Seke mi nuşteyê xo yê “Problemê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî) – I” de kî kifş kerdîbî, ez no nuşteyê xo de hetanî ke destebera mi ra ame, hetanî ke zonê mi cêra, ez kî şima rê pêşnîyazanê xo, fikr û ramananê xo ana ra ziwan û nusena.
Ewro êndî şarê dinya kî ma ra rind zano ke ziwanê kirmanckî (zazakî, kirdkî, dimilkî) binê xeta vîndîbîyene der o. Ewro ma her kes kî naye rind zanîme ke problemê ziwanê ma hona rind nêamey çareser kerdene. Ewro ma her kes naye kî rind zanîme ke çareserbîyena problemanê zonê ma binê xeta vîndîbîyene ra raxelesîyayena ziwanê kirmanckî ya. Madem ke ewro problemê ziwanê kirmanckî estê, eke henî yo, qey ziwanzanê ma, roşnvîrê ma, nuştoxê ma, tarîxnasê ma, şaîrê ma, hunermendê ma ûsn. ser o nêvindenê û nê meseleyanê manê muhîman êndî hal nêkenê? Yan kî na babete ser o her kes pêşnîyazê xo, fikr û ramananê xo ke bîyaro ra ziwan û binuso, belkî merdim nîya yew raye de çareserîye ci rê bivîno.
Na babete ser ro pêşnîyazê mi, fikr û ramananê mi nê yê:
- Binê çatîya yew dezgehî de ganî şarê ma pêreso.
- Alfabe û ziwanêde standard ser o bêrone vindetene.
- Bonê Kulturê Kirmancan bivirazîyê.
- Seranser bi ziwanê kirmanckî yew rojname neşr bone.
- Dawaya heqê perwedeyê bi ziwanê dayîke bikerîme.
Her çî ra raver şarê ma ganî binê çatîya yew dezgehî de bêrone pêser. Kam se vano wa vaco, bi organîzebîyena şarê mayê kirmancî ancax nê problemê ziwanê kirmanckî çareser benê. Ma ke derdê xo rê derman nêbîme, kes derdê ma rê derman nêbeno. Dermanê derdê çareserkerdena problemanê ziwanê kirmanckî kî na yo. Her kes şikîno qasê hêz û qewetê xo, qasê îmkananê xo na bare de xizmete û fedakarênî bikero. Mesele a ya ke ganî na xizmete û fedakarênîye ra kî kes nêremo.
Mi naye ra raver yew nuşteyê xo de na babete ser o cêr-cor fikrê xo ardîbî ra ziwan û nuştîbî.
Ez reyna kî nê fikr û ramananê xo naca de dubare kena û nusena.
Way û birayê hêcayî,
seba ke ma nê problemanê xo çareser bikerîme, her çî ra raver şarê ma ganî binê çatîya yew dezgehî (muesese) de bêrone pêser (binê çatîyade zaf hîraye de). Yane şarê ma hetanî ke xo mîyan de organîze nêbî, hetanî ke doş nêda doş, hetan ke dest nêda dest, problemê ma kî hal nêbenê. Binê na çatî de raver problemê ma bêrêne tespît kerdene. Problemî ke amey tespît kerdene, aye ra dime gorê tespîtkerdişê probleman, grûbê xebatî bêrêne weçinitene û kar û xebate nê grûban ra bêrone vila kerdene. Seke mi cor kî kifş kerdîbî, ma ke derdê xo rê derman nêbîme, keso bîn derdê ma rê derman nêbeno. Dermanê nê derdê ma kî o yo ke binê yew çatî de pêreştena ma ya. Fikrê xoyê sîyasî hetê şanîme û seba kamîya xo, seba tarîxê xo, seba welatê xo, seba zîyar û dîyaranê xo, seba ziwan û kulturê xo kî yew nuqta de pêresîme. Her kes ke ravazo xo ser o çîyê bikero, no karê ziwan û kulturî nîya nêmecet maneno û çîyê nêno têlewe. Ganî şarê ma doşê xo bido doşî û na xizmeta kulturî pîya bikerone.
