Gola Çetû mekanê Xizirê Kalî û yew (ju) zîyar (jîyar) a ke cayê xo îtîqatê Dêrsimî de zaf berz o. Gola Çetû Mamekîye de cayo ke çemê Mizurî û Pilemurîye resenê yewbînî (jubînî). Her serre însanê Dêrsimî şonê uca (uza), ziwanê (zonê) xo de duay kenê, venga Heq û Xizirî danê. Nika Gola Çetû bi (ebe) awbendanê ke hetê dewleta Tirkîya yenê viraştene, binê awe de manena.
Sîyasetê qirkerdişî yê dewleta Tirkîya na fay kî bi awbendan dewam bena. Senedan de ke nika eşkera benê, 1925 de Înonuyî Atatirk ra vato: “Ma besekenîme Dêrsim biqedênîme, labelê di çîyî estê ke naye kenê zor: Yew, ziwanê (zonê) kirmanckî û di, îtîqatê Dêrsimî ke eleqeya xo bi elewîyanê bînan ê Tirkîya ra çin a.” Polîtîkaya asîmîlasyonî ya dewleta Tirkîya ta o wext dest kerda ci, game bi game reşt ewro. Înan waşt ke raver ra ziwan biqedênê, no semed ra xeylê wendegehê tirkî amey rakerdene, înan şar ard bar kerd hetê şaristananê tirkan, domanî girewtî berdî mekteban de mezgê xo şut.
Gama bîne vera îtîqatê Dêrsimî bîye, çike îtîqatê Dêrsim bi tirkî nîyo, Dêrsim ra teber nêno viraştene. No semed ra gerek ke dêrsimijî seba ke îtîqatê xo bêro viraştene, Dêrsim de bimano, çike zîyarî sirf uca r’ ê. 1938 ra tepîya dewleta tirke her cayê Dêrsimî de camî viraştî, hama şarê Dêrsimî tey nêşî û nê camî zîyaret nêkerd. Tepîya, 1990 de, cemxaneyî amey viraştene. Dewleta tirke nê cemxaneyan rê destek da, çikê uca de îtîqat bi ziwanê tirkî û bi bawerîya bektaşîya tirkan ame viraştene. Bi na game ra dewlete waşt ke dêrsimijê ke Dêrsim de ronênisenê, şêrê nê cemxaneyan û nêşêrê Dêrsim. Virênî de her kes şîyêne Dêrsim, zîyaran zîyaret kerdêne, qurban sere birnayêne. Labelê nika tayê dêrsimijî îtîqatê xo cemxaneyan de anê meydan, bi tirkî dua kenê û domanê xo benê tirk. Eleqeya înan bi Dêrsim ra, bi zîyare û Xizirê Kalî ra êndî (êdî) nêmanena.
Vera ê di stratejîyan dêrsimijî ancîya (onca) şîy Dêrsim, wisar û hamnanan Dêrsim ancîya beno pirr. No qayîlê dewlete nêşono, çike ê wazene ke Dêrsim bibo tal (tol). Kirmanckî û elewîyîya Dêrsimî bêro xo vîr ra kerdene û peynîye de însanê xirtî yê Dêrsimî bêrê asîmîlekerdene û bibê tirk.
No sebeb ra meseleya barajan gama bîn a asîmîlasyonî ya. Yeno zanayene ke na dinya de kotî de ke awbendî amey viraştene, miletê ucayî bar kerdo şîyo. Kotî de ke yew awbend ame viraştene, uca de heyat û cu nêmendo. Dorûverê nê cayî bîyo xirabin.
Nika dewleta tirke plan kena ke tam heşt barajanê girsan Dêrsim de bivirazo. Heta serra 2014 nê heşt awbendî do biqedê. Semedê nê barajan ra xeylê zîyarê îtîqatê Dêrsimî, xeylê mezele û meyîtê ke 1938 de amey qirkerdene, binê awe de manenê. Rêzê na dewlete însan, zîyare û merdena Dêrsimî rê çin o. Hetê ra Dêrsimî bi awe ra pirr kenê xeneqnenê, heto bîn ra kî birrê Dêrsimî veşnenê. Armancê înan o yo ke Dêrsim de heyat û cu mumkin mebo. Yanî pêro dêrsimijî şêrê Xarpêt, Îstanbul ya kî Erzingan. Yeno zanayene ke ê kesê ke şîyê şaristananê tirkan de niştê ro, peynîya înan qet rind nêbîya, înan uca zof dej dîyê, azê înan raya kirmancîye ra virîya bîya tirk.
Na dewlete wazena ke Dêrsim bi ziwan û îtîqatê xo biqedêno. Eke şarê Dêrsimî mêro têlewe, destê yewbînî nêcêro, pêro welat, pêro kultur û ameyoxê kirmancan binê awe de maneno. Wextê nika teng o.
