Behrûz Bûçanî ke bîbî hîris serrî, nuseno: “Hebikê menda ke ez biresî hedefê xo, ke ez raywanîya xo ya derg û derdine biqedênî. Destê mi de kitabê şîîran o hît, mi postalê xo kerdî vîndî, kincê mi hezar rey dirîyayê.” Kurdo îlamij nê çekuyan roja 23. temmuze 2013 de nuseno, keştîya cengî ya Awustralya ser o, 350km girawa Îndonezya Java ra dûrî.
Behrûz kurd o. 23. temmuza 1983î Îlam, Kurdîstanê Rojhelatî de ameyo dinya. Rew ra kulturê kurdan û heqanê merdiman de eleqedar bî. Çend hemkaran de pîya rojname awan kerd, nameyê ci Werya bîye. Tede azadîya şarî waşte, yew nuşteyê xo de pêşnîyaz kerdbî ke Îran bibo dewletêda federale. Sey netîce, guciga 2013î de pasdaranê dewleta Îranî erzîyayî redaksîyonê rojnameyî ser, 11 hemkarê Behrûzî tewqîf bîyî. Şeş teneyî erzîyayî hepisxaneyî. Şansê Behrûzî bî ke a game o bi xo Tehran de mendêne. Hîrê aşmî xo dard we. Behrûz hem kurdo hişyar bî, hem partî û rêxistinanê kurdan de aktîf bî. Tehluke ver mecburî welatê xo terikna. Temmuza 2013î de bi 75 bextwaştoxanê bînan ra kewtî raya Awustralya. A reya dîyine bîye ke ceribna. Ceribnayîşo verên de keştîya ey şîbîye awe ro, masegiranê îndonezyayijan o seveknabî. Behrûzî ceribna ke Awustralya de bext biwazo. Çi esto ke çar rojî raver hukmatê Awustralya sîyasetê xo vurnabî: kamo ke pê keştîye ceribneno bireso Awustralya, yeno rusnayene kampanê Nawrû ya kî Manûs. Uca de muracaetê bextwaştişî do bêrê analîzkerdene û ser o qerar bêro dayene. Eke şansê bextwaştoxan esto, qebul benê. La ancî nêşîkînê game bierzê Awustralya.
A roje ra bi nat girawa Manûsî de pêgirîyeno. Manûs ewro parçeyê Papua-Gîneya Newî yo, la hetê Awustralya ra îdare beno. Behrûzî ra persenê, hepisxane yo. Kitabê xo de no derheq de vano, “ez leteyêde goştî ya, welato xerîb de erzîyaya hepisxaneyê kile û qilêrî. Dorûverê mi de deryayê rîyanê hêrsokinan, rîyê ke bi dişmenîye dirbetin ê.” Yew reportaj de vano ke xeyalê xo nîya nêbî. “Mi henî zana ke Awustralya welatêde moderno demokratîk o. Mi va qey mi sey rojnamegerî qebul kenê. Ez ke resaya girawa Noelî, mi xo ra va ‘Ez rojnameger a’, la qet kesî hurmet ro ci nêkerd. Mi va qey seba înan rojnamegerîya mi muhîme nîya. Wexto ke ez berda Manûs, mi înan ra va ‘Mi surgun mekerê. Mi Manus merusnê. Ez nuştox a.’ Xemê kesî de nêbîya.”
“Dorûverê mi de deryayê rîyanê hêrsokinan”
Girawa xerîbîye de remayoxê welatê xo, bextwaştoxo birîndar bî. Behrûzî dest bi nuştiş keno. Qeleme seba Behrûzî bena çeke. Seba ke terseno ke gardîyanî nuşteyanê ey ey dest ra bicêrê, telefonê xo yê destan ser o nuseno. Pê mesajan ya kî Whatsappî qisim bi qisim, çekuye bi çekuye nuseno. Înternetê ey sist o, zafê reyan birîno. Seba çapemenîya Awustralya beno şahîdê sîstemê bextwaştoxan ê xeripîyayeyî: Twîtter ser o vengê xo resneno dinya. Bi hetkarîya yewna kurdî Hollanda de fîlmê dokumanterî dano viraştene. O ra dime kitabê xo vejîno: rapor, meqaleyî û şîîrî tede estê. Pêro bi seyan peyamanê WhatsAppî ra yenê pêra, peynîye de Omîd Tofîxîyanî înan çarneno îngilizkî ser.
Ewro kitabê ey o bi nameyê “Koyan ra teber qet hevalî çin ê” bî wayîrê xelate. Behrûz Bûçanî xelata tewr ejayaya ya Awustralya, xelata edebîyatî ya Victorianî girewte. Erja a xelate 125.000 Dollarî ya, labelê Behrûzî besenêkerd xelate bi xo bicêro. Bi qeseyanê Behrûzî no “hîsêde paradoks o.” Vano: “bi raştî ez nêzana ke se vajî. Mi ke no kitab nuşt, qet nêame mi vîrî ke rojê ezo xelate bicêrî.”
Rojnameyê Guardian Australia rê Behrûzî ard ziwan ke o bi hetkarîya kitabê xo wazeno bale bianco halê bextwaştoxan ke qet sucê înan çin o, labelê semedê zordarîya dewlete ra nêşîkînê girawanê Manûs û Nawruyî ra vejîyê. Hêvîya Behruzî ya ke kitabê ey peynîya nê sîyasetê xeletî bîyaro. “No sîyaseto mirdaro ke sey kolonîzasyono newe gureyeno, gonîya merdimî weno, sayeyê nê kitabî ra êdî bala merdiman biancîyo na mesele ser, çike na mesele cuyanê ma yê pêrune vurnena.”
Nê panc serranê peyênan de Behrûzî çî dî, çi nêdî. Merdimê ke xo bi xo dirbetin kerd, xo kişt, da pêro, polîsê ke binê tesîrê narkotîkan de pêşkarê bextwaştoxan bîyî ûêb. Wexto ke xelata edebîyatî ya Vîctorîanî girewte, pê konferansê vîdeoyî qisey kerd, sipasdarîya xo musnaye dinya. Va ke “şeş serrî yo ke ez zîndanê der a. La no dem de aqilê mi timûtim çekuyî viraştêne. Nê çekuyan ez berda sînoran ser ra, mintiqayanê boverê deryayî û cayanê nêzanayeyan rê. Ez bawer kena ke çekuyî çeperê nê cayî ra hêzdarêr ê.”
na xelate zefer o
“No tena slogan nîyo. Ez îdealîst nîya. Ez qalê vînayîşê îdealîstan nêkena. Nê çekuyî çekuyê hepsîyê şeş serran ê. Çekuyê merdimê ke bî şahîdê trajedîya bêemsale yê nê cayî, yê. Pê nê çekuyan ez emşo besekena şima ver de qisey bikerî. Bi zerrîşenikîye ez vajî qey na xelate zefer o. Tena zeferê ma ney, la zeferê edebîyat û hunerî, û her çî ra ver zeferê merdimênî yo. Verba sîstemê ke ma sey însanan qebul nêkerdîme, zefer o. Verba sîstemê ke ma çarnayîme hûmaran, zefer o. Na game gamêda rindek a. Wa ma bi hêzê edebîyatî zerrîweş bîme.”