Hetanî nuşteyê min ê “Problemê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî) -III” bimanê weşîye de.
Wusênê Gestemerde
Bira ez nu nuşte tu wanit tu zaf raşt wana, ama sare ma xora zaf bîyo xerîb, zaf este ziwane xo ke remene sone kune yew qunçîk vane nu ziwanre mormek nebeno doxtor nebeno mehendîz.
Nu fîkro zaf şaşo raşt nîyo. Sifteyenra mi re zaf zor amene, ama nika ez reyna ziwan xo musna u ez nika nuşten kon u ziwanre ma re her roj tekstu wanon. Nika mîre zaf zor neno, ma ci keme nekemese ebe ziwane mare domanude qeşey bikime îk ziwane ma rind bumuse. Domanke ebe ziwane ma xore bene gîrs yî pîskolojîye xo zaf weş beno, îye ke zone ma xo letede virdanere î ziwanu rînd numusne.
kek wusên ti çîyanê rastan û zoran vanî. pêserameyîş û pêameyîş DNA kurdan de çin î, ti zanî. sazgehan cîyakerdiş zî goreyê mi zaf çîyêdo rast nîyo. kurmanc beno soran beno kes mecbûr nîyo ke bêro kirmanckî (zazakî) binuso. ma kirmancî gerek şêrî kovare û rojnameyan de bixebitî û binusî. marîfet o yo ke ma giranîya xo bidime nê rojname û kovaran û kirmanckî zîyade bikime. no ûsul seba nêzdîbîyayîşê lehçeyanê kurdkî zî elzem o. seba ke ma yewbînan (jubînan) ra dûrî kewtî ma bîyî lete û zaravayî ma mîyan de vejîyayî. eger ma neşrîyatanê xo zî cîya bikerîme ma zîyade ra cîya benî yewbîn ra. no fikrê min o naçîz o. seba nuşteyê to zî zaf spas kena, keyeyê to awan bo.
Bira Eylas û Bira Mûzaffer Xeylanij re,
Merdim ke cat kerd, merdim ke qeyret kerd, merdim ke zere û can ra waşt ziwanê dayika xo kî rehet museno. Çîyê de hênî zehmet û zorî kî nîyo. Ziwano ke hetê domanan ra ame qeseykerdene, ziwano ke mekteban de bî ziwanê perwerdeyî û bî ziwane de resmî, o taw o ziwan rehet-rehet binê xeta vîndbîyene nêkuno. Bira Muzaffer vano: “kek wusên ti çîyanê rastan û zoran vanî.” Nika çiqas ke zor û zahmet bêne kî tayê çî, ma ganî nê meseleyanê xo bi rindiye halkerîme. Nê mesele ma kî ancax binê yew çatî de bi organîze bîyena ma halbenê.
Seba nê fikr û fatenanê şima re, ez zaf bîyane keyfweş.
ez vanaki her yew can ma kırdan/zazayn ma yew kafey ki akeri. na cafe di kırdki/kırmancki ser wa yew haber ni veciya ma fekra. o cafe de şari mayo ki perverdey ma xeberdar bo. na hizmet zaf weş beno. sebebo ki ma nişini bir piser ma zaf tepa maneni. her yew şarıstondı yew cafey ma zazayan bibo ser ma zaf aver şoni şari mazi baley xu dono xu ser.
bira wusên, bi rastî tîya de nê çîyan nuştiş bi xo seba ziwanî xizmet o. ma eşkenî zaf çîyan bikerî labelê çend rastîyê înan estî gerek ma biewnî ci ra. kesekê kirmanckî nusenî her yew welatêk der o/a. no gure ra pereyî zî kesî dest nêkewnî ke ma kar û gureyê xo caverdîme, nê karî bikîme. no semed ra bi fîzîkî ma nêeşkenî bêrîme têhet. labelê ez bawera ke ma înternetî ser o eşkenî tay çîyan bikerîme.
ewro ti zanî heme rojhelato mîyanên de înternetî ser o şoriş yeno kerdiş. ma zî înternetî ser o eşkenî şorişê ziwanî bikerîme.
