Ma bixeyr dî, wendoxê delalî.

DêrsimInfo beno des serrî. Nê des serrê peyênî biheyecan vêrdî ra. Şima şîkînê nuşteyê ma yê edîtorîye de raywanîya ma ya derge biwanê. La hetê redaktorîye ra kî nê des serrê peyênî pirrê coş, keyf, meraq û tewir-tewir vurnayîşan bîyî. Coka ez wazena na raywanîye ra perspektîfê redaktorî panî.

“Ma rê redaktor lazim o”

Yeno ra mi vîr, peynîya serra 2009î de Uşên û Duzgî mi ra pers kerd, va ke “Ma sîteyê kenîme ra, wa her çîyê ci ebe kirmanckî bo. Ma rê keso ke wenden û nuştena xo esta, lazim o.” O dem ez hîna 20 serrî bîya, mi reyêk dersa kirmanckî dabî û newe dest bi wendişê unîversîte kerdbî. Tayê tecrubeyê mi bi nuştişê kirmanckî estbî, la yew ziwan de gureyayîş yew çî yo û yew ziwan redaktekerdiş yewna çî yo. Coka şik kewtbî mi zere. Mi gumanê xo ardbî ziwan, va ke “ez nêzon pê na kar şîkîn ya nê, hama eke sima cîdî yê û ma wo na kar bikerîme, ez wazen ke profesyonel bo. Ma qaydeyê virajîme, her kes mecbur aye gore binusno. Bê redakte qet nuşteyê nesr nêbeno.” Camêrdan şertê mi qebul kerdî. Tew, belaya ke mi arde înan ser.

Sere ra munaqeşeyê ma giran bîyî. Mi va henî nêbeno, înan va ganî nîya bo. Mi va henî nênusîyeno, înan va ganî nîya binusnîyo. Hanî yo, nanî yo… Sereyê ma pê deja. La raşta ci, o wext -û ewro kî- xeylê meseleyê nuştişê kirmanckî hel nêbîbî. Xeylê rey kî mi goreyê sîstemê trial and errorî (ceribnayîş û xeletîyayîş) hereket kerd, ge bi tewirêk redakte kerd ge bi yewna tewir. Çend aşmanê ceribnayîş û raştkerdişî ra dime, axir edîtorê ma yê qedirgiranî kî pê qayîl bîyî. Payîzê 2010î de prosesanê ma şekîl girewt. Tarzêde redaksîyonî awan bî. Qayde û qural kewtî fealîyet. Xora destpêk ra ma qerar da bî ke herçiqas ke nameyê xo DêrsimInfo yo, no keyepel xîtabê pêro kirmancan bikero. Coka ma kirmanckîya standardî esas girewte, la ma îstîsnayê xo yê dêrsimkî kî îlawe kerdî. Nê îstîsnayî qijkek bîyî, la taybetmendîya raştnuştişê DêrsimInfoyî temsîl kerde û ewro kî hîna kenê.

Raya redaktorîye rayêda kemerin a. Xafil de ti raştê astengan bena. Zafê reyan merdim xo xo rê maneno ke çareyêk bivîno. Nuşteyêk yeno to dest, fekê nuştoxî fam nêbeno. Ferhengan de kî îzah çin o. Nuşteyêk esto, hîrê alfabeyan de ameyo nuştene, bêser û bêbin, têmîyankewte yo. Vîst rêzî yew roja to wenê. Nuşte redakte kena, nuştox gerre keno. Redaktekerdiş ra zêde sîyasetê redaktekerdişî wextê to werdêne. La ancîya, verê têde zor û zehmetîyan de, ez seba ked û emegê pêro nuştoxanê ma sipasdar a. Bê înan keyepelê ma cayo ke ewro der o, uca nêreştêne. Xora, seba mi tim yew çî muhîm bî: tena hûmara wendoxan ney, wa hûmara nuştoxan kî bizêdîyo. No semed ra mi caran fekê nuştoxî nêxeripnayo, tim taybetmendîyê her nuştoxî verdayî û tena raştnuştiş û gramer ra gore redakte kerd. Heta ewro ma o usûl ra şonîme.

Desna serrî verê ma der ê

Yewna çîyo ke seba mi hem bî sebebê heyecan hem bî sebebê derdan, beşê neweyî bîyî. DêrsimInfoyî xo rê kerd hedef ke her warê heyatî de kirmanckî vila bikero. Coka ekonomî ra heta fînans, weşîye ra heta teknolojî, kulturê popî ra heta têkilîyanê cinskîyan her babete ra nuşteyî ameyî nuştene. Ez êdî nêzanena ez çend reyî kitab û keyepelan mîyan de bîya vîndî ke nê çekuyanê xam û xerîban bi hewayêde întîzamin biçarnî ziwanê xo ser. Xeylê xeletî û kêmasîyan ra dime ma peynîye de besekerd, ard ca û weşana. Ma kî bêqusur nîyîme. Ez bêqusur nîya. Coka beno ke tayê nuşteyan de di-hîrê xeteyî vejîyê çiman ver. La ancîya ez vana ke pêro pîya kalîteya ma ya redaksîyonî sewîyeya xo ya berze seveknaya û hêvîya min a ke do nîya dewam bikero.

