Kitabo newe yê ekonomîstê namdarê fransizî Thomas Pîketty duwelan, bitaybetî DYA de, fekê pisporan der o. Pîketty kitabê xo de kapîtalîzm newe ra analîz keno.
Tebaxa parî Thomas Pîketty, profesorê École d’Économie de Parisî (Mektebê Ekonomî yê Parîsî) kitabêde da-1.000 rîpelan bi sernameyê “Le capital au XXI siècle” – “Seserra 21. de Kapîtal” vetîbî. Kitab pîyaseya kitaban a Fransa de rind roşîya û hetê ekonomîstan ra kî rexneyê rindî girewtî. Tayê aşman ra tepîya kitab DYA de hende eleqe dîye ke çapxaneyî termînê çarnayîşî hîna rew kerdîbî.
Nika bîy şeş hewteyî ke çapemenîya DYA û Ewropa de kitab xeylê eleqe dîye. Hetta wayîranê Xeleta Nobelî sey Paul Krugman û Joseph Stîglîtzî gureyê Pîketty goyna û Fonê Pereyî yê Mîyanneteweyî (IMF) kî no kitab ardîbî rojeva xo. Pîketty analîzê xo de dewlemendîye sey Karl Marxî sey kapîtal name keno. Ey ra gore kapîtalîzm mecburî bêedeletîye ser o nîyeno ro, çike ameyeyê (yanî performansê) kapîtalî girsbîyayîşê ekonomîya neteweyî ra berzêr o.
Tezê Thomas Pîketty eslê xo de henî zor nîyo: îzeh keno ke dewlemendîya komelî seserra 21. de hîna sey seserranê verênan kî eynî tewir de vila bîye. Yanî, grûba dewlemendanê komelî zaf qijkek a, zafêrîya şarî kî tena wayîra qewetê xo yê gureyayîşî ya. Dewleta sosyale û sîyasetê têduştkerdişê ferqê kapîtalî nê sîstemî hîna nêvurnayo – vurnayo zî, tena seba demêde kilmek. Bi vateyêde bîn, dewlemendî benê hîna dewlemend, feqîrî kî feqir manenê.
Thomas Pîketty kitabê xo de musneno ke zafê welatanê Ewropa û DYA de vilakerdişê kapîtalî têduşt nîyo. DYA de, mavajîme, 10 % yê nufusî wayîrê 70 % yê kapîtalî yê. Nînan ra 1 % kî wayîrê 50 % ê. Eke ma sewbîna vajîme: 90% yê karker û endamê pîyase besenêkenê ke qewetê xo yê karî ra bi xo dewletî bibê. Seba ke kapîtaldarî dewlemendîya xo nesl bi nesl mîras kenê, coka ê binê sîstemê kapîtalîzmî de benê hîna pêt.
Hêzdarîya Pîketty a ya ke o sey demagogê çepgiran bi polemîk sîstem rexne nêkeno. Bîkaeks, kitabê Pîketty pê analîzanê ampîrîkan (tecrûbîyan) tezê xo girê dano. Databaso taybetî ke 15 serran de bi teknolojîya moderne melumatî derheqê bacê ameyeyî û bacê maldarî de arê day, bingehê analîzê “Seserra 21. de Kapîtal”î yo. Madde bitaybetî Fransa de reseno seserra 18. û welatanê endustrîbîyayeyan ser o konsantre beno. La Thomas Pîketty bi xo vano ke o dişmenê sîstemê kapîtalîzmî nîyo – na cumle rey-rey kitab de vîyareno. Xora mecbur nêbî, çike melumatê ampîrîkî hetê ey kenê ke nîyetê xo zanyarî ya, îsyankarîye ney.
Analîz de yeno vatene ke berzkerdişê rêja kapîtalî tena ancîya bî sermayegozarîkerdişê kapîtalî beno. Eke para sermayegozaranê ke yew fînansê neteweyî de her serre bibo zêde, para kapîtalo ke bi gureyayîş virazîno, her serre kî beno kêmî. Pîketty naye rê Yunanîstan musneno û nuseno ke duştê girsbîyayîşê ekonomîya Yunanîstanî de bi rêja 0,2% sermayegozarî eskê ci de bi pardarîya deynê Yunanîstanî 5% kar kenê. No kî musneno ra ke kapîtaldarî nînan 4,8% zêde ameye kenê.
Tezê Pîketty ra gore zêdîyayîşê kapîtalî ekonomîyêda neteweyî ra bêqedîyayîş nêbeno. Alternatîf noca de deynkerdişê bêkontrolî û spekulasyon yeno. Opsîyonê her dîyan kî demêde kilm û werteyên de bi krîzê giranî yê ekonomî qedînê. Seba mîsal Pîketty Spanya musneno wendoxan. Para dewlemendîye seba teqayîşê tarîxî yê pîyaseya emlakan serra 2007 de 800% zêdenaybî. Peynîya nê teqayîşî de kêmaneya dewlemendîye bi krîzê giranê ekonomîkî yê serranê peyênan de eşkera bîbî.
Ekonomîstê namdarê amerîkanî Robert Reîch kî fikrê Pîketty sevekneno. Reîcho ke wextê serekkomarê DYA Clîntonî de sey wezîrê karî gureyabî, ano ra ziwan ke qebulkerdişê sîstemê kapîtalîzmî bi berzbîyayîşê para dewlemendîye beno şenik. “Her komel de gerek yew têduştîye bibo ke nîya însanî bigureyê ya kî înovasyon biwazê. Labelê wextêk ra tepîya sîstem dêm dano û no wext hîna yeno nêzdî.”
