Napolyonî ra heta Mussolînî dîktatorî û zaliman cinîkî tim nizm diyî û înan ra hes nêkerd. Henî yo ke Mussolînî reyê îddîa kerdbî ke “cinîkan qet teba awan nêkerdo.”
Rejîmê totalîterî û serekê înan nîya wazenê kayo kan yê “merdimekê pêt” dewam ra bîyarê sehne. Labelê no senaryo û metodo ke tarîx de heta nika hetê çend dîktatoran ra ame kaykerdene, nê demî de êndî hetê cinîkan ra qebul nêbeno. Çike nika musnenê ke cinikî sey merdimekan pêt ê.
Ewro kî verba reformanê têduştîye werteyê merdimek û cinîkan de hîna kî dîktatorî estê, pê qayîl nêbenê û cinîkan ra xof kenê. Tirkîya, Misir, Çîn, Rûsya, Brezîlya, Macarîstan ra heta Polonya merdim besekeno nê trendî bivîno. Bi dîktatoran û populîstan teda û şîdetê duştê cinîkan de kî bî zêde, bitaybetî welatanê sey Tirkîya, Meksîka û Honduras de. Labelê tena nê welatî ney, welate sey Fransa, Swîss, Îngîlîstan û DYA yê ke bi hewayêko relatîf demokratîk ê, tede kî duştê cinîkan de hîsê antîdemokratîkî bîyî zêde.
Ma nê dîktatorî û otokratî çira cinîkan ra tersenê? Xeylê gure û analîzê akademîkî ard ver ke heq û têduştbîyayîşê cinîkan demokrasî kenê pêt. Na raştîye kî dîktatoran rind zanenê, nîya bi pêro ûsul û rayan cerebnenê ke cinîkan polîtîka ra dûrî fîyê, tevger û rêxistînanê înan qedexe bikerê.
Cinîkê azad û egalîterî seba dîktatoran çimtersnayîşêdo girs ê. Bi beşdarîya cinîkan dezgeh û rêxistinî benê pêt, xeylê kesî bi sempatî qayîtê înan kenê. Nîya, cinîkan seba vurnayîşê yew welatî ya kî pêtkerdena demokrasî merdimekan ra zaf cayêdo berz cênê. Ma ney bitaybetî Vakur û Rojawan de rind vînenîme. Heto bîn ra kî cinîkî yew tevger ya kî rêxistine tayêna kene înovatîf û hemkar. Herçiqas ke zafrengîya yew tevgerî şona raver, hende kî beno serkewte.
Nê semedî ra dîktatorî wazenê û cerebnene ke cinîkî û rexistînanê înan bîyarê bine kontrolê xo, înan qedexe bikerê. Înan ra gore merdimo ke besenêkeno cinîkan “kontrol bikero” merdimo raşt û pêt nîyo. Nîya, dîktatoran qayîl ê xo “nêrî” biasnê, “merdimekîya xo” verê kamerayan de bişanê. Ê yewbînan sey xelaskarê şar û welatî vînenê. La wextê înan kî herbî vîyareno û pede-pede çopdana tarîxî de benê vîndî. Tarîxî kî ma rê xeylê reyî musna ke rejîmê tedakarî kî sey wayîranê xo rijînê şonê.
Seba azadîye, demokrasî û cuya rinde û heqdare, tevger û têduştîya cinîkan elzem a.
Bi nê munasebetî, ma roja cinîkan a mîyaneteweyîye pîroz kenîme. No nuşte kî cinîkanê kurdan ê ke hepisî der ê, înan rê xalet kenîme.