Îstîqbal ma rê çi ano? Înternet cayêde lezgîn o. Vurîyayîşî herbî yê, coka ma kî cehd kenîme ke pey de nêmanîme. Formatê DêrsimInfoyî pede-pede hîna zaf beno zafmedyal, o sebeb ra muhtawaya ma ya dîyayîşkî-hesnayîşkî kî bena zêdîye. 2020 û serranê ameyoxan de reyna vîdeo û projeyî hawo ma ver de. Redaktekerdişê vîdeoyan kî wezîfeya girs a, cîdîyet û profesyonalîte wazena. Her çîyo ke ma kenîme, ma seba xeyr û raverşîyayîşê kirmanckîya ma ya delale kenîme. Coka prensîbê ma yo tewr verên tim kalîte ya. Ez hêvîdar a ke kalîteya gureyê ma bena nasnameyê ma.

Beşê “Kirmanckîya Dêrsimî” û taybetmendîyê ci

Çîyo bîn o ke 2020 de newe yo, beşê “Kirmanckîya Dêrsimî” yo ke şima ewro ra dime corênîya keyepelî de vînenê. Herçiqas ke DêrsimInfo wazeno xo biresno pêro kirmancan û pêro kirmanckîqeseykerdoxan, ma -sey dêrsimijan- wazenîme ke dêrsimijê ma kî ziwanê xo de biwanê û biciwîyê. Coka ma qerar da ra ci ke ge-gane tayê nuşteyî kirmanckîya standardîzekerdîye de ney, la bi fekê Dêrsimî vejîyê. Nê nuşteyî pêro binê kategorîya “Kirmanckîya Dêrsimî” de kom benê. Seba ke fekê Dêrsimî de tayê taybetmendîyî estê, ma çend herfî îlaweyê alfabe kerdî:

  • Herfê ḳ, ṗ û ṭ seba venganê [kʾ], [pʾ] û [tʾ]. Sey nimûne çekuyanê alik, onc û owa de.
  • Herfa ẍ seba vengê [ɣ]. Sey nimûne çekuyanê ezale, aa û de.

Ê hîrê herfê verênî vengê eyektîfî yê herfanê k, p û t yê. Nê herfî kirmanckîya standardî de çîn ê û nuşteyanê ma yê standardî de kî nêasenê. Nê alofonî bitaybetî fekanê vakurî de vejîyenê meydan, ê fekanê başûrî de hema-hema qet çin ê. Labelê seba yew dêrsimijî ferqê kal (xam) û ḳal (kokim) esto, coka ma kî nîşan danîme. Çi esto ke ma her ca de ke vejîyenê, ê herfan nênusnenîme. Ma nêwazenîme her nuşte de analîzê fonetîkê fekê Dêrsimî yê xorînî pêşkêş bikerîme. DêrsimInfo sîteyêde ziwannasîye nîyo, hedefê ma vilakerdişê ziwanî yo. La çend serranê dersdayîşê kirmanckî mi rê musna ke dêrsimijî wendişê tayê çekuyan de zehmetîye ancenê. Coka ma ê çekuyê ke seba goşê dêrsimijan zor ê, tede nê herfan nanîme ro. No xusûsîyet xo bitaybetî herfa ḳ de keno eşkera. Coka şima yê tewr zêde a herfe bivînê.

Yê herfa ẍ alfabeya Bedirxanî de xora cayê xo esto. Celadet Bedirxanî bi xo na herfe seba vengê [ɣ] pêşnîyaz kerdbî, la ewro zaf tay yeno gurenayene. Kirmanckîya standardî de hema ca nêgirewto, la seba nuşteyanê fekê Dêrsimî ma na herfe gurenenîme, çike, seke mi cor ra va, nîya wendişê fekê Dêrsimî beno rehetêr. Tekstanê standardî de şima yê na herfe nêvînê.

Ma ferqê herfanê C û Ç ke yê her dîyan di alofonê xo estê, [ʣ] û [ʤ] bi [ts] û [ʧ], cîya nîşan nêdanîme. Herçiqas ke Dêrsim de nê herfî venganê xo vurnenê, serranê peyênan de mi dî ke dêrsimijî wendişê zafêrîya nê tewir çekuyan de zehmetîye nêancenê. Coka nê vengan rê ma cayo taybetî nêda.

Herfa pêragirêdayîşî y fekê Dêrsimî de, bitaybetî mabênê herfanê a, e, ê û o de, sey w wanîyena (ya kî temamen bena vîndî). Seba ke wendiş rehetêr bo, ma goreyê telefuzê dêrsimijan a herfe vurnenîme û ge-gane sey w nusnenîme. Labelê ma îzafeyo bêveng de, yanî peygirê îzafeyî yê ke nêwanîyenê, uca ma tim bi herfa y nusnenîme. Xora no îzafe telefuz nêbeno.

NuştişWendiş
nameyê tonamê to
çênaya miçêna mi
koyo berz kowo berz, ko’o berz
çêyê Xidirîçê Xidirî

Sey hertim, bimanê weşîye de, rêça şar û ziwanê xo de bimanê.

CEWAB BIDE

Keremê xo ra şîroveyê xo binuse
Keremê xo ra nameyê xo binuse