Kamî ke xo rê problemê xo yê zonî (ziwanî) çareser kerdî, şarê manê kirmancî problemê xo çareser nêkerdî. Çareser nêbîyena nê probleman kî qet bêguman zerar dana ziwanê ma, zerar dana kamîya ma, zerar dana kulturê ma. No semed ra kî ganî ma her kes xo hetê ra seba çareserkerdena nê probleman rind bifikirîme û ser o bixebetîme û wa belkî ma raye de çareserîye ci rê bivînîme. Hona ke rew o, hona ke nê problemî noxteya çareserkerdene der ê, hona ke raye nêzdîya bêrêne doş bidê doşî, ma nê mesele û problemanê ziwanê kirmanckî bi rindîye çareser bikerîme. Eke çareser nêbî, hona xeylê sareyê ma dejnenê.
Hetanî ke problemê ziwanê kirmanckî (zazakî, kirdkî, dimilkî) çareser nêbîy, ziwanê kirmanckî rê kî raxelesîyene çin a. Herçiqas ke ziwanê kirmanckî tayê raye girewta kî, na raye kî çand kîlometreyan ra dime xitimîna. Tayê kesî ti vana mexsûs seba ke zerar bidê ziwanê kirmanckî, destebera xo ra ke çi zerar ame, aye kêmî nêkenê û bêhemd hem zerar danê zonê ma, hem kî bêhemd zerar danê kamîya ma. Ma ke qatîyê rojeva nê rojanê peyênan kerde, raştî kî asena ke ma hona problemê xo yê zonî xo mîyan de rind zelal nêkerdê.
No demo peyên de xeylê embazanê mayê hêcayan na babete ser o nuştîbîy û ez bawer kena naye ra aşme-di aşmî ver hevalê ma Qemer Soylemezî binê meqaleya xo ya “Jû Peşnîyaz: Reformê Zonî” de fikrê xo nîya nuştîbî û vatîbî: “Zonanê ma de ganî jû reform bêro virastene. Çike her kes gorê xo nusneno û xo rê alfabe kerda pêda…”
Naye ser o kî reyna Lerzan Jandîlî kî derheqê nê nuşteyê Qemerî de binê nuşteyanê xo yê “Reformê Zonî I, II û III” de hîra-hîra ca daybî ci û na babete ser o vinetîbî.
Oncîya hem na babete ser o û hem kî kamîya ma ser o cigêrayox û nuştox Îsmaîl Beşîkçî binê meqaleya xo ya “Kürdler ve Zazalar” de zaf çîyê muhîmî û biqîymetinî ardîbî ra ziwan û nuştîbî. Mi ra gore birêz Îsmaîl Beşîkçî reyna zê her wextî nuşteyêde zaf hewl û pak nuştîbî.
Nê rojanê peyênan de embazê ma Murad Canşadî kî reyna binê meqaleya xo ya “Kirmanckî (Zazakî)” de kî na babete ser o tayê çîy ardê ra ziwan û nuştîbî. Yanî, nîya dewam keno û şono.
Welhasil xeylê kesan no derheq de pêşnîyazê xo, fikr û ramanê xo ardê ra ziwan û derga derg nuştê. La çi heyf ke fikr û ramanê ma pêroyîne vatene de manenê. Yanî, hetanî ke pratîk de çîyê çine bî, hetanî ke gamî nêamey eştene, ma kî nîya mîyan de bêçare û ûstexar manenîme. No semed ra kî problemê ma ke estê, ganî bêrêne çareser kerdene. Yanî, nîya serpêmite problemê ma çareser nêbenê.
Raştî kî hem şarê ma û hem kî ma êndî na rewşe ra zaf bîyîmê aciz û zaf kî bîyîme nerehet. Bêrêne, ya ma kok ra rind weşanîme û xirabe bikerîme, ya kî kok ra rind şên û awa bikerîme. Seba şên û awakerdene û seba çareserkerdena problemanê ziwanê kirmanckî (zazakî, kirdkî, dimilkî) kî ganî her kirmanc destê xo bierzo wicdanê xo û naye ra gore hereket bikerone.
Nuşteyê xo yê “Problemê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî) – II” de kî hetanî ke destebera mi ra ame, pêşnîyazanê xo, fikr û ramananê xo ana ra ziwan û nusena. Hetanî o taw bimanê weşîye de.
Wusênê Gestemerde
Brez Gestemerde,
Mi nuste sima zaf bi alaqa û keyf wend. Ez sima re zaf tesekur kena. Ez hevî kena ke kar û xebate sima naca ra tepîta kî dewam kena û ser rewsa zon û kulture ma fikir dana wendoxo.
