Kamer Soylemezî de roportaj

Kam o ke seba zon û kulturê ma, seba tarîx û nasnameya ma, seba muzîk û hunerê ma xizmet û fedekarênî keno, sere û çimanê mi ser cayê xo esto. Gere şare ma kî pîyanê nîyanênan rê wayîr vecîyo û destek cido. Mi ra gore Kamer Soylemez kî nê kedkaran ra ju yo. Ey kî qasê hêz û qeweta xo û qasê îmkananê xo û bi hunerê xo seba şarê ma xeylê xizmet kerd. No sebeb ra kî mi waşt Qemer birayî de honda wo ke mi dest ra ame, roportajê virazî.

Wusênê Gestemerde (WG): Ez wazena ke ma no roportajê xo de giranîye biderîme kar û gureyê wo ke to hetanî nika bi fedekarîyênî kerdo, ma tayê naye ser ro vinderîme. Ti ke şikîna keremê xo ra ma rê sere de xo kilmek bide nas kerdene. Kamer Soylemez kam o?

Kamer Soylemez (KS): Ez bi xo Dêrsîm ra yen. Nameyê dewa ma Çuxur a. Lawikan (kilaman) de nameyê xo vêreno ra. Axlerê Çuxure 38 de ameyê qir kerdene, ci ra jû az nêxeleşîyo (ranêxelesîyo). No rîwal ra dewa ma hebê yena nas kerdene.

WG: Çand serrî yo welat ra dûrî surgun der a û se damîşê na hesreta welatî bena?

KS: Ez 30 serrû ra jêde (zêde) welat ra vejîne. Jê xeylê însananê ma ez kî amû Ewropa, weşîyêda koçbere ramen. Na mabên de welatê xo ra qeyta cênêvişûne (cênêvisîya). Her dem fikrê mi de bî welat. Çiqas ke destebera mi ame, xizmetê kulturê xo kerd û naye hona kî ramen. Wertê karo nîyanên de welat zereyê mordemî de maneno. Tabî zereyê mi de hesretêda girse kî esta. Xeyra heqî ser a roze yena, ma pêro some welatê xo. Çiqas xirt (xurt) ke ma da pêro, honde rew some, kes pars ma nêdano.

WG: Seba programê “Verason”î (Verê Şanî) zereyê mi raştî kî jan dano. Çunke yê ma kî ju programê “Verason”î  bî, çi heyf ke nika nêvirajîno. To çand serrî programê “Verason”î viraşt û nika qey to ma programê “Verason” ra mahrum virdayîme?

KS: Verê coy mordemê ke nê îmkanê televîzyonî dê ma, înan rê van berxudar bê. Înan ke gonîya xo nêdêne, ma nêşîkîyêne televîzyon virajîme. Verason ra avê, mi Vengûvaz, Raştîye û Verroz virast. Sazî û dezgehê ma seweta mi jîyarge yê. Çike bingê nê sazî û dezgeyan de emegêde giran yê qewxadaranê rindekîye esto, vengê kowan esto. No semed ra honde serrû ra tepîya mi kelê xo dezgehan ra birna, ci ra destûr û xatir wast. Mi wastêne hebê kî karêde bîn bikerî. No kar kî onca kulturê ma ser o bî. Armancê mi no bî. Ez keşî çîye ra morim nêverdan. Karo ke mi û Erenî nika ard werte, henî zonen ke xeylê însananê ma keno sa, keno bextewar.

WG: Axir to Roj-TV de xeylê emeg kerd, xeylê fedekarênî kerde û kedkaranê Roj-TV ra ju kî ti bîya. To ra gore TVyê kurdan de qey honde bi zonê ma kirmanckî (zazakî) programî çin ê? Gelo ca nêdîno ci? Na waştena ma ra wo? Yan kî besenêkerdena ma ra wo?

