewa ma verde ra mi ra hes kenê. Îna zê mi kerdêne. Naye ra tepîya namê domananê xo: Mendike, Helîna, Marşunge, Asin, Bover, Naver, Berz, Bulusk, Astare… nêne piro.”

Şarê ma mîyan de nameyê însanî telefuz kerdene

Mordem jumînî bi nameyî nas keno. Şarê ma mîyan de honde nameyê însanî nêdîyeno ra we, yanî qicê ma honde bi nameyî venga pîlanê xo nêdanê. Çunke kulturê ma de qic pîlê xo, pîlî kî qicê xo zano. No sebeb ra kî qic pîlê xo rê hurmet keno û nameyê pîlê xo honde wenêdano. No kî qet bêguman girêdayeyê kulturê însanî û girêdayeyê terbîyayê însanî yo.

No xususê nameyê însanî telefuz kerdene de ma şîkînîme tayê nimûneyan biderîme.

Kulturê ma de nameyê pîlan nîya yeno telefuz kerdene:

Ap Hesen / Apo Hesen, Najnîya Gulnaze, Veyva Xeycane, Xalo Wusên, Xalcênîya Zilfînaze, Xalika Xêyrîya, Amika Xezale, Keko Kerem, Wakila Zarance, Xinamîya Gûlcemale, Bira Xalit, Zama Silêman, Kewra Xase, Kewra Welî…

No xusus de bi kirmanckî û bi tirkî tayê çekuyî:

Bav û kal: ata, ecdat

Kalik û Pîrîke

Pîrîke (m): nine, babaanne, anneanne, büyükanne

Kalik (n): dede, ata, büyük baba

Bav û kal (n); kal (n); kalik (n)

May û Pî

Maye (m): anne

Dayê: anne (hitab hali)

Dakile: annecik

Dakilê: anneciğim (hitab hali)

Pî (n) : baba

Bavk (n): baba

Bawo (n): baba (hitab hali)

Bawiko: babaciğim (hitab hali)

Way û Biray

Waye (m): baci, kiz kardeş

Waya pîle (m): büyük kız kardeş

Ete (m): abla

Wakile (m): ablacik

Wakilê (m) : ablacığım (hitab hali)

Bira (n): kardeş (erkek kardeş)

Birayo pîl (n): ağabey

Kek (n): ağabey

Kekê: ağabey (hitab hali)

Keko : ağabey (hitab hali)

Domanê way û birayî

Werezaye (m): kız kardeşin kızı, yeğen

Wereza (n): kız kardeşin oğlu, yeğen

Birazaye (m): erkek kardeşin kızı, yeğen

Biraza (n): erkek kardeşin oğlu, yeğen

Tornî

Torne (m): kız torun

Torn (n): erkek torun

Ap û Najnîye

Najnîye (m): amca karısı

Ap (n): amca

Apo: amca (hitab hali)

Domanê Apî

Çêna apî (m): amca kızı

Lajê apî (n): amca oğlu

Amike û Zama

Amike (m): hala

Zama (n): damat, enişte

Domanê Amike        

Çêna amike (m): hala kızı

Lajê amike (n): hala oğlu

Xal û Xalcinîye

Xalcinîye (m): dayı karısı

Xal (n): dayı

Xalo: dayı (hitab hali)

Domanê Xalî

Çêna xalî (m): dayı kızı

Lajê xalî (n): dayı oğlu

Xalike

Xalike (m): teyze

Xalikê: teyze (hitab hali)

Domanê Xalike

Çêna xalike (m): teyze kızı

Lajê xailke (n): teyze oğlu

Veyve (m): gelin

Zama (n): damat, enişte

Xinamîye (m):

Xinamî (n):

Vistewrîye (m): kayınana, kayınvalide

Vistewre (n): kayınbaba, kayınpeder

Balduze (m): baldız

Bacenax (n): bacanak

Zeyîye (m): görümce

Dêmarîye (m): üvey anne

Babalix / Pîyare (n): üvey baba (Mordem pîyê musayîbê xo ra kî “Babalix” vano)

Cinîye (m): kadın

Camêrd (n): erkek

Doman,-e: çocuk

Derguş,-e:  (yeni doğmuş çocuk)

Çêneke / Kêneke (m):  kız çocuk

Laj / Lac (n): erkek çocuk

Azebe (m): genç kız

Xort (n): genç delikanlı