Nê şîroveyê ke şima bi kirmanckî nusnê, nê kî xo ser o seba ziwanê ma yew xizmetê ra. Ma waze me ke êndî şarê ma bi ziwanê xo qesey bikero, biwano, binûsno û bifikirîyo. Her kes şîkîno gorê hêz û qeweta xo, gorê îmkananê xo seba ziwan û kulturê ma xizmete bikero. Miletê ma ke organîze bo, doş bi do doşî û yewmînî re ke destek vejîme, ez hênî bawerkena ke o taw zaf xizmete de hecaye êna mîyan.
Seba nê şîroveyan, Ali û Mûzaffer Xeylanij re rêyna zaf teşekur kena.
Yew ziwano ke bi seserrane qedexeya û nêameya nuştiş, yew roje de ganî û aktuel nêbena..No gure hende asan nîyo..ziwan hêdî hêdî, roje bi roje aver şino..Vera cû çende spartakusî ke fedakar û idealîst vejyenê xo erzenê binê barêko giran, bi ziwanê xo nusenê û eseranê edebî danê, bade cu şare ke bi çimanê xo dî ke bi ziwanê xo eseranê edebî yenê nuştiş, edî şare bawerîya xo bi ziwanê xo ana bi xo eynan teqîb kena..Roje bi roje nuştoxî û wendoxî zêdenê..bi no qayde yew entelejansîya ey ziwan yeno meydanî..Mi gore çende tay bibo zî ewro edî yew entelejansîya kirmanckî ameya meydan û roje bi roje xurte bena, ganî nê xebatî hetê pratikî de bêrê îfadekerdişî eke wina nêbo nê xebatê heme teyna kaxite ser de manenê..Ganî nê xebatanê erjiyaye yew platforma sey TV, Radio de bêrê tetbiqkerdişî..Yew xusus bala mi anto ke şare caverd,edibanê ma zî ke hetê nuştişî de baş ê labelê hetê qiseykerdişî de sist ê û wexta ke qiseykenê ginenê de û nêşenê xo sey nuştişî baş îfade bikerê..Sedemê na zî kêmanîya platformê pratikî ya..Na zî kêmanî ma ya…
Ma nêvamê, ke hama ewero ra mêşte, problemê ziwanê kirmanckî (zazakî) çareserbênê. Lê giran-giran waxt ra tayê proplemê ma çareserbênê. Qet bêguman ewro êndî nuştoxî û wendoxê ziwanê kirmanckî bîye zede û hona kî benê zêde. No kî eno na mana ke, ziwanê kirmanckî êndî rind xirab raye gureta. Ganî pratîk de kî raye bicero û gamê hewlî bêre êştene. Ez vana waxt dermanê her çî yo û nê gamê hewlî kî, waxt ra êne êştene.
Seba nê fikrê xo yê hêcayî weş û war be Saleh bira.
ma pêro rast vanê. labelê rast vatiş tenya bese nêkeno. ma ganî pratîk de tay çîyan bikerîme. ewro ardî ser o çend merdimê kirmanckî nuştoxî estê? ez texmîn kena mîyanê 3-4 mîlyon însanî de tenya hendê hezarêk merdimî kirmanckî nusenî. verê verekan ma ganî hûmara nuştoxan bizêdnîme. embazê ke nê gureyî zanî gerek verê naye xo ver ronî. kerga kirmanc zî gerek kirmanckî “qit qit” bikero.
Bira Muzaffer, se ke mi nustê xo yê “Problemê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî)” de kî kîfşe kerdo, ganî vatena ma qeseykerdene de nêmano. Problemanê ziwanî ser o nîya munaqaşa kerdene kî zaf muhuma. Ziwanê ma ser o alaqayê de zaf rinde est a. Naye ra kî merdim hêz û qewete ceno. Ewro mi waştê ke Nuştoxê Dêrsîm Info û Nuştoxê Kirmancan Zazayan) kî na babete ser o fikr û vatenê xo yê hêcayî, wa bîyardenê ra ziwan û binusnenê. Lê çihêyf ke hetanî nika kes ra veng nêvecîya.