Destê Edîtorî ra:
Roja bazarî Tirkîya û Kurdîstanê Vakurî de weçînitişê cayî bî, şar şî sindoqan ser ke raya xo bido. Partîya îqtîdarî AKP şaredarîyê şaristananê girsan partîya kemalîstan CHP rê kerdî vîndî. Netîceyê weçînitişî seba kurdan difek o: hetê ra ver bi pêro teda û tewqîfî şaredarîyê zafêrîya şaristananê Kurdîstanî reyna kewtî destê HDP. Heto bîn ra şaristanê sey Dêrsim, Bidlîs, Mûş û Şirnexî destê HDP ra şîyî. Bitaybetî Dêrsim de çîyêde bêemsal qewimîya: herinda HDP de Partîya Komunîstan a Tirkîya (TKP) ra Mehmet Maçogluyî zafêrîya rayan girewte û nîya bîyo serekê şaredarî yo komunîsto verên.
HDP û Sîyasetê Tirkan
Destpêk ra naye vajîme: karê HDP qet asan nêbî. Eksê ci: binê qanûnanê halê îstîsnayî (OHAL) de 102 serekanê şaredarîyanê kurdan ra 94 teneyî ya tewqîf bîyî ya kî kar ra girîyayê. Qayûm û îstîmlaq para kurdan bîye. Ancîya, şaristanê kurdan destê kurdan ra ameyî girewtene. AKP û serekê aye Tayyîp Erdoganî rind zana ke nê weçînitişî de kurdî do biceribnê ke şaristananê xo peyser bicêrê. Xora, Erdoganî rayapêroyî de eşkera HDP na mesele ser o tehdîd kerdêne. HDPya ke serek û sermîyanê aye hepisxane der ê û ke qedexeyan ver besenêkerd bi hewayêde tesîrdar reklam û kampanyayan virazo, ver bi pêro astengan ancîya xo ver ro da. Pê îftîxar kenîme. La heto bîn de taktîkê aye de çend xeletîyê muhîmî vejîyayî meydan.
Yew xeletîye piştgirîya CHP duştê AKP de bîye. Sîyaset de îttîfaqî seba xurtbîyayîşî yenê viraştene. La hemkarîya HDP û çepgiranê tirkan ra heta ewro avantajo girs nêvejîya. A ke ci ra qewet gêna, CHP bi xo ya. Nê îttîfaqî de qet havila kurdan çin bîye. Xora, CHP bi xo eşkera-eşkera vana: bê sîyasetê kurdan înan besenêkerdêne Anqara, Îstanbul û cayanê bînan bicêrê. Ti ke AKP ra vana “Ma to serekî nêkenîme”, la partîya CHP ya ke ti 100 serrî pê ceng kena, bena muhtacê aye, êndî pê polîtîkaya to bawer nêbena. Lazim o ke sîyasetê kurdan êndî destê xo meseleyanê tirkan ra bianco, xo ci ra ra cêra bikero. Ha CHP ha AKP serbikewo, halê kurdan o pêroyî nêvurîno.
Weçînitişê serra 2015î de HDP gamêda tarîxî de baraj rijnabî. Beno ke o wext qisimêde qijkek yê çepgiranê tirkan raya xo dabîye HDP ke nîya AKP majorîteyê parlamentoyî mecêro. Bawerîya nîyanêne analîst û sîyasetmedaran mîyan de esta. La seke analîzê KONDA musna, rayê HDP CHP ra ney, AKP ra amebîyî. Vajîme ke HDP wextê xo de “piştgirîya taktîkine” ya qisimê çepgiranê tirkan girewtbîye. Ancîya, na piştgirîye ewro çin a. Weçînitişanê teşrîna peyên a 2015î û hezîrana 2018î no rind musna ma rê. Xeylê çepgiranê tirkan HDP sindoqan ser o caverdaye. Wexto ke şaristanê kurdan binê cengî de nalayêne û wextê ke halê îstîsnayî da Kurdîstanî ro, vengê tirkan kî nêvejîya. Gerek ma naye rind bizanîme: eke faydeyê xo tede çin o, zerrîveşayî û piştgirîya çepgiranê tirkan qedînê.
Nê semptomê eynî nêweşî yê: nêweşîya “birayîya şaran”. Reyna vajîme: tirkî û kurdî bira nîyê. Xora şarî bira nêbenê. Eke bira bibîyêne, tirkan birayanê xo rê heqê înan bidayêne: mektebî, rojnameyî, bankeyî, televîzyonî, qanûnî… Nê waştişî ke nêameyê ca, sîyaset beno hacetê xoasîmîlekerdişî. Coka mabênê sîyasetê tirkan û sîyasetê kurdan de nuqteyo muşterek çin o. “Şoreşger”ê tirkan ke şan de şonê keye, besekenê domananê xo de bi ziwanê xo yê dayîke qisey bikerê, şodir kî domananê xo rusnenê mektebê ke bi ziwanê xo yê dayîke perwerde dano, şonê unîversîteyanê tirkî, cayanê xo yê karî ûeb. Se serrî yo ke no heq ne sîyasetmedarêde kurd de ne kî domanêde kurd de esto. Nimûneyê naye dinya de çin o ke yew milet 100 serrî tehemulê neheqîya nîyanêne keno.
