Profesorê ekonomî ya Unîversîteya Ottowa Mîchel Chossudovsky ke seba rexnekerdişê globalbîyayîşî meşhur bîyo, nara derheqê operasyonanê Lîbya de vano ke nê operasyonî serewedaritişê şarî ney, labelê lejê kontrolkerdişê petrolî hetê dewlet û hêzanê NATO ra yo.
Rezervê petrolê Lîbya 3,5% yê dinya yo. Depoyê petrolî yê DYA di qatê ney o. Bi operasyonê Lîbya parçeyêde girs ê gaz û petrolê dinya kunê binê kontrolê serkoteyan. Statîstîkan ra gore werteyê 66,2% û 75,9% de yê rezervanê petrolî yê dinya welatanê jê (sey) Erebîstanê Seûdî, Îraq, Îran, Kuweyt, Mîreyîyê Ereban, Qeter, Yemen, Lîbya, Misir, Nîjerya, Cezayîr, Qazaxîstan, Azerbaycan, Maleyza, Îndonezya û Bruney der ê. Bi 46 mîlyar varîlî reverzê petrolî yê Lîbya tewr girs ê Afrîka yo. Duştê Lîbya de 20 mîlyar varîlî petrol ê DYA estê. Enformasyonê neweyî hetta vanê ke Lîbya de rezervê petrolî 60 mîlyar varil ê.
Peyê operasyonanê Lîbya de kî planê taybetîkerdişê Şîrketê Petrolî yê Milî yê Lîbya (NOC) esto. Seke serra 2003 Îraq de petrolî kotîbî destê hêzanê dugelan (duwelan), Lîbya de kî mucadeleyêde nîyanên yeno dîyene. Çike seba şîrketanê angloamerîkanan Lîbya cayêde cenetî yo. No taw erja petrolî ra gore 1 varîl dinya de bi 100 Dollarî roşîno. Mesrefê vetişê 1 varîlê petrolê Lîbya kî tena 1 Dollar o .
Pêrodayîş ra ver fîrmayê petrolî jê (sey) Total, ENI, Brîtîsh Petroloem, Pepsol, ExxonMobîl, Chevron û tayê şîrketanê qijkekan Lîbya de petrol vetêne. Serranê peyênan de şîrketê petrolî yê Çînî jê (sey) CNDP Lîbya de rolêde girs kay kerd. Heta nê serebûtî Lîbya de dorê 30.000 çînî gureyayêne. Lîbya de 40 karkeranê BP yê îngilizan kar kerdêne. 30.000 çînî serebûtanê cengî ra tepîya kî jê (sey) karkeranê BP cêray ra amey welatê xo, yanî 11% yê rotişê petrolê Lîbya şîyêne Çîn. Na hêzdarîya Çînî Afrîkaya vakurî de qayîlê Amerîka nêşîyêne. Pozîsyonê jeopolîtîkî yê Çînî hesabê DYA kerdêne xirabin. Faktoro bîn kî Îtalya bîye. 25% yê rotişê petrolê Lîbya destê şîrketê îtalyanî ENI de bî. Coka seba xeyrê Îtalya û DYA ra pê operasyonê Lîbya ame waştene ke Çîn Afrîka ra teber erzîyo.
DYA bi operasyon û mudaxaleyê xo Tûnis, Cezayîr û Fas de rejîmê neweyî ardî sere. Nê welatan de verê cû dîktatorê ke nêzdîyê Fransa de bîy, hukmat ramitêne. Na game ra DYA tesîrê xo Afrîkaya vakurî de tenêna kerd girs û nîya tena hetkarê Amerîka kerd hukmat.
Heto bîn ra şîrketê petrolî jê (sey) ExxonMobîl û Chevron Çad de projeyê xeta borî ya petrolî de nêmedar ê. Çad welatêde bi potensîyelo girs ê petrolî yo. Lîbya cîrana Çadî ya, Çad kî çêberê (keyberê) cografyaya Darfûrî yê Sûdanî yo. Sûdan bi xo wayîrê rezervanê dewlemendan ê petrolî yo. Çîn heta nika her di welatan de, Çad û Sûdan de, meselanê ekonomî ser o ameybî pê. CNPC serra 2007 de Çad de xeylê kontratî îmza kerdîbî.
Bi nê gaman ra 1888 ra tepîya axir DYA baxçeyê peyê Fransa cênê xo dest de û nîya kontrolê petrol, gaz û madenanê kobalt, uranyum û kromî nanê xo ser. Karê şîrketanê angloamerîkanan beno zêde. Rêjeyê hêzan o ekonomîk ê na cografya kî vurîno. DYA ceribnenê ke virênî ro raverşîyayîşê Çînî bicêrê, heto bîn ra kî tesîrê YE Afrîkaya vakurî de kenê kêmî. Kontrolkerdişê petrolê Lîbya kî kilîtê na stratejî yo.
