Nê kitabî de desudi (diwest) hîkayeyî estê. Hîkayeyan de, qehremanî, zêde bi zemîrê şexsê yewhumarê didîne, (ti-to) pê kar ano. No ‘ti-to’ goreyê wendoxan, şeklê gêno. Gege yêno hîs kerdene ke, o bi xo yo,yeweyêde bîn o, ya zî, wendox-e bi xo yê. Eger ke nameyê ‘ti-to’ yî bibîyêne, bê şik wendoxî ebe ê nameyî mezga xo de şekilnayêne. Elbet, no seba hîkayeyan avantaj, yan zî dezavantaj nîyo. Çîyo muhim o yo ke, nusnox ebe nê ‘ti-to’ yî weş pê kar ano, rind şuxulneno. Henî ke, tama edebîyatî ra qet durî nêkeno, nêbeno. Hîkayeyan de, bi mesajêde bi mane dano û hama pêro hîkayeyanê xo, nîya bi mane qedêneno.
Zanîno ke zaf hîkayeyî, tenya nusînê, qet mesaj nêdanê. Na, tame û qalîteyê edebîyatî kena şenik. La Roşan lezgîn, hîkayeyanê xo, bi zêde, îlam ke ebe mesaj qedêneno. Roşan Lezgîn, hîkayeyanê xo de, gege goreyê babete, vateyê ‘bav û kalikan’ zî şuxulneno. No zî, seba ke babete ra minasîb o, tama babete kena weş û dewlemend. Hîkayeyanê nê kitabî de, eleqedarê tebîet û însanan ra zêde, eleqedarê însanan ê. Dîyaloxî, tewr zêde, mabênê însanan ra virazîyê, nusîyê. Nê dîyaloxan de, babete henî xorî keno ke, rutîya eleqedarî ebe kincanê mantiq, felsefe û sosyalî keno dewlemend, xemilneno. Sifreyê dîyaloxî hîra fîno ra, malzemanê dîyaloxî keno vila, ano verê çimanê wendoxan, dime ra giran bi giran arê dano, ebe mesajêde alternatîf endî ‘sifre berz keno’. Bi vateyo bîn, şaşîye, kemasîye û çewtîya ke dîyaloxan ra ano verê çiman, dime ra nînan ra ‘analîzê’ veceno, bi persê‘gereke se bibo’ yî ra ebe alternatîf cuwab beno. No cuwab mesajê ê yî yo. Wendoxî ke ‘weş’ biwanê, naye vînenê. Coka ke ez şikîna vajî, nê hîkayeyî, zê dersa ciwînîyayen a wa ke gereke wendoxî bigêrê.
Qelema nusnoxî bê şik dewlemend û weş a.Tama xorîtîya edebîyatî pira yêna. Çîyo ke ez wazena vajî; ebe ê hîsan û na qelema dewlemende, tayê bi minasîb, goreyê babetan, dinya ra bigêrêne, çîyanê balkeşê Dinya zî bikerdêne mabên, (ebe numuneyan yan zî, bê numuneyan) o waxt elbet tayêna derheqê felsefeyê xo de bîyêne dewlemend û weş. Nusnoxê Tirkan ahmet Altan, tayê zi sayîya naye ra bîyo ‘Ahmet Altan’. La ez şikîna naye zî vajî; tenya seba dîyaloxê di kesî ser o (eke nê di kesan ra teber mevecîyê), Roşan Lezgîn, qet Ahmet Altanî ra tepya nêmaneno. Seba ke hetê wendoxan ra zelal bêro fam kerdene mi no muqayese kerd.
Mi hîkayeyê Roşan Lezgînî yê verênan, çi hêyf ke nêwendo. Coka ke nêşikîna, derheqê merhaleyî yê muqayeseyî ra çîyê vajî. Nusnox, derheqê gramerî ra zî zelal û beşekar o. Derheqê çekuyan ra zî, di çekuyî yê ke zaf cayan ra pê kar ardo, gorê mi orîjînalê xo Kirmanckî nîyê û orîjînalê ê di çekuyan gorê zaneyê mi, zonê ma de estê. Ê di çekuyê ke nusnox gege nusno nî yê;
‘Qol, Qursax’
Qol, zonê ma de ‘herme’ yo. ‘Qursax’ zonê ma de (ya) gewrîye, (ya zî) qirtike ya.
Axir, mi no kitab de hîkayeyan, bi zerrîya weşe û bikêyf wend.
Nusnoxî ra quwet bo, qelema ey ra bereket bo ke, ma do eseranê ey ê neweyan biwanime.
İlhamî Sertkaya
8-6-2013
