Goreyê mi no roportajo ke mi birêz Lerzan Jandîlî de viraşt, raştî kî zaf bi qedr û qîymet bî. Seke şima kî beşa roportajî ya juyîne wende, barê zonê ma kirmanckî de zaf çîyê muhîmî ardê ra zon. Beşa juyîne de şaristan û qezayê ke tede kirmanckî (dimilkî/kirdkî) yena qisey kerdene, şaristan û qezayê ke tede kirmancî cuyînê, qerarê ke konferans de derheqê zonî de, derheqê dîyalektan û alfabe de ameyê girewtene û mûhîmîya konferansî ser ro vindetîbî.
Beşa dîyine de kî reyna birêz Lerzan Jandîlî zaf çîyê muhîmî ardê ra zon. Yanî zonê standardî û şîyayîşê rewşa zonê kirmanckî ser o vindeto. No sebeb ra kî, wendoxê hêcayî, keremê xo ra wa nê roportajî bi diqet biwanê!
Ez kî naca ra birêz Lerzan Jandîlî rê zere û can ra zaf sipas kena. Seba ke ey waxtê xo da mi û mi de no roportaj viraşt û derheqê zonê kirmanckî de fikrê xûyo hêca ma de pare kerd. Sipas kerdene kî hona şenik a, çunke naye kî wa her kes rind bizano ke ked û emegê birêz Lerzan Jandîlî raverşîyena zonê ma kirmanckî de zaf a. No sebeb ra kî mordem ey rê çiqas sipas bikerone kî şenik o.
(Wusênê Gestemerde)
Lerzan Jandîl:
Korpusplan çik o? (1)
Korpusplan
- weçînitişê normî (franskî: sélection),
- kodîfîzekerdişê (franskî: codification) nê normê weçîniteyî,
- averberdişê/awankerdişê (franskî: élaboration) nê normê weçîniteyî,
- xebitnayîşê (franskî: cultivation) nê normê weçîniteyî
yo.
1. Kesê ke wazenê wayîrê zonêde standardî, zonêde şarî bê, gere verê ju norm weçînê.
Seba normî weçînitiş gere verê qerarê bêro dayene. Yanî elîte û roşnvîrî bivajê ma filan normî, ma vajîme fekê „Karêrî“, xo rê zê normî qebul kenîme.
Naca ju norm newe ra nêno viraştene, nêno afernayene. Ya kî seke nika yeno kerdene, bi her fek ra tayê çîyan têleweardiş ra norm nêvîrazîno. Na rayêda şaş a, rayêda çewt a. No norm wertê normanê ke estê, înan ra yeno weçînitene.
Krîterê normî weçînitiş çik ê? Kamcîn norm gere bêro weçînitene? Gelo çira no norm yeno weçînitene? Nê persê xoser ê û cewabê nînan kî karê nuşteyêde bîn o.
Gere mordem naca xo vîrî ra mekero ke norm weçînitiş de qerardayîşê plankerdişê zonî de her ca de beşa tewr emosîyonale kî beşa tewr giran a. Seba ke ser de kî şarê ma amo parçe-parçe kerdene, bîyo parçe, qerarê normî weçînitiş ma de tayêna zehmet o, tayêna giran o.
Mesela dînî zê qizilbaş û musluman, mesela herêman zê Dêrsim û Başûr, mesela îdeolojî zê sekuler û muhafezakar, mesela entereseyê sîyasî zê kurd-zaza, mesela averşîyayîşê norman zê kirmanckî-kirdkî parçebîyayîşê şarê ma ra tayê rê. Seba naye kî norm weçînitiş nîşan û krîterê zanitene, kompetent bîyayîş, dewa xo ra vejîyayîş, zon û welatê xo ra hes kerdiş o. Bi kilmîye, norm weçînitiş peymê karanê zonî standardkerdiş o.
2. Eke mordemî no norm çînit we, na raye kî nê normî kodîfîze keno.
Seba normî kodîfîzekerdiş her çî ra ver
- gere polîtîkaya zonî bêro plan kerdene,
- gere no zon bibo hacetê komunîkasîyonêde serherêmkî,
- gere varîteyê nuştekî bêrê sade/asan kerdene,
- gere mîyanê zonê qiseykerde û zonê nuştekî de astengê girsî çin bê,
- gere quralê gramatîkî bêrê roniştene û
- gere ortografîyêda asane bêro qebul kerdene.
