Seke şima wendoxî zî zanî di bajarê ma yê sey merkezê kirmancan estî. Nê bajaran ra yew Dêrsim o yew zî Çewlîg o. Tarîx ra hetanî ronayîşê Komara Tirkîya merkezê nê herdî bajaranê ma de şarê ma bi kirmanckî/kirdkî qalî kerdêne. La ronayîşê Komare ra dima dewlete senî ke bi fermî dest bi asîmîlasîyonî kerd nê herdî bajarê ma zî asîmîle bîy.
Ewro Dêrsîm hem hetê ziwanî ra hem zî hetê fikrî ra vişêr kewto binê hukmê asîmîlasîyonî yê na dewlete. Mîyanê/zereyê Dêrsîmî de bê çend kokiman kes bi kirmanckî qal nêkeno.
Polîtîkaya dewlete Çewlîg de zî resaya armancê xo. Şarê Çewlîgî ra yê ke serrê (emrê) înan 25-30 ra cêr ê kirmanckî/kirdkî nêzanê. Yan zî yê ke kirmanckî zanê tay ê.
Eke xebata kirmanckî dest nêerzo nê her dî bajaranê ma neslo ke bêro do bin ra kirmanckî qal nêkero. Û Mîyanê vîst-hîris serran de nê her dî bajaranê ma de do kirmanckî bin ra şêro.
Gelo Dêrsim de xebate esta-çina ez nêzana. Labelê Çewlîg de seba ke kirmanckî newe ra zîl bido xebatêka zaf ciddî est a. Nê çar serrîyê ke na xebate hetê “ Buroyê Vateyî yê Dîyarbekirî” ra dest pê kerda û na xebate roje bi roje zî kile dana û geş bena.
Buroyê Vateyî senî ke Dîyarbekir de ronîya û dest bi xebata kirmanckî kerde verê dest eşt Çewlîg û bi yew program û bi yew sîstem xebata xo hetanî ewro domnaya.
Hîrê-çar serrî verê cû, wexto ke buro dest eşt Çewlîg, Çewlîg de xebatêka kirmanckî çinê bî. Buro, Çewlîg, Dara Hênî û Bongilan (Solhan) de çend kombîyayîşan viraşt. Nê kombîyayîşan de kovara Vateyî da şinasnayîş. Derheqê rewşa kirmnackî û derheqê polîtîkaya asîmîlasîyonî ser malumatan da û şarî agahdar kerd. Badî pê bale ante wendiş û nuştişê kirmanckî ser. Di serrî verê cû Çewlîg de yew kurs akerd û qasî aşmêk-aşmêk û nême seba musnayîşê wendîşê kirmanckî her hewte Dîyarbekir ra ame Çewlîg û dersa wendiş û nuştişî ser xebate kerde.
Nika zî kursêko zaf ciddî akerdo. Na aşmêka her hewte di rojî kurs yeno dayene. Çîyo ke nê kursî de hîna zaf keyfê merdimî ano nê kesê ke yenê kurs hema-hema pêro zî mamosta yê. Nêzdî 25 kesî her hewte bi tertîb û dûzen yenê û dersa gramerê kirmanckî vînenê. Kursî ra pey nê mamostayî do Çewlîg de kursan akerê û dersa kirmanckî bidîn. Nika ra no kurs keyfweşîyêk dayo şarê Çewlîg î. Eke serrê vernîya ma de dibistananê dewlete de dersê kurdkî bêrî dayîş nê kesê ke kurs vînenê nê dersan rê amadeyê.
Dima, Çewlîg de demê weçînayîşê hezîrane de, 13ê gulana 2011. de KURDÎ-DER abi. Bi abîyayîşê KURDÎ-DERî mîyanê şarî de hêvîyêka zaf girde virazîya. La çi heyf ke KURDÎ-DER hetanî ewro xebatêka layiqê na hevîye nêviraşte. Goreyê vatişanê Merkezê KURDÎ-DERî do demêko nêzdî de bi programêko newe, newe ra dest berzo xebate û Çewlîg de kirmanckî aver bero.
Kirmanckî sedemê ke hema nênusîyaya û hema standerte nêbîya formê kirmanckî, şeklê qalîkerdiş û telafuzê kirmanckî mintiqa ra mintiqa bedelîyena. Reyna nê sedeman ra yanî seba ke kirmanckî bi heme hetan ra nênusîyaya folklor, kultur û tarîxê kirmanckî nêameya arêdayîş û nêkewta kitaban.
Nê warî de zî, hetê ziwan û kulturî de kirmanckîya Çewlîgî form û telafuzê xo cîya ya. Ganî hem no form hem no telafuzê Çewlîgî vindî nêbî. Ganî folklorê Çewligî, zafane zî vatê verînan, îdyomî, deyîrî, lorî, estanekî, meqletikî û sey nînan heme perrê folklorîkî Çewlîg de bêrî ca kerdene. Tarîxê Çewlîgî heme hetan ra zaf muhîm o. Hem hetê coxrafîya ra hem hetê sosyalî ra hem hetê sîyasî ra zaf çî estê ke kurdan rê benê roşnî, ganî nê çî vindî nêbî.
Sedemê ke nê çîyê muhimî (ziwan, tarîx, kultur) vindî nêbî ganî kesê ke xo berpirsîyar vînenê û sazgehê ma yê ke barê ziwan û kulturî wegirotê beşdarê na xebate bibî. Seke mi cor de zi nuştîbî Çewlîg de xebata ke Vate dest eşta ci ganî hetê nê kesan ra zî bêro dewamkerdiş.
Kurs kare de rindo, labele ebe kurs qe ju sarbhata nika zone xo nemuso. Çareyê juyen perwerde yê kurdkî yê mecburî yo. Endî komele ma, partî ye ma, hunermende ma tena zone ma qisey kere ke no zon bibo populer.