Nê persî peynîya mobetî de ke ez ebe tayê kesan ra kena, axir zê derd, înan ra pers kena. Bifikirê ke ju kes, zonê xo kirmanckî yo, wendo, zaf çi zaneno, bîyo entelektuel, bîyo zana, bîyo mamosta, bîyo roşnvîr, sosyalîst, wekîl, bîyo profesor. Dersan dano, semîneran dano, qalê pers û problemanê dinya, qalê rojev û sîyasetê rojeve keno. Tirkîya der o, Fransa der o, Holanda der o, her welat der o. Qalê welatan û halê welatan keno. Zaf zonan zî zaneno. Şima ci ra goşdarîye kenê. La şima ey de zaf çî heşnenê, tenya ju çî nêheşnenê û no zaneyo rengin, ê çîyî tenya nêzaneno. O zî zonê xo, kamîya xo ya. Hîsê xo tenya bi zonê xo ra, kamîya xo ra, dûrî yo, çin o. Qalê emperyalîzmî, kapîtalîzmî, qalê nîjadperestîuye, qalê heqê mordemîye, huqûqê însanan kenê, la kamîye û zonê xo nêzanenê. Îngilizkî, franskî, almankî, tirkî, spankî musê, sareyê xo dejna, zanenê, la zonê xo nêzanenê, hem zî seba musayene qet hîs û waştena xo çin ê. Seba rindîya şarê xo destê xo nêlewnenê, la seba dinya aleme xebetînê. Raye û aqil musnenê, şaranê bînan ra, la raye û aqilê xo seba kamîye, zon û rastîya xo nêşuxulnenê, çike aqilê înan, rastîye û zonê înan ra asîmîlekarê tirkan girotê. Ebe no hal dest-bêçikê înan ra dest-huner bivecîyo ke çi faydeyê xo esto? Mi rê çi? Ma rê çi? Semînerê înan de, qal û qesayê înan de, nuşte û aqilê înan de ke rastîya ma, zonê ma ke çin o, qal nêkenê, mi rê çi? Ma rê çi? Ez înan ra ge-ge vana:
Şima çi wazenê?
Bawer bikerê, ez ke naye pers kena, o ca de vindenê, nêzanenê çi cewab bidê. Neheq nîyê. O waxt ez qesa xo dewam kena: Kamê ke roşnvîr ê, wendox ê, zana yê, mamosta yê, entelektuel ê, hunermend ê, nuştox ê, eke serê rastîya kamîya xo ra nînan mekerê, faydeyê înan şarê xo rê, rastîya xo rê çin ê.
De vajê ke ez neheq a! Wa xwezîla ez neheq bîyêne!
Ney keko, ney! Ebe enternasyonalîtîye, ebe zanyarîye, ebe entelektuelîye, ebe roşnvîrîye, ebe sîyasetmedarîye kes xo mexapno. Dewleta tirke endî ebe top û tufangan nêşikîno ma biqedêno, la ebe kultur û zonê xo, no mumkîn o, keko! Henî mumkîn o ke, Kilicdaroglu bi rehetî naye vano:
– Bê tirkî perwerdeyê zonêde bîn (yanî qalê kirdaskî û kirmanckî keno) nêbeno, mebo. Tirkîya bena letîye!