Naca de beşa tewr balkêşe ortografî ya. Derheqê ortografî de kirmanckî de hîrê zehmetîyî estê.
Ju: Zehmetîya ke çekuyanê derekeyan de, zê erebkî ra, esta.
- ‘a = zê ‘arî
- ‘e = zê ‘Elî
- ‘h = zê ‘Hesenî
- ‘i = zê ‘intrî
- ‘î = zê ‘Îsayî
- ‘o = zê ‘orrî
- ‘u = zê ‘Usmanî
Di: Zehmetîya ke nuştişê tayê venganê cîyayan de esta.
- “ç” zê çarî û “ç’/çh” zê çemî
- “k” zê kalî û “k’/kh” zê kalî
- “p” zê parî û “p’/ph” zê pancî
- “t” zê tarî û “t’/th” zê talî
- “l” zê gule û “ll” zê gule
- “r” zê sere û “rr” zê serre
- “a” zê ard û “â” zê ardî
- “o” zê so û “ô” zê soyî
Hîrê: Zehmetîya ke gurenayîşê herfan de esta.
Gurenayîşê herfanê alfabeya tirkî zê “ı”, “ğ” “ü” hetanî tayê “ö” yî.
Angoreyê bîr û bawerîya mi gere naca qural no bo: Gelo kirmanckî de nê vengî çiqas estê û angoreyê herêman xo vurnenê ya kî nêvurnenê? Eke nê vengî zaf ê û her ca de kî zê jubînî nêvajînê, o taw gere mordem venganê cîyayan pêrune cîya-cîya binuso.
La eke nê vengî şenik ê, seba nê tayan luzumê girankerdişê alfebe çin o. Naca kî qaso ke ez zana, hûmara nê vengan zaf nîya.
Gere naca krîterê ma seba doman û qijan alfabeyêda asane bo. Çike giranîya herfan nuştene kena girane. Kaleka naye de her çiqas ke alfabe de ke ma gurenîme, tayê problemî estê kî ez bi xo xebitnayîşê herfanê tirkî prensîpêde rast nêvînena.
3. Raverberdiş/Awankerdiş
Seba raverberdişê zonî kî 6 metodî estê. Bi vatişêde bîn, mordem şikîno nê normê kodîfîzekerdeyî bi şeş metodan bikero zengîn, raver bero, bikero hacetê komunîkasîyonêde modernî.
3.1 Termînolojî/Leksîkolojî
Gere seba raverberdiş û raverşîyayîşê zonî termînolojîyê bêro viraştene. Çekuyê neweyî, çekuyê bingeyin ê neweyî bêrê viraştene, berê dîyene.
No derheq de seba zonê almankî Gottfrîed Wîlhelm Leîbnîz serra 1697 de nîya vano: “Zonê almankî hetê çekuyan ra ke çîyêde konkret anê ra zon û bi çîyanê ke destkarî rê girêdaye yê, zengîn o. La seba çîyanê abstrakan kêmasîya çekuyan esta. Seba naye kî ma mecburê latînkî manenîme” (2)
Çîyo ke Leîbnîzî 314 serran ra ver vato, seke ma kî rind zanenîme, hona ewro kî seba xeylê zonan nîya r’ o. La na beşe de, yanî beşa termînolojîya newîye de, termînolojîya tewr komplîke termînolojîya huqûqî ya. Çike çeku û termê ke naca yenê xebitnayene, manayê înan tenya çarçewaya kodeksê huqûqî de yenê ronayene û gere ê çekuyî xora ya kî xoser manayanê cudayan, manayanê cîyayan medêrê. Seba naye kî no karêde giran o.
No derheq de ez di mîsalan biderî. Mîsalo verên derheqê tercumekerdişê tekstanê huqûqî der o. Tercumkerdişê dokumananê huqûqî tenya mîyanê zonanê standardîzenêbîyayen de ney, mîyanê MY de kî estê. Mîsalo bîn kî derheqê raverberdiş û afernayîşê termînolojîya huqûqî de yê Papua-Gîneya Newî yo. Papua-Gîneya Newîye de zonê tok pîsînî de ke zê zonê standardî ameybî weçînitene, termanê huqûqî yê cêrênî çîn bî (almankî ra):
| Almankî (3) |
Tirkî |
Kirmanckî |
| Mord | kasten cinayet (erebkî ra) | Qestî kiştene |
| Totschlag | kasten vurarak öldürmek | Qestî bi pirodayîş kiştene |
| Raub | gasp (erebkî ra) | Xesp |
| Einbruch | zorla giriş veya hırsızlık | Bi zor zerekewtiş, dizdîye kerdiş |
| Schuldig | suçlu | Sucdar |
| Unschuldig | suçsuz | Bêsuc |
Gere zonê tok pîsînî de seba nê terman termê neweyî biameyêne afernayene ya kî deyn girewtene. Û naye kî problemê xeylê zonan o.