KS: Waxt û cayê televîzyonî seweta programan zaf o. Mesela îta de nîya. Seke ti persena, mesela wastena ma wa. Mordemê ke zazakî ser o gureyenê, na mesela rind nas kenê. Însanê ma kulturê xo rê honde wayîr nêvejînê. Qesey kenê, zirçenê, çizenê, labelê ranêwirzenê, jû game nêerzenê. Bi zazakî gurenayîs honde rehet nîyo, mordem gune (gerek) hebê bidezo û emeg bido. Naye rê ki her kes amade nîyo. No kar tenê haskerdîs wazeno. Heto bîn ra xeylê însanî populîst fikrînê. Nê însanî wazenê bi tirkî programan virazê û mordemanê ‘pîlan’ de qesey bikerê. Zazaki de wezîr çin o, profesor çin o. Lornayîsê dakila ma kî mordemî honde populer nêkeno. Peynîye de naye gune (gerek) fam bikerîme: Ma 100 serrî tirkî qesey keme, hama bindestîye ra nêxeleşayîme. Ma ke kultur û zonê xo de xo bîyarîme zon, tenêna rew bindestîye ra xeleşîme. Ma pîme: Vame, ala vinde kamij (kamcîn) dewlete, kamij partîye, kamij rêxistine çi dana ma. Qomê ma kulturê xo de hast nîyo.

WG: To rojnameya “Yeni Özgür Politika” de kî xeylê waxt bi kirmanckî (zazakî) meqaleyî nuştî, nuşteyê to nika cayê de vecînê yanî rojnameyanê kurdan de yan kî cawo bîn de vecînê? Ê dideyîne mi ra gore rojnameyanê kurdan de kî hondayê ca nêdîno zonê ma, no derheq de nêvana çi?

KS: Dewa-dewa di serrî mi rojnameya “Yeni Özgür Politika” de nusna. Dima, rojname de tayê vurnayîşî bîz, mi nênusna. Mesela ha cayê televîzyonî de ha rojname de, pêro jû yê. To ke tewa (tebayê) nêkerd, kes tewa to nêdano. Ti ke şîya cayê meymanîye, meymanperwer kî verva to yeno, to ra vano xeyr ama, heqbê to hermê to ra ceno, barê to keno senik. To ke xo nêlewna, kes to ra nêvano xeyr ama.  Vajîme: Bike bivîne, osenek vêsanek.

WG: Ez bawer kena edebîyat ser o kî xebata to esta, yanî şîîran kî nusena û şîîrê to kî hetanî nika hetê tayê hunermendanê ma, mavajîme hetê hunermend Mikaîl Aslanî ra amey wendene. Pekî to şîyayîşê rewşa edebîyat û muzîkê kirmanckî (zazakî) se vînena û kar û gureyê to yê edebîyatî se şono?

KS: Kilamê ke mi nusnê, hata nika hetê Aram, Mikaîl Aslan, Ahmet Aslan, Ferhat Tunç û Sena Dêrsimî ra amê vatene. Nêjdî de albumê Soner Emîrî vejîno. Albumê Sonerî de kî di lawikê mi estê. Muzîkê ma jê wastena mi nêsono. Nîyadê Mikaîl û Ahmet Aslanî ra dime, keso ke morê xo da muzîkê ma ro, çîn o. Erdogan Emîr hona newe vejîyo, rozûnê verva ma de raya xo kata sona, nika ra nêşîkîn tewa vajîne. Omidê mi o yo ke pîyase de maneno, cayê xo cêno. Ebi Mikaîl ra ma 1997 ra nat pîya gureyeme. No karê ma hona rameno. Tayê projanê ma dest kerdo ci, hama hona rew o, nêwazen îta de eskera kerîne. Weje ya kî edebîyatê ma honde avê nêşîyo. Pîyasa xo kî hona nêama meydan. Leto jêde helbestî yenê nusnayene, romanî zaf nîyê. Edebîyat çekuyêde hîra wo. Derheqê edebîyatê ma de şîkîn vajîne, raya ma, çixirê ma hona ranêbîyo. Naza de ma honde muzîk avê nêşîme.