Bi wesî û delalî,
Kam ke tene zone ma newe museno hemen xo rê zu (yew) alfabe kerda pêda. Internete tene este î ebe alfabe tirkî nusnene. Çîmke nî gurebe îlla alfabeye ze Kurdî(Bedirxan) newazene, nî gurube xora vane ma zazayî me ma kırmanc(Kurdî) nîme, qêse Kırmancîyere zaf tersene. Na fîkîr zaf zarar dano zone ma rê, çand sereru şi ma wena zu nebîyame mordemre huynene.
Zu (yew) konferensa kirmancike(zazakî) bibo, na konferenzde kam ci bo bîbo ama pere pîya qerere weş bidime serba zone Kirmancike. îdeloji xo mühîm mebo. Zu hedef vere çîme xo ke nu hedef serba weşîye Kirmancike bo. Ez xora qeşe kon, ez wazonke zu roman ebe zone Kirmancike nuşte bîkê, ama ez wena zaf rind nuştene ebe zone ma nezon. Berlinde kurse Kirmancik kam dano, kes nezaneno? Ez kovare vate xore guret nî kitapra xore tene musna. Internete zaf ebe zone Kirmancîke nusnayiş esto xore wanon.
Hevî ye mi esta yew roje yeno mak ebe zone Kirmancike raşt nusayîş keme.
Pere weşu war be
Ez kî, seba nê şîroveyanê nazikan Brêz Dewa Derij û Eylas biray re zaf teşekur kena. No nustê mi bi keyf, bi alaqa û zere û can ra wendîşê înan ra kî ez zaf bîyanê şad. Heyan ke no heskerdişê ziwanî zereye şima de bî, ez hênî bawer kena ke şima rojê nê, roje kî êy romanê xo bi kirmanckî nusnenê.
Rindekîya ziwanê kirmancki de bimanê weşîye de.
Kek Wusên (Huseyîn?)
Ti vanî “Bêrêne, ya ma kok ra rind weşanîme û xirabe bikerîme, ya kî kok ra rind şên û awa bikerîme.”
Ez kî vana, wina kok ra çareserî çin a.
Kirmanckî ju roje de vîndî nêbena û ju roje de aktuel kî nêbena.
Eke ti fikrê mi bipersî, ez vana, çareyanê maqul û musbetan ser o bifikirî. Yanî, çareyê qijkekî ke mumkin ê.
Ma sey ferd şikînê se bikîme? Na perse zaf muhîm a…
Ma wina bifikirîme, eke Grûba Xebate ya Vateyî çin bîyêne, ke na grûbe bi xebetanê ferdîyan ameya meydan, hende kitab, kovar û keyepelî kî, beno ke çin bîyêne. Yanî, ziwanê miletanê bindestan, bi kadroyan zî xelisêno, mumkin o ke bi kadroyan bixelisîyo. Ti meselaya El-Yezer Ben Yehuda ra xeberdar a. No mumkin o. A gama ganî ma bala xo bidîn potansîyelê kadroyan ser…
Çunke mîyanê ma de çareyê radîkalî mumkin nîyê! Îmkanê ma hende çin o. Ma rê kadroyî, kadroyê sey to, sey endamanê grûba Xebate ya Vateyî zaf muhîm ê.
Verê verkan ganî ma alfabe, qaydeyanê gramerî, termînolojî û rastnuştişê formê çekuyan de pêbikîn. No pêkerdiş zaf hema zaf muhîm o. Ziwano standard hîna asan yeno gurenayîş, hîna asan fehm beno. Hîna asan maneno. Yanî, ziwano ke problemê xo yê nuştişî hel kerdê, hîna asan vila beno. Lehçeya kurmanckî wina aktuel bîye. Mi gore ewro vizêr ra vêşêr eleqe seba kirmanckî/kirdkî/zazakî/dimilkî esto. No eleqe roje bi roje vêşî beno. Mesela, nika ma yew kovara edebî-hunerî vejenê: ŞEWÇILA
Na kovare nika metbea der a, hewteyêk dima ra vejêna. Tena çîyê edebî-hunerî tede estê. Dîyarbekir de ma kurs danê. Roje bi roje kursîyerê ma zêde benê. Nika 2 tene keyepelê ma yê muhîmî estê: DêrsimInfo û Zazakî.Net
Mesela, yew roje de 500 IPê cîya-cîyayî keyepelê Zazakî.Netî zîyaret kenê. Ez vana, rewşa ma ver bi başîye şina la ganî ma hîna pêt/xurt kar bikîme, ma piştgirîya jubînan bikîme.
