Hamnanê 1854î de lîderanê armenîyan ra Atom Karapetyanî temsîlkaranê xo Dîrîcanî ra rusneno leyê pîyê Sey Rizayî, Sey Îbrahîm. Nê temsîlkarî 10 rojî keyeyê Sey Îbrahîmî de manenê, ey de qesey kenê. Peynîye de qerar danê ci ke nêzdî de bi beşdarîya pîlanê pêro eşîran yew kombîyayîş virazîyo. No pêserameyîş kî roja 10ê teşrîna vêren a 1864î dewa Lertike de yeno viraştene. Nê pêserameyîşî de di hetan xo kerd eskera: Yewê ci waşt ke yew heyet birusnîyo Îstanbol û osmanîyan ra xoserîya Dêrsimî bêro waştene. Tayê pê ney qayîl nêbîyî, ard ziwan ke wa dêrsimijan çekan ra heqanê xo osmanîyan ra bicêrê. Peynîye de qerar ame girewtene ke yew heyet birusnîyo Îstanbul. Nîya adara 1865î de Trabzon ser o heyet şono Îstanbul, labelê, eke gama xo eşte Îstanbul, yenê zereeştene, çike xayînî raver ra xebere rusnaya Îstanbul ke kurdî û armenîyî heyetê rusnenê osmanîyan het û xoserîye wazenê. Endamê heyetî tena 2 serrî tepîya, nîsana 1867î de yenê raverdayane. Dima, bi serekîya Atom Karapetyanî cêrenê ra yenê Dêrsim. Wexto derg uca de mendî, reîsê eşîran de qesey kerd, seba xoverdaîşêde çekdar ê ardî rêça xo. Ney ra dime dewa Xinzoreskî de lîderê kurd û armenîyan ancîya ameyî têlewe. Xorexneyan ra dime xeletîyê xo kî qebul kerdî, qerar girewt ke êndî hukmatê tirkan ra bawer nêkerê û “Komîteya Armenî û Kurdan a seba Raxeleşîyayîşê Netewe“ bêro ronayene. Seba pêrodayîşê bi çekan kî yew rêxistina çekdarî ya XOL (HOL/QOL) awan bibo. 6. çeleyê 1868î de yew komîteya bi 14 endaman ameye eşkerakerdene. Nê endamî nê yê:
1- Hacîk Mînaciyan
2- Grîgor Karapetyan
3- Cerdoyê Xalîsî
4- Îsmaîlê Wemerê Mistoyî
5- Elîyê Hemedî
6- Usivê Mîkoyî
7- Miko Hakob
8- Temîrê Hesen
9- Pixdo Paxd
10- Yivrayîmê Silemanê Peroyî
11- Nersik Adam
12- Manuk Gabo
13- Memedê Silêmanê Xidoyî
14- Atom Grîgor Karapetyan
Armenî û kirmancê ke werteyê 18 û 30 serran der ê, besekenê beşdarê na rêxistina XOL bibê. Her grûba XOLî 25-30 çekdaran ra yena pêra. Ziwanê XOLî yo resmî kirmanckî ya û tena kurd û armenîye ke kirmanckî zanenê, besekenê bikewê XOL. Heta serra 1879î XOL tayê axayê ke hetê osmanîyan cênê û şarî rê zulm kenê, duştê înan de gureya û da pêro. Tayê aktîvîteyan ra dime XOL besenêkerd raver şêro û zereyê xo de kî besenêkerd teorîyî rind pratîk kero. Besenêkerd şarî de nêzdî bo, çike şar o wext bi awanîya eşîran xo organîze bî. Heto bîn ra rêxistinê armenîyan ê bînî XOL de pîya nêgureyayî. Labelê wextê terteleyê armenîyan ê 1915î de armenîyê ke xo sanabîyî Dêrsim, hetê tayê eşîran û XOL ra ameyî seveknayene û berdene bi Armenîstanê nikayênî. XOL besekênerd hende hêzdar bibo, la kurdî û armenîyî ard têlewe, yewbînan rê kerdî nêzdî.
(Çime: Kevork Halaçyan, Dersimî Hayerî Azgakirutyuni – Etnografyaya Armenîyanê Dêrsimî)
