Arêkerdoxê na lawike Sey Momidê Usênê Birmûn (Bîrmon) o. Sey Momid mabênê şarî de sey “Bava Nêzdî” kî yeno naskerdene. Na lawike ey rê dewa Pilemurîye Tanzîga Xelê Bolî ra Zerîfa vata. Zerîfa dewrêscemalij a û Bîrmû de mêrde kerdo.
Demê Cengê Çeneqala de şarê Dêrsimî çiqas ke destebere ra amo, gêncî nêruşnê eskerîye. La herême ke destê dewlete reşto ci, mavajîme desta Erzinganî, Têrcan, Pilemurîye, Nazmîya, Mazgêrd û Gêxî ra bi seyan gêncî berdê. Xortanê Dêrsimî Çeneqala û Koyanê Palandokanî de do pêro, ci ra xeylê teneyî kî merdê.
Tekstê na lawike de nuqtayêda balkêşe esta. Na nuqta cagirewtişê termê “Anadolîye” yo. Sireyê arêdayîşî de mi ke no term hesna, ez nêvindeta mi Bava Nêzdî ra pers kerd, mi va:
– To Ana Zerîfa ra na lawike key hesne?
Cewabê ey “dormeyê 1953-54î de” bî.
O tawo ez fikirîya û mi xo bi xo pers kerd, gelo lawike demê Cengê Çeneqala (1915) de vajîya ya peyê cû? Çike eslê na çekuye Anatolia ya û yunankî ya. Yunanan kî no name seba Ege û tayê herêmanê Marmara xebitno. Tirkan çekuya “Anadolu” no term ra viraşta. Demê Cengê Cîhanî yê Yewinî de no term manaya ewroyî de nêamêne xebitnayene. Anadolu, demê Osmanîyan de bi se serran nameyê wilayêtê “Kütahya” bî. Nameyê Anadolîya mîyanêne (Anqara, Qeyserîye, Sêwas, Tokat, Amasya ûêb.) ra kî “Rumeli” amêne vatene. Mabênê kurdan da rojawanê Tirkîya ra „welatê Yunanî” ya kî “Rumelî” vajîyêne. “Welatê Yunanî” û “topraxa Yunanî” hetanî 20-30 serrî na ra raver amêne vatene. Vajîme ke Dewrêş Baba yo gimgimij o ke nefîkerdişê 1980î ra dime şîyo Ege, a herême ra “topraxa Yunanî” vano.
Tîya de perse na ya: gelo dormeyê 1915î de çekuya “Anadolîye” manaya ewroyî de hîna mabênê tirkan de bile vila nêbîbî, nêzanîyêne, no hal de merdim şîkîno vajo ke nê termî ê serran de lawikêda Dêrsimî de ca girewto? Ke girewto kî, se girewto?
Bi qeneatê mi, tîya de di îhtîmalî estê:
1. Kesê ke şîyê cengê Çeneqala , înan şarê a herême ra no term hesno, tawo ke peyser amê Dêrsim kî xebitna û lawikvatoxan înan ra girewto.
2. Lawike serranê Cengê Çeneqala de ney, herey, mavajîme îlankerdişê Komara Tirkîya ra dime, dormeyê 1940-50î de ama vatene. Nê serran de termê Anadolîye, zaf hîra nêbo kî, mîyanê şarî de hêdî-hêdî vajîyêne.
Tekstê Lawike nîya wo:
Pusuleyî[1] amê ma dima
Pusulê eskerîye
Weseneno ma,
Waneno qaymeqamê Pilemurîye
Dayê sewqetê ma do arê
Ma dayîme Çanaqqale[2] Gelîbolîye
Dayê ma wo çekî girê dayî
Dizmeyî sanayî xo mîye
Hot bergû[3] de dame pêro
Seba kîlitê Anadolîye
Ma çadirî sanayî destê Anadolîye
Text û payê Pasayî romerdîyo[4]
Xêr û xizmeta ma qebul nêbîye
Namê ma şuyare de vazê.
[1] pusula: name, sîlayîname, mektube.
[2] Çiqas ke tekstê lawike de „Çanaqqale“ vêreno ra kî, no tesîrê tirkî ra wo, kirmanckî Dêrsimî de „Çeneqala“ vajîno.
[3] Berge: cebhe, engel, bend
[4] romerdîyayene: şên bîyene, awan bîyene. No kar tena halo rind de ney, halo negatîf de kî vajîno. “Çêveşênî/çêveşênê Heqî karê xo temam nêkerd, ma werte de verdayîme tekit şî.”