3.2 Çekuya derekeye
Seba zengînkerdişê termînolojî, seba hîrakerdişê termînolojîya newîye mordem şikîno çekuyanê derekeyan kî bigêro. La gere naca metodêde asan bêro ronayene. Hetê vengî (fonetîkî) ra, hetê qertefan birnayîş ra, hetê rastnuştiş (ortografî) ra, hetê antişî (fleksîyonî) ra gere zelalîye bibo, têmîyanîye mebo. Gere çekuyê derekeyî keyfî, angoreyê roje û kesan, dem û waştişî mêrê girewtene.
Yanî gere ver de angoreyê normê weçîniteyî qeyde û quralê girewtiş ê çekuyanê derekeyan bêrê ronayene. Qerarê yeno girewtene û angoreyê nê qerarî ti vana, “Ez girewtişê çekuyan derekeyan de xo rê filan zonî/zonan zê binge ş çime gêna.” Eke henî bî, gere ti nê qerarî seba her çekuye bixebitnê.
La pratîk de ma çîyêde nîyanên nêvînenîme. Ez naca wazena tenya zê ju mîsalî çekuya „grûbe“ biderî. Seke zanîno, na çekuye zonanê Ewropa pêrune de zê “group, groupe, grupo, gruppo, gruppe, grup, група (grupa), группа (gruppa)” esta. La seke ti kî zana, Grûba Xebate ya Vateyî na çekuya derekeye kerda“grûbe”. (4)
3.3 Çekuyê deynkerdeyî
Raya bîn a raverberdişê termînolojî kî deykerdiş o. Çekuya deynkerdîye, çeku ya ke zonêde dereke ra ama deyn kerdene û hem hetê vengî ra hem hetê rastnuştiş ra û hem kî hetê antişî ra ama îmîşê zonê cayî kerdene. Yanî, tawo ke çekuya derekeye yena deyn kerdene, hem hetê vengî ra, hem hetê rastnuştiş ra û hem kî hetê antişî ra gere îmîşê zonê deynkerdoxî bibo.
Seba naye kî çekuya deynkerdîye zê çekuya derekeye dereke/bîyanî nêasêna, nêna dîyene. Yanî mordem vano qey na çekuyêda derekeye nîya.
Mesela çekuya “cîran/cîrane” erebkî ra kewta zonê ma û na çekuye zê çekuyêde derekeye nêna fam kerdene. Erebkî de “cîran” zafhûmarê çekuya “cîran”î yo. La na zê juhûmar kewta zonê ma û zonê ma de kî zafhûmarê naye halo rast de “cîranî”, halo ante de kî “cîranan” o.
Zê çekuyanê derekeyan gere çekuyanê deynkerdeyan de kî peym areste û zelal bo.
3.4 Manaya deynî
Manaya deynkerdişî de mordem manaya na çekuya derekeye zonê xo de dano çekuyêda bîne. Zê mîsalî, eke mordem îngilizkî ra ya kî almankî ra manaya çekuya “fleksîyon”î bigêro û manaya na çekuye kirmanckî de –beşa gramerî de- bidero çekuya „antişî“ ya kî „tewênayîşî“, o taw „antiş“ ya kî „tewênayiş“ beno manay deynî.
3.5 Tercumeyê deynî
Rayanê raverberdişê termînolojîya ju zonî de juye kî tercumeyê deynî yo. Mordem ju çekuya derekeye ke nê kî zafêrî çekuyê jubînî ra girêdaye yê, parçe bi parçe pêro tercume keno. Kirmanckî de beşa tercumeyê çekuyanê deynkerdeyan de şaşî û çewtîyê zaf girsî yenê kerdene. Zafêrîye zonê tirkî xo rê zê qibleyî gêna. No kî beno sebebê şaşî û çewtîyan pêrune.
