Statîstîkan ra gore dinya de tewr zêde însanî semedê nêweşîya zerrî ra mirenê: dorê 12%. Ewropa de na reqeme hetta 50% daha berz a. Vernîgirewtişê nêweşîya zerrî bi ramitişê heyatêde weş peyda beno. Naye ra gore gerek merdim (mordem) xo faktoranê rîzîkoyî ra bisevekno.
Panc (ponc) faktorê ke tewr zaf benê sebebê nêweşîya zerrîya bele, nê yê:
- Şenik hereketkerdiş
Kamo ke şenik hereket keno, rîzîkoyê xeylê nêweşîyan cêno xo ser. Goştinbîyayîş, tansîyono berz, nêweşîya esteyan ûsn. Gerek merdim (mordem) hewte de tewr tay 3-4 reyî 30 deqayî spor bikero ke sîstemê leşa xo weş bibo. Spor mecburî zor nêbo, fetilîyayîş kî bes o. - Tansîyono berz
Tansîyono berz demêde derg de zerrîya însanî rê zerar dano, çike damaranê wucudî zaf yenê gurenayene û coka benê teng. No rî ra gerek zerrî hîna zêde gonî pompa bikero. - Goştinbîyayîş
Merdim (mordem) ke zêde goştin o, rîskê krîzê zerrî kî girs o. Seba weşîye lazim o ke dîyet ya/û spor bêrê kerdene. - Şimitişê cixara (aktîf ya kî pasîf)
Kamo ke cixara şimeno, bi dûyê cixara molekulanê axûyinan anceno (onceno) leşa xo. Nê madeyî tenê damar û zerrî rê ney, labelê organanê bînan rê kî zerar danê. Aye ra kî dot rîskê qenserî beno berz. Pisporê weşîye vanê ke şimitişo pasîf, yanî tena girewtişê boya dûyî, kî zaf tehlukeyin o. - Werdişo xelet
Zêde rûn û şeker dişmenê damaran ê. Ê xeylê wext leşa însanî de manenê, hem damaran kenê teng hem kî benê sebebê goştinbîyayîşî. Werdo leze jê (sey) Doner, Pîzza, Cîps û Hamburger ya kî şimitişê alkolî rîzîkoyê nêweşîya zerrî kenê berz. Pêşnîyaz bena ke zaf êmiş û tarrûturo teze, masa (mose) ûsn. bêrê werdene.