Şima no dêrsimijo kurêsijo ke ejdadê ey tirkan qir kerdo, înkar kerdo, vînenê? Dewleta tirke eke nê mordemî zî bikiştêne, ma nê ecêban ney ra nêheşnayêne. Yanî, keso ke bi kultur kişîno, zaf tehluke yo. Kuno xizmetê dişmenê xo, seba dişmenê xo kar keno. Xo vîrî ra mekerê ke Ecevît, Bahçelî, Bulent Arinc, Îsmo Ker û zaf kesê ke dişmentîya zon û kamîya ma kenê, zaf kesê ke ma qir kerdê, eslê xo kurd ê. Qey na bêwijdanîye henî bi rehet kenê? Çike kulturê asîmîlasyonê tirkan nînan kerdo no hal. Qafike ra, mezg ra, ruh ra, aqil ra çerexnê. Ju kes ke xora rastîya xo ra biçerexno, o kes endî kuno xizmetê dişmenê xo. Dişmen ey rê beno dost, dost ey rê beno dişmen. Nika ferqê nê kesan û ferqê ê kesan ke bi eslê xo kurd ê, bi nameyê antî-emperyalîzmî Saddam Huseyîn û Esadî seveknenê û seveknenê, çik a? Ma vacîme Afyon de ju kirmanc profesor o, Fransa de juyo bîn akedemîsyen o. Juyo bîn Hollanda de parlamenter o, la ne kamîya xo ra ne kî rastîya xo ra hîsdar ê, manaya naye na wa: Ju seba xizmetê dewleta tirke der o, ju seba Fransa, ju seba Hollanda yo. Seba rastîya ma, seba zon û kamîya ma, seba şar û welatê ma, çi qîymetê xo estê? Ferqê nînan û ferqê ju asîmîlekarî çik o? Şima zî eke rastê kesanê nîyanênan amey, keremê xo ra nê persî pers bikerê:
Şima çi wazenê?
Nameyê cinîka ke 105 serran de bîye, Berfo bîye. Nê rojan de merde. Aye bi ê serran û extîyarîya xo bîye pepûk, çîyê waştêne. Lajekê aye yo ke darbeyê eskerîya Tirkîya, 1980 ra nata, vîndîbîyaye bî, cayê mezela ey waşt înan kena, waştena înan nêzanenîme. Şima ke rastîye pers bikerê, qet waştena înan çin a. Ma qey nîya kenê? Ez şima ra vajî: pere yo, ba-bawo, pere! Keyeyê pereyî biveşo! Zaf kesan keno hal bi hal! Tayêne keno wezîr, tayêne keno rezîl. Tayêne keno tîk, tayêne keno medyatîk.
Hey dinya! Tîke- tîka to wa!
Mêrikan hunerê xo kerd xizmetê kulturê tirkan, medyayê tirkan zî, elbet, înan her raya seveknenê, pesênenê. Bîyê namdar! Ebe mîyonan fîlm virazenê, kasetan vecenê. Ge-ge zî, seba ke zê nimûneyê kurdê biaqilî mesaj danê, vanê “ez kurd a”. Yanî, wazenê vajê ke “Kurdo biaqil gerek dewleta tirke ra, înkarcîyan ra, qirkerdoxan ra hes bikero.” Hard zî, asmên zî zaneno, ê bi xo zî zanenê ke no zur a, çîyêde ecêb o. Dewleta tirke zî rind zanena ke nê zureker ê, la zurekerê xizmetkarê înan ê. Coka jumînî seveknenê.
Ti “kurd” a, hi! Heya keko! To zî ebe nê halî qafike ra bîya qedayê qirkerdena kulturî. No hal halê asîmîlasyonêde zaf xorî yo, zaf. Ci ra zon girot. Zon ke fek ra bivecîyo, rastîye, kamîya rastîye zî ruh ra vecîno. Dime ra hîsê kamîye, kelecanîya kamîye, ci ra benê dûrî. Dime ra zî hîsê ehlaq û wîjdanî ruh ra, mezg ra visîno. Şima vînit zon çik o? Şima fam kenê zon ra dûrî bîyena, çiqas xirabîye û xo ra xerîb bîyene ra mordemî kenê nêzdî? Profesor ê, mamosta yê, zanyar ê! La ê xo ney, xizmetê rastîya xo de ney, xizmetê şaranê bînan der ê. Şima fam kerd nê kesê nîyanênî çi wazenê? Kamer Gençî, Riza Doganî, Alper Tungayî ke çi wazenê, nê zî înan wazenê. Yanî, vîndî bîyena zon, kamîye û rastîya şarê ma wazenê. Homa rehma xo piro bikero, Merdena xo ra ver Memed Alî Bîrandî vatîbî ke “Ez zî kurd a.” Mi zî xo bi xo va: “Tew! Çimê to roşt bo!”
De beno ke mi sareyê şima dejna. Ez ney, derdê mi vano.
Weşîye de bimanê.