Ê dîyine, ganî ma heme kirmancan/kirdan/zazayan/dimilîyan, yanî Motkan ra hetanî Erzingan, Gimgim ra hetanî Alduş pîya bifikirîme. Ma nuştiş de tena xîtabê dewa xo, yan qezaya xo ney, xîtabê heme kirmancan/kirdan/zazayan/dimilîyan bikîme. Ti vanî, ziwan de reform lazim o. Ez vana ziwan de şoriş (devrim) nêbeno. La ziwan yeno standardîze kerdene, yeno tesnîf kerdene yan zî islah kerede. Eke ma yew ziwano viraşte/eklektîk virazîme a game ma tena yew ziwano ke çend kesî pê qisey kenê, yanî sey ziwanê esperantkî anîme meydan. Ez vana, polîtîkaya ma ya ziwanî, yanî hetê şuxulnayîş û nuştişî ra rast a. Bingeyo ke Grûba Xebate ya Vateyî ronaya, rast o. Tena derdê ma o yo ke ma senî qiseykerdoxanê kirmanckî vêşî bikîme. Derdê ma aktulekerdiş/populerkerdişê kirmanckî yo.
Na mesela zî, se ra newayê xo posîkolojîkî ya.
Ganî ma kirmanckî her wareyê cuye de bidîn gurenayîş ke şar ziwanê xo ra bawer bibo. Na mesela de ma rê kadroyî lazim ê: kadroyê ke rojnameyan, kovaran, televîzyonan de şênê kar bikerî. Hewna waranê sey sînema, tîyatro, muzîk…
Na xebate mumkin a. Mesela çarçewaya kovara Vateyî de, 33 hûmaran de 155 kesan nuşto. Yanî, kovarî, keyepelî, dezgeyê sey komanê muzîkî, tîyatroyî, sînemayî seba perwerdebîyayîşê kadroyan eynî sey mektebî yê.
Mesela, bîy 2 mengî ke ez Dîyarbekir de kurs dana. Nika kursîyeranê mi ra 4 kesan dest pêkerdo nusenê. Vera-vera nuştişê înan aver şino. Hewna, çarçewaya weşana Zazakî.Netî de tewr tay 5 kesan dest bi nuştiş kerdo, weş nusenê.
Yanî, miletê bêdewletî ancax bese kenê nê karan bikê, bi nê metodan ziwanê xo merg ra, vîndîbîyena ra bixelisnê. Sewbîna çare çin o. Bi hêrsbîyayîş û qelebalix kî derdê ma derman nêbeno. Ancax ma xo rê piştîya xo bi destê xo bihurnîme. Labelê, hetêk ra zaf heqê ma esto ke ma dezgeyanê kurdan ra seba kirmanckî alîkarî biwazîme. Wexto ke ma wazenî, nêvanê ney, vanê belê, la vanê kadroyan bîyarîn wa nê gureyan bikîn.
Şima hemîne rê zaf selamî…
Seba nê şîroveyê xo û seba nê fikr û ramananê xo weş û war be Mamoste Roşan Lezgîn. Qet bêguman Grûba Xebate ya Vateyî seba ziwanê kirmanckî heyanî nika xêyle fedekarenî û xêyle xizmete de hecaye kerda. Naye re îtiraz û vatene de mi çin a. Ez her tim qedr û qimet dana keda na grûbe. Na bare de emeg û keda Roşan Lezgînî kî zafa. No semed ra kî to re zaf spas kena. Na babete ser o nêwazena zaf derg kerî lê na babeta “Problemê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî)“ ser o, mi nustê xo yê -II- û -III-îne de kî çiqas ke destebera mi ra amo, mi tayê çî ardê ra ziwan û nusnê. Nê nustanê mi kî şima demê de kilm de naca DêrsimInfo de wanenê.
Seba ke ma Problemanê Ziwanê Kirmanckî (Zazakî) çareser keme, rica û dexaletê mi a wa ke, her kes na babete ser o fikr û ramananê xo wa binusno.
Selam û rêz…
Roja Ziwanê Dayîke
Se ke eno zanitene, 21 yê gucige “Roja Ziwanê Dayîke ya Cîhanî” yo. No sebeb ra kî, ez na roja ziwanê dayike zere û can ra fîraz û bimbarek kena. Hevîya ma pêroyîne a wa ke, ziwanê kirmanckî (zazakî) êndî wa mekteban de ziwanê de perwerdeyî û ziwanê de resmî bone.
Bi rindekîya ziwanî bimanê weşîye de.