Çend serrî yo ke ma vanîme: maceraya tirkîkerdişê sîyasetê kurdan xelet a û zerar dana qewmê ma. Fîyatê nê sîyasetî kurdî danê. No sîyaset sayeya teda û tewsîyeya dewleta tirkan yeno pêra û peynîya ci seba ma timûtim rem û rijîyayîş o. Wexto ke hevalê ma yê tirkî bêqewet ê, ê partîya muştereke ra vanê heya. La gama ke benê hêzdarî, ê do partîye biteriknê. Na xeletîye sermîyanîya HDP de kî yena dîyene. Buldan û Temellî pê hêvî û hewcedarîya şarê kurdan nêşîkînê. Qezayanê kurdan de bi tirkî derheqê meseleyanê tirkan de qiseykerdiş hem xelet o hem kî tarîxê kurdan rê heqaret o. Îhtîcayê ma bi lîderanê dînamîk, xort û xirtan sey Demîrtaşî esto (xora wext ameyo ke sîyasetê kurdan êndî tena bi kurdkî bêro kerdene).
Ecêbîya Dêrsimî
Dêrsim de hem sey cayanê bînan pêro qiseykerdişî bi tirkî bîyî hem kî namzedê pêtî çin bîyî. Xora, namzedê HDP ke kurdkî (kirmanckî ya kî kirdaskî) nêzanê, komedî ra zîyade milqî ya. Sloganê “Yê Mao” (sic!) ra teber sosyal medya de her çî bi tirkî îlan bî. Seba ke alternatîfo rind canêard, sey netîce Maçoglu û TKP Dêrsim destê HDP ra girewt.
TKP Îstanbul de 3.000 rayî girewtî, besenêkerd pêro qezayanê tirkan de %0,2 ravêro. Ameye, aye qezayêda kirmance de 5.000 rayî girewtî. Her cayê Tirkîya de komunîstî erzînê teber û benê dişmenê medya, la eke dore ameye Dêrsimî, medyaya tirkan piştîya ci danê. Ecêb. La problem Maçoglu bi xo nîyo. Nîyetê ey do demo ameyox de bibo bellî. Problem TKP û komunîstî ya. Sîyasetê TKP dewamê sîyasetê çepgiranê tirkan o ke serranê 1970 û 80an bi slogananê tirkî û tirkîperwerî pê xortanê ma xapit. O wext ra bi nat bi kitab û pankartanê tirkan ma asîmîle kerdîme, ziwan û zagonê ma qir kerdî. Gerek nê hêzî êdî destanê xo Dêrsimî ra biancê.
Kamo ke xetayê komunîzmî nêvîneno û kamo ke hêvîya xo pê sîyasetê ê çepgiranê kanan ano, toz erzeno rêça xo. Sîyasetê Dêrsimî hewceyê sîyasetmedaranê biaqil, teze û kirmancperweran o. La partîya ke ne kultur ne îtîqad ne kî ziwanê dêrsimijanî rê wayîr vejîna, merdim çira aye weçîno? No qet şîkîno ro tarîxê Dêrsimî û Kirmancîye? Çepgirê tirkan ke benê hêzdar, kamîya Dêrsimî bena kêmî.
Weçînitiş û Nasnameyê Kurdan
Heta serra 2023î Tirkîya de weçînitişê bînî çin ê. Hetê ra no seba Erdogan firsend o ke ancîya xo biçarno kurdan het û mesela kurdan reyna bîyaro rojeve. La heto bîn ra xo vîr ra mekerîme ke polîtîkaya ey a “aştîye” vêrde ra. Ma hêvîdar îme ke kurdî êndî serebûtanê serranê peyênan ra derse girewte û pê retorîkê Erdoganî nêxapînê. Kurdan rê ne AKP ra ne kî CHP ra fayde esto. Kamo ke no fam nêkerd, tarîxê kurdan û Kurdîstanî kî fam nêkerd.
No weçînitiş tena mesela wayîrîya şaredarîyan nêbîye. Kurdîstan de weçînitişî tim meselê nasnameyî yê. HDP rind kerd ke şaredarîyanê xo peyser girewt. La eke sîyasetê xo raşt nêkena, Kurdîstan aye dest ra şona. No, stratejîya HDP de ame dîyene. Îttîfaqo ke aşma çeleyî de bi hewt partîyanê kurdan viraşt, nê hetî rê gamêda rinde bîye. Ganî a na raye de o dewam bikero û xo partîyanê tirkan ra dûrî fîyo. Ma xo vîr ra mekerîme ke ameyoxê kurdan Anqara û Îstanbul de ney, la Dîyarbekir, Dêrsim û şaristananê Kurdîstanî yê bînan der o.