Gelo şarê ma yê dêsimij û zazayî yanzî kirmancanê bînan çekuya ke tîya “ehlaq” ameya nuştene fek ra senîn vetenê? Ma zanenîme ke na çekuye Erebkî ra wo ke “exlaq” yena telafuzkerdene û “اخلاق” nuştene. Tirkî nê, labirê Kirdaskî û Fariskî de zî bi “x” vajenê û nusenê. La seba ke şarê ma yê vakurê Kurdistan tesîrê ziwanê Tirkî de mendê, bi herfa “h” nusenê, ge-ge zî fek ra winasî vetenê. Ez Kirdas a. Seba ke mi Kirdkî zaf nêeşnawita, ez rastîya na çekuye nêzanena.
Bi rêz û hurmet
Ganî mi bivatêne “kirmanckî’ de rastîya na çekuye nêzanena”.
Birêz Ayayata;Zonê ma de ju maqale, seke ti vînena, di karî kenê barê xo.1-mantig, mesaj û fikir, 2- Nusnayene, rast nusnayene, misayene, misnayene.Coka ke karê ma, henî asan nîyo.Persê to, ê didîne wo. Ju herfe ser o vineta ti.Rind o, kêyfê mi pê yêno.Tayê çekuyan de, herfa X û h yî xelet şuxulînê, heya. Ez to ra çîyêde bîn vajî; Zonê ma de, çekuyê zaf maneyî zaf ê. Zaf kesî vanê ‘na dewlenedî ya’, ez o fikir de nîya. Ma vajime;a Ewnîyene,b- qayît kerdene c-nîya dayene..No, gorê mi dezavantaj o, la ma se bikime?Nêşikîme ke vajime ‘no’ rast o.Giran bi giran Ayayatu. Ma herfa X û H yî zî axir rastîya cayê înan misenîme.Zonî, zonanê bînan de, elbet ke tayê çekuyî girotê, no normal o.ê çekuyê xe derbaz bîye,gorê zonî, gorê vate û vengê zonî, orîjînalê xo de tayê vurînê zî.Bi hezaran çekuyê Tirkî, zonanê bînan de girotîyê, la zê orîjînalê xo nênusînê, nêvajînê, bi mantîqê Tirkî vurnê, henî nusîne, vajîne. Seba şîrove û eleqedarê xo, weş be.
Birêz Sertkaya (Rastîyêda bîn ke ez seba ci nêweş a bivajî şima rê? Ez şixulnayîşê peynameyê dagîrker hetê Kurdan ra –nameyê xo ser o, sey meseleyêda şexsî, xeylê aciz bena. Xwezil nameyê eşîra to, keyeyê to anzî çîyêdo bîn ke bibo “nameyê eslê” [soy-adı] to tîya ameya nuştene ke ma zî winasî xîtabî to bikerîme.)
Nika sey aseno ez merdimêdo meseley belkî nê muhîm asenê eleqedar a. Ma çi bikerî? Ziwanî ser o serê xo zaf dejnena! Mi zî ya rastî meqaleya to bi kêfweşîye û pîrozkerdişî wenda. Mi xo rê vat ke ez heme çîyê ameyê nuştene rast vînena. La mi eynî demêd waşt ke persêde hişê mi de vejîya zelal bikerî. Ez seba cewabê to, zaf spasdar a. Şima keyeawan bê.