Mi no derheq de fikrê xo nuştîbî. Merdim şikîno nê nuşteyê mi hûmara 28. ya kovara Vateyî de biwano. Ez naca wazena tenya zê mîsalî hîrê tercumeyanê deynî biderî ke Grûba Xebate ya Vateyî viraştê: Buzdolabı, çamaşır makinesi, elektrik süpürgesi. Ez wazena nînan ser o fikrê xo şopêna kilm bivajî.
Na grûbe tirkî ra “buzdolabı” zê “dolabê qeşayî, dolabê cemedî” tercume kerdo. La ti kî rind zana ke no “buzdolabi” yo ke ma şinasnenîme werî, meywe û sebzeyî nêkeno qeşa, nêkeno cemed. No dolab werî, meywe û sebzeyî keno serdin, keno honik. Herçiqas ke nê dolaban de serranê raverdeyan de çimeyî estbîy kî, nê çimeyan wer cemed ya kî qeşa nêkerdêne. Nînan wer, ma vajîme goşt cemednayêne. Ti kî zana çîyê cemednayene û çîyê cemed kerdene eynî çî nîyê. Şopêna: Ti goştî cemednena. Ti goştî nêkena cemed. Ti awe nêcemednena, la awe kena cemed. Nê zonanê defînîtîfan de, kulturzonan de eynî çîyî nîyê.
Zê mîsalî, almankî de 22 “dolabê” ke çîy-mîy kenê serdin, kenê cemed, cemednenê, estê.
Grûbe tirkî ra çekuya bîne, yanî “çamaşır makinesi” zê “makînaya kincşutişî, makînaya cilşutişî” tercume kerdo. Nê tercumeyî de şaşîya verêne a ya ke no tercume kî angoreyê gramerê kirmanckî nîyo. Çike kirmanckî de eke to ra ameyê persayene “Ti se kena?”, ti nêvana “Ez kinc şuna.” Ti vana, “Ez kincan, cilan şuna.” Yanî seba ke no tercumeyo şaş angoreyê gramerê kirmanckî bibîyêne, gere zê “makînaya kincanşutişî, makînaya cilanşutişî” biameyêne tercume kerdene.
Ti nêşîkîna tirkî ra “çocuk arabasi” zê “erebaya domanî/qijî”, “çocuk bahçesi” zê “baxçeyê domanî” tercumeyê kirmanckî bikerê. Ti gere bivajê “erebaya domanan”, “baxçeyê domanan” ûsn. Yanî no tercume hetê gramerî de rast nîyo.
Şaşîya bîne kî a ya ke na makîne tenya kinc û cilan nêşuna. Ti çi bierzê ci, ey şuna. Ti puçan bierzê ci puçan, ti solan berzê ci solan şuna. Yanî mesela kincî, cilî, solî, puçî nîyê. Mesela şuten a. Xora na makîne kî şuna.
No derheq de çîyêde bîn: Ti kî zana Gimgim de û hetê corî de eke mordemî vat “makîna” (bi tirkî: motorlu taşit), seba ke o kî tenya bi kamyon kewto welatê ma, kamyon yeno mordemî vîrî. Yanî Gimgim de makîna kamyon o. Makîne kî nêrî yo, makî nîya.
Ancîya tirkî ra “elektrik süpürgesi” zê “gezîyo elektîrikin” tercume kerdo. Seke ti kî zana, “gez” ya kî “gezo” ju vaş o. Ê vaşî kenê huşk, jubînî ra girê danê û kenê gezik û bi nê gezikî kî keye kenê temîz, kenê pak, runê de, fînê ta. Naye ra kî hetê ma de vanê “gez kerdene, gez pira/tira fîştene, gez re ci eştene, gez re ci fîştene, bi gez derutene” ûêb. La seke ti kî zana, na makîne yanî “elektrîklî süpürge” gez nêkena, nêfîna ta. Na makîne sipena we.
Almankî de na makîne ra vanê “Staubsauger” (yanî „Staub“ – toz, „sauger“ çîyo ke sipeno we, lîno yanî wesipitox, lîtox.) O kî zonê ma de yeno manaya “tozwesipitox”î. Ti kî zana, ma de karo (fîîlo) taybetî, xoser esto: wesipitene. Gelo naca çira bi no karo taybetî tercume nêvirazîyo, şaşîya tirkan çeku bi çekuye ama girewtene?
Eke ti nîya fikirîya, o taw çîyo ke almanî ci ra vanê “Kehrmaschine” û tirkan kî kerdo “sokak süpürme makinesi” ra se vanê?
