TAYÊ BİHUME?

Verî, mi rew bi rew, hama ke her roje, makaleyan nusnêne. Xora mi vatbî; eger ke medyayê kirmanckî yê roje bibîyêne, seba rojane, mi her roj ju makale nusnêne. Çin ê. Tayê kêyepelgî û kovarî estê ke, bi rojane nîyê û tede zî zêde Tirkî nusîyenê. (Xora bê na kêyepelge, safî Kirmanckî nusîyena, çîn a) Mi verî nê cayan de zî nusnêne. Zaf verî bi Tirkî, dime ra Kirmanckî nusna. Mi dî ke, qaşo bi nameyê sîyasetî, Tirkî nusnayene, asîmîlasyono ke qaşo ma verba ci vindenîme, nê asîmîasyonî keno xorî. Mi rind fam kerd ke, bi Tirkî, Kurdistan qet nêbeno. Bi tirkî,demokrasîya ma, kamîya ma, serbestîya ma, qet nêbeno. Roja ke mi na rastîya tuje fam kerd, a roja ra nata, giranîya xo da kirmancki ser o.

Îta de zî mi ju rastîya dirbetine dî. Nusneyê mi yê bi Tirkî, nusneyê mi yê Kirmanckî ra, qat bi qat zêde wanînê. Ju nusnox ke naye bivêno se keno? Bê şik kamecî zon de ke nusneyê ey zêde wanîno, bi ê zonî nusneno. Kitabê mi yê Tirkî reyêna vajî ke, qat bi qat Kirmanckî ra zêde wanînê.

Ma ez se bikerî? Gelo ez kirmanckî nusne seba ke Tirkî ra şenik eleqedar vênenê, cavirdî?

Ney! No, tenya nusne û hobî nîyo. No, tenya gorê kêyfe mi, ma nîyo. No, welat, kamîye, kultur, tarixe, reng, veng bi xo yo. No, verba înkar û asîmîlasyonî, raste rast vînetîş o. No, zaf zamet, zaf emeg, zaf xebat o. Gorê mi, şoreşvanîye ya. Na Dinya de, verba vîndîbîyene, xurt vinetene ya.

No, protesto yo, na, leqe nîya, kay nîyo. Vanê ke ‘hal yaman o, derd giran o’. Rast o ‘hal yaman o, derd girano’.

Mi zaf qalê muhimîya zonî kerd gelê wendoxan! Mi zaf qalê asîmîlasyono ke ma kerdo halêde zaf xirab, kerd.

Tayê roştîbîrîyê ke! Bi Tirkî qalê zaf çîyan kenê, nê nusneyan bê şik wanenê, la nêvênenê. Ez, înan ra vana ‘bîyê Tirk’. Bîyê qedayê asîmîlasyonê Tirkan. Ez îta de, raya verêne eşkera wazena vajî ke; ê bîyê vîndî. Înan de xêyr û omid çîn o. Henî çîn o ke, zaf zonan zanenê, zonê xo nêzanenê, nêwazenê bimisê.

Kes ne xo, ne zî ma endî mexapno. Ma zî endî ebe înan û Tirkîyê înan, ‘roştîbîrîye û sîyasetmedarîya’ înan ra mexapîme.

Ma ra hêyf o. Waxtê ma ra hêyf o, xerc mekime waxtê xo ebe înan. No derheq de, zaf çîyê ecêbî estê ke, karê makaleyî nîyo. Trajedî yo. Ma, binê trajedî û qirkerdena kulturî de yîme. Dewleta Tirkî endî bi top û tifangan ney, la bi kultur û asîmîasyonî beno ke rastîya ma biqedêno. Naye xo vîr ra mekime. La seba ke mordem ju rastîye xo vîr ra mekero, gereke verde a rastîye bi zanaye bizano. Aqil û mezge ke bibo asîmîle, ne xem maneno, ne meraq, ne hîs. O aqil, a mezge, endî seba asîmîlekaran esto, seba xo çîn o. Ê çimî seba qayît kerdene estê, la seba vênitene ney.

O aqil, endî rastîya xo ra visîyo, a mezge, endî rastîya xo ra rişîya.

Şima zanenê ‘teneke’ çik o.