Birêz Ayayatu;Komara Tirkan ra nata, seke ti zanena, nameyê ma, dewan, waran, rayan, koyan, şukan, şaristanan, dar û kemeranê ma pêro vurnê kerdê Tirkî. Asîmîsyonê sed serre ra yêmîme ma. Zaf kerdê xirab. Ê kerdê xirab, ma, wazenîme ke virazime. Nameyê domanê newan, bê şik endî zonê ma der ê, zafîne.Nefşê ma, derba asîmîsyonî de, d xêylî derbe giroto. La nefşê ma, mabênê pîyan, kalikan û domananê ma yê newîyan de, zê pird o zî.Îta de ancîna para nefşê ma, muhim a. Kamê ke, çîyê pers nêkenê, înan ra xêyr çîn o bira! Pers kerdene, meraq o, eleqedar o. Bê şik, pers û şîroveyê şima, hêja yê û ez zaf pê kêyfweş bena.Ma ke juminî ra pers mekime, kamî ra pers bikime?Ma ke juminî de memisime, kamî de bimisime? Elbet, no karo muhim, ê mi, ê to, ê ma pêrune yo. Eleqedarê şima ra, ez zaf şa bena. Na kêyepelge, gorê mi, zê mekteb o. Eke destê ma ra yêno, vila bikime, biwanime, bidime wendene. Weş bimane
Vatenîya ma zafa, her roj çede,teberde karde sere zone xu qeşekeme. Her fekra zu qese vecîno? Sare ma Televîzîone tirk şer kene, nu hal zone ma keno lal u ma zone xu neşkîme ze axwe qeşebîkîme. Na dinade zu millet esto dismene xu askeno uk sare mawo. kuto dimo dismene xu kata sonu? Vace vace kes fam nekeno. A gos ra kuno, gose bînra vecîno. Xu kerdo usk ek zone xu ke amay zon. Kokume ma zone xu kerde lal qe çî nevane. Xorte ma zone xu neşkîne qese bikere mende wertede. Ma pere piye kute hewne xorî, ju şaye ma çîno ke me na tarîra bîvezno.
weşîyede bîmane
Eylas bira;Derba asîmîsyonê Tirkan, zaf xorî ya.Coka ke ‘hewn’ zî xorî yo.Seba naye zî, karê ma zaf o, barê ma, giran o.To ra, ma pêrune ra, quwet bo.
Kirmanckî de kûl û qusirî her ke sonê benê jede. Nika nêyê ke kirmanckî sero gurînê, teyna çekû dima fetelîne. çi esto ke jû zon teyna ebi çeku ra pay ra nêmaneno. Zon de sentaks, vatis(deyim) û gramer zaf muyîmê. Jê qerqele/iskeletê zonyo.
No sarê ma kirmanckî endî jê tirkî qeseykeno. Her ke çekû kirmanckî bibe, ti niyadana ke, mantiq, sentaks aynî jê tirkîyo. Eke hên bî zon beno seqet.
Sima rê taye nimuney bidene:
Ebi tirkî ra vanê zeytin yagi. tayê aynî niya çarnenê: “runê zeytinî”. Halbike, zonê ma de kelima henene ebi plural vajîna, yanî: runê zeytinû ya kî runê zeytinan. hetê mantiq ra yê ma tenena rasto, çike jû zeytin ra nêvejîno honde rûn.
Ya kî nimuneya bîne vajî: nê persî (bu sorular), Honde ke zanen, kirmanckî de vanê : nê persan ya kî nê persû.
Kirmancû de zafitene zonê kirmanckî rê edatê “kî/zî” û “ke” zaf kene werte. Esas zone ma hên her hal(durum) de nevajîno.
Onca tayine mana edatê “ra”yî rind areze nêkene. Nika mana na kelima çika hebe qurde kerîme!
ra: 1) ‘dan, 2) da/de) 3) ile 4) a
Taye nimûney:
1) dêrsim ra yenê = dersimden geliyorlar
2) pay ra mend = ayakta kaldi
3) a) lingû ra şîyo : yayan gitmiş (ayak ile)
b) kazim ra pîya şîyê: kazimle birlikte gitmişler
c) do ra werdo : ayranla birlikte yemis
d) yeno ra vatene :söyleniyor
* tabî îta de “ebi … ra” ya kî “bi …. ra” ra kelima verinê ginawarî.
4) vejîyo ra kowû : daglara cikmiş
to ra vano: sana söylüyor
* duşte na kelima kirdaşi de “li” yo.
Eke biwazî hata sond sima rê xeletîye/çewtîye sera qeseyken.
No zonê ma jê dondurme vileşîno ra sono çevesay! Ci re zaf hef kerdîme!
Birêz Serk; şiroveyê to, destcikerdene ra rast o, la çi hêyf ke, numuneyê to rast nîyê.
1-Zonê ma de, çekuyê nêrî ke izafe bibê, yanê bêrê temam kerdene, hem juhumar da, hem î zaf humar de, ‘ê’ gêno. ‘Ronê zeytunî^, hem ronê ju zeytunî, hem zî ronê zaf zeytunan ê. Naye de xeletîye çîn a.