3.6 Deyn dewr kerdene
Deyn dewr kerdene ju çekuya bingeyî ya ke angoreyê parçeyêde çekuya deynkerdîye yena viraştene. Yanî, çekuye pêro ney, parçeyêde na çekuya deynkerdîye yeno tercume kerdene. Mesela almankî de çekuya “Wolkenkratzer” (bi tirkî: gökdelen) çekuya îngilizkî “skyscraper” ra ama tercume kerdene. Na çekuye de almanan hurêndîya “sky” (asmênî) de “Wolken” (hewrî) girewto.
Tercumeyê çekuyanê deynî û dewrkerdişê înan îmkanê rind ê ke mordem bişikîyo ju zonî bikero zengîn.
3.7 Deyn afernayene
Çekuya derekeye ra azad, çekuyêda neweye yena afernayene ke wa hurêndîya a çekuya derekeye bigêro. Zê mîsalî, almankî de leyê “Automobil” (otomobîl) de kî çekuya “Kraftwagen” esta, ya kî seke mordem hurêndîya “casus obliquus”î de zonê ma de “halê anteyî” vano.
4. Seba ke mordem bişikîyo nê normê kodîfîzekerde û averşîyayî bigureno, gere no bibo zonê elîte.
Seba naye kî gere elîte zonanê bînan ra, fekanê bînan ra, dîyalektanê bînan ra fek raverdo, nê normê weçîniteyî zê zonê standardî, zonê şarî bixebitno. Naye ra kî gere perwerdekerdiş de îdare, huqûq, teknîk, bi kilmîye her beşa cu de no norm bêro gurenayene, bibo zono rojane!
Statusplan
Bêguman mordem nêşikîno nê her dimîn planan, yanî planê korpusî (korpusplan) û planê statu (statusplan) jubînî ra bi dêsan bikero cîya. La eke karê planê korpusî restî merhaleyê kî qedîyayî, o taw mordem statuyê dano nê normî û nê keno zonê fermî, zonê standardî.
La seke ti kî zana, ma na mesela hetanî nika nîya nêdîya û nîya kî nêkerdo. Ma kirmancan seba standardkerdişê zonî rayêda bîne girewta. Tayê kesî henî fikirînê ke eke mordem her fek ra çekuyan bîyaro têlewe, tayê etîmolojîya nînan ser o bixebitîyo, derheqê rastnuştişî de tayê çîyan bikero zelal, o taw zon beno standard.
Ney, nîya zon nêbeno standard. Nê kesan problemê tewr girsî hona nêdîyê. Seke mi cor kî vat, kaleka ortografî, sîntaks û semantîkî de termînolojîya huqûqî, antişê fîîlan karo tewr zehmetin o.
Ez bi xo metodo ke hetanî nika amo xebitnayene, rast nêvînena û mi nê metodî ra 2006 de dest verda ra.
Seba naye kî:
- Gere ma ju fek binge bigêrîme. Na kirmanckî bena, dimilkî bena, kirdkî bena, seba mi problemêde girs nîyo. La gere ju varîte binge bêro girewtene û nê varîte ser o karê standardî bêro kerdene. Seba naye kî gere ver de roşnvîrî seba nê weçînitişê varîte/normî amade bê. Seke mi cor kî vatîbî, qet nêbo mezgê xo de, zerrîya xoya bele de, dewa xo ra normê xo ra bivejîyê teber.
- Gere derheqê zono ke ya kî zonanê ke zê zonanê bingeyinan yenê dîyene de qerar bêro dayene. Seba ke no bêro fam kerdene ju mîsal. Sebebanê dînî û sîyasîyan ra Hîndistan de qiseykerdoxanê ûrdkî erebkî û farskî, qiseykerdoxanê hîndkî kî sanskrît û îngilizkî xo rê zê zono bingeyin qebul kerdo û înan ra çekuyî deyn kerdê, ewro kî deyn kenê. Ma yê ma? Zafêrîya ma zonanê bingeyinan caverde, hona nakê xo tirkî ra nêbirno!
- Raverberdişê zonî de metod û rayî, quralî bêrê ronayene. Eke henî mebo, raverberdişê termînolojîya newîye de kaos vejîno. Karan de ke hetanî nika amey kerdene kî mordem nê kaosî nika ra vîneno. Hurêndîya qural û metodan ronayîş de tenya seba her çekuye bêçike berz kerdene, raya standardîzekerdişê zonî ya raste nîya.