Şima zanenê ‘def’ çik o.

Ê zî zanenê. La tenya ‘zanenê’.

Çimo ke qayît bikero, mevêno. Aqilo ke ‘bizano’ fam mekero.

Coka vanê ‘vaje, vaje, kemere ra vaje’. Ez endî ê ‘kemeran ra’ qet çîyê nêvana. Coka ke mi, karê xo yê makaleyan tayê kerd şenik. Ez endî bi zêde, derg nusnena, roman ser o xebetîna. Eke asteng ke mebo, demêde kilm de, xebate mi yo newe, fikrayî do çap bibo. Nameyê kitabî zî vajî ez ‘TAYÊ BİHUME’.

Tayê bihume?

Ju nasê mi estbî. Mobetan de gege ke seba ju babete her kesî huyêne, dime înan de, o tenya huyêne. Na raya, sebebê huyayîşi ci ra pers kerdêne. Ey zî, babeta ke ser o huyîyo û qedîyo, se ke newe fam kerdo coka herêy huyêne. Na raya zî, sebebo ke ey herêy fam kerdbî û huyêne, ma zî seba ey huyêne. Seba ey, heqê ma yê huyayîşî bîyêne di rey. Şima zanenê ke fikrayî, edebîyatê şaran de cayêde zaf muhim gêne. ‘Nasretîn Xoca’ estbî­çînî bî, nêzanîno. La bi nê nameyî, Tirkan edebîyatêde dewlened peyda kerdê. Edebîyatê Tirkan de, zanîno ke zaf babetî ê ma yê, la bi zonê Tirkî kerdê edebîyatê Tirkan. Çi ke bi kamecî zon binusîyo, qisey bibo, babete ê kamecî şarî beno wa bibo, beno malê ê zonî. Sîyasetmederê ma zî çiqas ke qalê babetanê ma bikerê zî, seba ke bi Tirkî nusnenê, axir xizmeta edebîyatê Tirkan der ê. Yaşar Kemal Kurd o, edebîyatê xo Tirk o. Edebîyatê ey ke Tirk bo, o bi xo Kurd bo zî çi kar û faydeyê xo esto ke?

Waxto ke mi dest bi sîyasetî kerd (1970 an de) her cayê ma zonê Tirkî bî. Zonê ma, ma ra zaf durî bî. Ma, muhimîya zonî nêzanitêne. Ne zî îmkanê ma çînî bî. Ma nika? Nika kamê ke çi wazenê, bi rehet şikînê bizanê û bimisê. Kes ewro şikîno vajo îmkan çîn o? Ney. Zê ‘sosyalîstanê zemanî mekerê. Ê ‘sosyalîtî’ vatê çi? ‘’Verî sosyalimz bêro, dime ra Kurdistan azad bo’’. La şima zanenê ke ‘sosyalîm Nîyame’, Kurdistano başur bî azad. Tayê kesî eşkera mevajê zî, seba zonê ma ‘verî Kurdistan bibo azad, dime ra zonê ma misenîme’.

Xo xapnenê, ma xapnenê. Rastîye a wa ke, seba ke zonê xo nêzanenê û nêwazenê bimisê, maneyan vênenê. Ez zaf rastê nê vateyê Tirkan bîya; ‘şima vanê zonê ma, de qisey bikerê, qey qisey nêkenê şima?’

Mordem nêşikîno cuwab bido. Şuka Dersimî de, Çewligî de, Amedî de û ê bînan de, qey bi zêde Tirkî qisey kenê, zonê xo qisey nêkenê? Zê ê serranê verî qedexe yo? Ney. Mordem nêzano bi nê halî biberbo, bihuyo!

Ez vana ma tayê bihume.

Ez bi şîîra mi ya ke hîna arşîvê mi der o, bi paragrafê, nusneyê xo biqedênî;

‘ Bi Tirk û Tirkbazan mexapîye Gula mi, bê

Kirmanc bê, kirmanckî bê

Vengê kamîya mi, rengê rastîya mi, bê

Gula mi, bê

Nîya zelal, nîya delal

Kirmanc bê, Kirmanckî bê ‘

İlhamî Sertkaya

25­ 01­2014