WG: Bi no emeg û keda şima, zonê ma, kirmanckî (zazakî) gamêna raver şîye. To bi Eren Kiliçî ra pîya seba domanan çar kitabî çap kerdî. Ez seba na xebata şimaya nazike ra kî şima fîraznena û zaf sipas kena. Sala no emegê şima zayê nêşorone. Çi heyf ke nê kitabî hona mi dest de çin ê, no sebeb ra kî ez nêwazena no derheq de çîye pers kerî. Şima ke şîkîne derheqê nê kitabanê domanan de tayê enformasyon ke biderê ma, zaf rind beno. Persê mi o wo ke seba ke rehet bêrêne famkerdîş, şima nê kitabê domanan bi fekê ju herême nuştê yan kî bi zonêde standardî nuştê?

KS: Berxudar be. Kitabî giran-giran benê vila. Seke nêva, pîyase hona çin a. Vilakerdene kî honde rehet nîya. Ma nêwazeme kitaban birusnîme cayê û dima bifetelîme. Wastena ma a wa ke keso ke wazeno gorê teqeta xo ma ra biherîno û hêrema xo de biroso. Bi no tore kitabî resenê her ca. Hata nika tayê mordeman nîya kerd. Berxudar bê, wes û war bê nê mordemî. Eren û ez ma Dêrsîm ra yeme, no semed ra giranîya xo no het ser o wa. Çîye ke ma herêmanê bînan ra zoneme, ê kî ma guretî. Armancê ma teyna fekê jû herême nêbî. Çiqas ke destebera ma ame, pêro herêman ra ma nameyî guretî. Vajîme, Dêrsim de “baykuş” ra vanê pîyo kor, herêmanê bînan de vanê bum, ma bum guret, pîyo kor kî bin de nusna. Ma de çimê zonî zaf nîyê. Xonça mi de 5 ferhengî estê, pêro zazakî û tirkî yê, tirkî û zazakî nîyê, no rîwal ra nêşîkina herêmanê bînan ra çekuyan bîyarî kar.

WG: Nê kar û gureyan ra dime plan û projeyêde toyo newe na saete esto?

KS: Tayê projeyê ma estê û ma nê projan de xeylê avê şîme. Nînan ra 4 kitabî serra verva ma hata asma adare vejînê. Jû proja bîne hona 4-5 serrî ramena. Proja mina şexsîye kî esta û henî omid ken, no gurenayîs hîrê asmû ra tepîya reseno dest û gosanê sima. Vînenê! Ma sima tewa ra morim nêverdame.

WG: Seke ti kî zanena gorê rapora UNESCOyî kirmanckî (zazakî) kî binê xeta vindbîyayîşî der o. To no derheqê zonê ma de çi fikirîna? To ra gore rewşa zonê ma senî hal der a û no derheqê zonê ma de vatena to şarê ma rê çik a?

KS: UNESCO henî vano, hama merdene û mendena nê zonî ma dest der a. Eke merd, kistoxî ma zaza yîme, keso bîn nîyo. Weşîya jû zonî qeseykerdoxanê ê zonî ra girêda wa. Ma ke ci rê wayîr vejîme, no kultur nêmireno. Nê rozan de sazîyanê ma kampanya zonî kerda ra, babet-babet nûmayîsan virazenê. Wendekarî mektebanê tirkî boykot kenê. Sarê ma gune nê nûmayîsan de cayê xo bijêro. Sarê ma ra wastena mi na wa.

WG: Seba ke to waxtê xo da mi û no roportaj mi de viraşt, weş û war bê. Ez kar û gureyê to de serkewtene wazena. Wa qelema destê to kî caran raya kirmanckî (zazakî) ra xo şaş nêkerone. Bi na wesîla îta ra Eren Kiliçî birayî rê kî selamê xo ruşnena û wa o kî weş û war bo.

KS: Ti kî berxudar be.

_________

Roportajkerdox: Wusênê Gestemerde

Berlîn, êlule 2010