W. Gestemerde: To şîyayîşê rewşa kirmanckî se vînena û bi no qeyde ziwanê ma binê xeta vîndîbîyayîşî ra xelesîno ra?
L. Jandîl: Herçiqas ke zonê ma de tayê raverşîyayîş, tayê gamê rindî amê eştene kî, ez bi xo seba kirmanckî tehlukeyêde girs vînena, eke duştê asîmîlasyonî de polîtîkaya raste û zixme mêro ramitene.
Ancîya herçiqas ke verê tehlukeyê merdişî û vîndîbîyayişê kirmanckî de bi nuştekîkerdişê zonî û bi eleqeya neslê neweyî, yanî ro zon û kulturê xo wayîr vejîyayîşê xort û azebanê ma ju dêsêde qij amo ronayene kî, tehlukeyê vîndîbîyayîşî her dem ra tayêna zêdêrî yo.
Şopêna herçiqas ke tayê kes û grûbî, çapxaneyî, rojnameyî, keyepelê Înternetî ro kirmanckî wayîr vejînê, roşnvîrî qêret kenê materyalan, kitabanê musayîşê zonî kenê amade, ferhengan vejenê, roman û şîîran nusenê kî, vîndîbîyayîşê kirmanckî tenya bi qêretê nê kesan, fedakarîya nê kesan nêno vindarnayene. Eke kesê ke xo zanayê nê zonî, hetanî otorîte û wayîrê nê zonî vînenê, nê zonî mekerê zonê xoyê rojaneyî, tehlukeyê vîndîbîyayîşî werte ra nêdarîno we.
Bê nîyade ke kirmanckî zê zonê xoyê rojane dîyayîş, qiseykerdiş, nuştiş caverde, mordemek dewa xo ra, herêma xo ra nêvejîno teber kî. No derheq de mordem şikîno qayîtê nuşteyanê minê ke rojnameyê Yeni Özgür Politika de vejîyay, bikero (Elîta ma III, 18.02.07; Elîta ma IV, 26.02.07; Elîta ma V, 04.03.07).
Seba ke no zon vîndî mebo gere her kes, hama her kes qêret bikero, ke wa kirmanckî bibo zono rojane yê kirmancan. Ne tenya kombîyayîşan de, mîyanê roşnvîran de, leweyê kes û şaranê bînan de, a her ca de bêro qesey kerdene. Gere pê nê karan de qewetê, îqtîdarê bibo.
Gere hem hetê organîzekerdiş de hem hetê aborîye de merkezêde, otorîteyêde kirmanckî bibo. No Mamekîye bena, Amed beno, Pali beno, Gimgim beno, seba mi honde kî muhîm nîyo. La gere no merkez bibo û hem karanê standardîzekerdişê kirmanckî amator ney, la profesyonel bidero kerdene û hem kî ê merkez ra dest bikero ci, kirmanckî bikero zonê rojaneyî, zonê perwerdeyî, zonê medyaya kirmancan.
No derheq de kî dinya de mîsalê ke mordem ci ra derse bigêro kî zaf ê. La gere mordem amade bo, mezgê xo de, zerrîya xoya bele de qerarê naye bidero ci.
Çîyêde bîn o ke ez wazena naca bîyarî ra zon kî o yo ke bazaro ke dewlete seba zonê ma newe kerdo ra, xo mîyan de tehlukeyêde girs hewêneno. Çike naca îqtîdar destê dewlete de o û dewlete şikîna bêçika xo bikero her ca. O taw kî tehluke esto ke ma hurêndîya standardîzekerdişê zonê ma de benîme hacetê parçekerdişê şarê ma. Roşnvîrê manê ke nê karî de ca gênê, xebetînê, gere no derheq de şopêna rind bifikirîyê û seba kamî û kotî xebetînê, qerarê xo bidêrê!
Wusênê Gestemerde
Berlîn, 2011
———————————————————————
1) Haugen, Eîner, “Language Planning in Modern Norway”, Coulmas, Florîan/de Gruyter, Walter ra: “Sprache und Staat”, Berlîn/New York, 1985
2) Leîbnîz, G. W, Die Philosophischen Schriften, Berlîn, 1880
3) Coulmas, Florîan, Sprache und Staat, Berlîn, 1985
4) Almanan çekuya „Gruppe“ seserra 18. de franskî „groupe“ ra deyn kerda. Fransizan kî a îtalîyankî „gruppo“ ra deyn kerda. N. Kluge, Frîedrîch, Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache, çapa 22., Berlîn, 1989 r. 281