2- ‘Nê persî’, hem seba zafhumarî yo, hem zî seba halê anteyê juhumarî yo. Naye de xeletîye çin a. Ez texmîn kena ke ‘ti halê xoser û halê antene’ rind nêzanena.
3-Edatê ‘re’ û ‘ra’ yî xora se ke to numune kerdo, rast o.
4-Seba halê anteyê zafhumarî, ti ebe ‘u’ qedênena, no zî rast nîyo. ‘Kou^ney, ‘koyan’, ‘persu’ ney, ‘persan^. Ebe halê xoserê zafhumarî; ‘koyî’, ‘persî’ rast ê.
Seba eleqedarê xo, weş be. Me şikînime ser o xêylî hîra binusnime, la ez zen kena ke to fam kerdo.
Destweş kek Îlhamî. Fikr û zikrê to çi beno wa bibo, ti bi kamcîn zonî qisey kerd ti aîdê ê şarî ye. Wazeno serr û duwês mengî, sersibay ra hetta şanî bi zonê tirkî tirkan rê nengan biçîn û xeberan vaje reyna ti tirk ê. Ganî na rastîya bingehîn mîyanê şarê xo de ma vila bikin..
Ti weş be brêz Hesen Tengezar. Ti rast vana. Fikr û zikrê mordemî çi beno bibo, kam ke ebe kamcîn zonî qesî kenê, ê, xizmeta ê zonî der ê. Xora fikr û zikir zî, bi zon beno. Ju kes, bi Tirkî çiqas fikrê xo rast bo zî, xelet bo zî, axir ke bi Tirkî qesî kerd, o, seba Tirkî yo. Ez coka naye gege vana, bi desturê to, reyna vajî; EBE ZONÊ TİRKî, KURDİSTAN NÊBENO. Weşîye de bimane.
Ilhami beg
Nika to zonê tirkî esas cena, ebi ê mantiq ra to vana “no rasto, no xeleto”. Lakin mantiqe kirmanckî û tirkî ju nîyo.
Ez endî îman neken ke, qomê ma mi fam keno. Coka mi munaqaseyê henenû nawo çitawo caverda. No kirmanckî eke merd (tersane ci ke mireno) sarehuskîye ra mireno. Oxir bo.
Brêz Serk; Mi verde tayê kêyepelgan de, derheqê zonê ma zaf nusna. O ca de zî, tayê kesî, ebe mi qaşo munaqaşa kerdîy, mi va ‘qaşo’, çike derdê înan zonê ma nêbîy.Mi înan ra vatê ke; çi ke gorê şima xelet o, raste vajê ez zî bizanî. La înan raste nêvatêne, ebe mi kewtêne rîqe. Mi zanit ke derdê înan zonê ma nîyo û kata şîyî ez nêzana. Nika; eger ke fikrê to esto, xeletîya mi ke ti vajê, ez şa bena, bi kêyf bena. Eger ke çîna zî, qet ne xo, ne zî ma metexelne. Ma kay nêkenîme. Halê zonê ma meydan der o. Destê to de ke yêno, ci ra xêyrê bike, la ‘ez ti,beg, begler’ qet luzim nêkeno. Mi cor de şîvoeyê to, gorê zaneyê xo, şîrove kerdo. To zî fikrê xo bivatêne. ‘No rast o, no xelet o’, zonê ma de ju bîn bi nê maneyî se vanê? vaje ma zî bizanime. Tirkî vanê ‘ben içiyorum’, zonê ma de vanê êz şimena’ Ê hê? Nika mi no bi mantîqê Tirkî vato? Oxur bo keko.
Kekê Îlhamî min çend roj beryavê ji we re mesajek şand. Lê tu bersiv nehat. Gelo negihîşte destê we. Heke hûn bersiva min bidin ezê tiştekî ji we bipirsim. Bimîne di xweşîyê de.
Birêz Murad Celalî; Min e-maîla te negirt. Ez niha ji we re,emaila ko jor de, te nivîsandîye, emaîleki bikim rê. Xweşîyê de bimîne