Des serrî yê ke ekonomîya welatê bimbarekî Îsraîl zaf rind sono. No rî ra fîrmayê îsraîlijî nika kî dugelan ra fîrmayan herînenê. Asme adare de şîrketê îsrealijî TEVA fîrmaya alman a farmakolojî Ratîofarm bi (ebe) 3,6 mîlyar Euro girewte.
Krîze ekonomîk raya Îsraîlî ra nêşîye. Ekonomîya nê welatî des serran ra bena girse. