Qizilbaşanê kirmancan mîyan de, yanî bawerîya qizilbaşanê kirmancan de zîyar û dîyarî fîraz û bimbarek ê. Seke fîraz û bimbarek ê, henî kî cayêde zaf taybetî û cayêde zaf muhîm cênê. Qizilbaşanê kirmancan hertim bawerîya xo bi zîyar û dîyaran, xas û gerçegan, hard û asmênî, roj û tîje, awe û adir, aşma newîye û astarê şodirî arda û hertim kî xo rê qible gurete. Yanî, destê xo eşto pêş û eteganê zîyar û dîyaran, xas û gerçegan, nur û ewlîyan û xo rê ci ra dua û minete kerda. Caran zîyar û dîyaran ra omidê xo nêbirno. Nê zîyar û dîyaran ra hertim miradê xo dîyo. Zîyar û dîyarê ma wayîrê saeta teng ê. Saeta tenge de hazir û nazir ê. Coka ma ke kewtîme tenge, etabo verên de venga zîyar û dîyaran, venga Xizirê Kalî, venga Duzgîn Babayî danîme û minete û dua kenîme.
Tarîxê nê zîyar û dîyaran tarîxê hezar serra no. Ma kî nê tarîxê xas û pakî bi zerrîpakîye gere biresnîme nesîlo ke ma dime yeno, biresnîme înan. Helbet yê her zîyare hêketêde xo, manayêda xo û tarîxêde xo esto. La seba ke mordem derheqê nê zîyaran de tayê çîyan bizano û binuso, seba naye kî waxt û îmkanê mordemî gere bibo, ke mordem zîyare bi zîyare bicêro û derheqê nê zîyaran de rind pers bo û henî tarîxê nê zîyaran raşta-raşt binuso. Zobîna ma çi binusîme kî zurî yena.
Zîyar û dîyarê ma wayîrê saeta teng ê
Cografyaya Gimgim û dewanê Gimgimî ra ke mordem cêra, her çar koşeyê na cografyaya rengine de zîyar û dîyarî rêz bi rêz ê. Oncîya nîşan û nîşangê zîyar û dîyaran kî ca bi cayê na cografya de û duştê zîyaretan de sey qurçanê kemaran rêz bi rêz nîjnayîyê.
Bi name zîyar û dîyaran, koy û tumî estê, kemer û kuç esto, çime û çungê estê, hênî estê, darî estê, çemî estê, golî estê, hewşî estê, nîşangê estê, teberîkî estê…
Helbet bawerîya ma de zîyar û dîyarî fîraz û bimbarek ê û çimê ma de pêro kî ju yê. La tayê zîyar û dîyarî estê ke zaf namdar ê û zaf kî hetê miletî ra yenê zîyaret kerdene. Nê zîyaran ra Koyê Goşkar Babayî, Koyê Hazir Babayî, Çadir Baba, Hênîyê Xizirî ûêb. hema-hema her dem û her waxt meymanê xo estê. Milet nê zîyaran bi nîyaz û mîyazanê xo, bi loqme û qurbananê xo şonê ser zîyaret kenê. Nê zîyaran ser o zav û zêçê xo rê, der û cîranê xo rê, nas û dostê xo rê, êl û qomê xo rê û xo rê rica, minete kenê û ci ra miradê xo kî wazenê.
Ma waxt ra sey her çî zîyar û dîyaranê xo rê kî wayîrtîye nêkerde. Ma zîyarê xo rind nêsevikitî. Ma der û dormeyê înan pak nêguret, der û dormeyê înan de dês û dîwar nêviraşt. Ma serê zîyaranê xo ra hema ju dare ya kî ju dara meyweyî ronêne. Ma cayê roniştene, cayê mîyaz vila kerdene, cayê qurbane sare birnayene, cayê non potene û hazir kerdene nêviraşt. No derheq de hona xeylê kêmasîya ma esta. Ma hona honde qedr û qîymet nêdanîmê zîyar û dîyaranê xo û hona hayrê verê zîyaranê xo kî nîyîme. Raştî kî rewşa zîyaranê ma kî honde rind nêasena.
Ma hona honde qedr û qîymet nêdanîmê zîyar û dîyaranê xo
Koyê Hazir Babayî (Gestemerde)
Dewa ma Gestemerde de zîyara Hazir Babayî kî esta. Helbet yê her zîyare heketêda xo esta. La çi heyf o ke derheqê nê zîyaran de honde fikrê ma çin o. Koyê Hazir Babayî rêza Koyanê Bîngolî der o. Koyê bimbarekî hema-hema qasê 2500 metreyî berz o. Serê hewşî de ame viraştene. Der û dormeyê hewşê bimbarekî de daro mozên, yanî der û dormeyê hewşê bimbarekî birr, kemer û kuç o. Dewe ra kî pîyatî qasê saete-saete û nêm anceno. Na berzîya Koyê Hazir Babayî ra Gimgim û dewê Gimgimî sey zereyê tasê asenê. Na zîyare hetê dewijanê ma ra her serre hamnanî yena zîyaret kerdene.
Dewijan ke kar û gureyê xo xelesna, yanî vaş û maşê xo ke çînit kerd lode hona şîyêne zîyare ser. Hetê dewijan ra ke roja zîyaretkerdena zîyare ameye kifş kerdene, yanî rojanê hewteyî ra zafane roja poncşemîye ameyêne tespît kerdene. Çunke şarê ma de roja poncşemîye fîraz a. Coka na roja poncşemîye ke ameye tespît kerdene, na esna de kî xebere danê dewijan pêrûne û her kes goreyê na roje nîyaz û mîyazanê xo poceno ya kî xo rê loqme herînenê anê û tayê kesî şan ra şonê zîyare ser manenê, tayê kesî kî şewqê şodirî ra kunê rayê û şonê na zîyare ser.
Bi serran o ke dewijê ma her serre hamnanî qic ra pîl pêro pîya nîyaz û mîyazanê xo cênê û şonê na zîyare ser. Ez bawer kena hona anê serranê verî kî hetê Pîr Sêy Wusêne Dewrêş Silemanî (Dewa Keça) ra hewşê Hazir Babayî de cem û cemat kî ame girê dayenê.
Seke yeno zanitene, bawerîya qizilbaşanê kirmancan de adir, awe, roj, aşme, hard û asmên hem cayêde zaf muhîm cênê û hem kî fîraz û bimbarek ê.
Adir, Awe, Roj, Aşme, Hard û Asmên bawerîya ma de bimbarek ê
Adir, awe, roj, aşme, hard û asmên bawerîya ma de fîraz û bimbarek ê. Coka ma de adir bi awe nêno şaynitene. Dak û pîrîkanê ma adir locine de bi wela adirî pêmit tê û hetanî roja bîne bi nê adirê pêmitayî reyna locine de adir kerd we. Bawerîya ma de awe kî fîraz û bimbarek a. Ma de awe zelalî ya, masum û pakî ya. Reyna bawerîya ma de roj û aşme fîraz û bimbarek ê. Roj û aşme roştîya hard û asmênî ya. Bav û kalê ma, dak û pîrîkanê ma şewqê şodirî ra ke vaştê ra, waxto ke roj pê koyan ra vejîyêne rîyê xo çarnêne ra rojî û hîrê reyî kelê xo re rojî birnêne. Hardo dewrêş o ke ma non û risqê xo ra mahrum nêverdano, asmêno kewe yo ke ma roşt û şewleyê xo ra mahrum nêverdano, ma coka bawerîya xo bi hard û asmênî kî arda, coka ma de fîraz û bimbarek ê.
Nameyê Tayê Zîyar û Dîyaranê Cografyaya Gimgim û Dewanê Gimgimî:
Bada: Kalo Sipê
Civarika: Hewşê Sey Momunî
Çorsane: Girê Boxa
Dapage: Zîyara Komele, Nîşangê Goşkar Babayî
Dirba: Tujik Baba, Kanserik
Emera: Seyîdê Kalurî, Şeyîdê Cîranî, Şeyîdê Gola, Kemera Xizirî, Linga Dundule, Şeyîdê Qewaxî, Şeyîdê Keloşke, Şeyîdê Gilorî
Gadiza: Şeyîdê Dîyarî, Duzgin Baba, Linga Dindule
Gestemerde: Hazir Baba, Weysel Qiranî, Melum Dede, Golo Bêbin, Şeyîde Çale, Şeyîde Way û Birayî
Goşkar: Goşkar Baba, Hewşê Kujî / Kujê Budelayî, Şeyîdê Cîranî, Ana Fadile
Gulecîye: Zîyara Armenîyan
Gulike: Asparê Gola Dîyarî
Înalîye: Melekor
Îskender: Asparê Gole, Şeyîdo Pîl, Şeyîdo Qic, Kalo Sipê, Poruko Kud, Hewşê Weçî, Hebîb Baba, Zîyara Gola Qice, Zîyara Hênîyê Kawara, Zîyara Pîle (Gola Xamurpetî)
Keça: Çadir Baba, Hewşê Dewrêş Silêmanî, Tekkê Linga Xizirî, Gulî Baba, Golo Sipê/Sultan Gazî
Kemerê Hemgînî : Hewşê Baba Murşîtî, Sipêlayê Mûrîye, Dara Apê Memelayî, Xortê Dîyarî
Kovike: Gola Sar / Gola Serdine (Asparê Gola Sar), Şeyîde Bîngolî
Kuzike: Zîyara Xizirî, Şeyîdê Xorozî, Şêxsafî
Mezra Zerdî: Şeyîdê Çale, Şeyîdê Hesare
Muska: Kalo Sipê, Hênîyê Xizirî, Waya Xizirî, Çel Kanîya Waye (Çel Kanîya Sipîye),
Qasima: Şeyîdê Keloşke, Şeyîdê Beja, Şeyîdê Merga Seterîjî, Şeyîdê Tapê Kurre
Qasima: Şeyîdê Keloşke, Şeyîdê Beja, Şeyîdê Merga Seterîjî, Şeyîdê Tapê Kurre
Reqasa: Mezela Pîr Sey Nesemî, Sercî Baba, Şeyîdê Meydanî
Sêgire: Hewşê Kalê Sipêyî, Sercî Baba
Serçuge: Çêberê Çêyê Dergî, Nefesê Dara Weşe, Çarmînê Xanşerefî
Sofîya: Zîyara Gorna, Turbeya Hazir Babayî
Şema: Şeyîdê Dîyarî
Taçî: Ewlîyayê Sirrî (Xulinda Ewlîyayê), Daka Emîna / Baba Bozî, Ferzîmelek, Şeyîdê Mahmudî
Tata: Şeyîdê Ciranî, Zîyara Boverî
Tanzîke: Zîyara Dara Qertale
Uskira: Gulzerîna Waye (Gulzerîne), Gul Mistefa, Xorto Qemer, Gul Hemed (nê çarmîna zîyarî way û bira yê), Linga Dindule, Şeyîdê Çale, Zîyara Hawt Birayan
Xaşxaşe: Şeyîdê Birrî, Waya Xizirî, Zîyara Sefîle
Xelefa: Şeyîdê Cîranî
Xoşa: Zîyara Garîp Dedeyî, Hewşê Kokim Mahmudxanî (Mezala Pîr Mahmudxanî), Hewşê Dîyarî, Asparê Şêbeş, Linga Xizirî, Şeyîdê Gomî, Hênîyê Zîyare, Xanşeref
Zaçexe: Hewşê Mezela
Not: derheqê nameyê zîyar û dîyaran de xeylê hevalan mi rê ardim kerd, no sebeb ra kî nê hevalan pêrune rê zaf teşekur kena! Ê dideyîne, no nuşteyê mi kovara “MA” hûmara 6. de vejîya.
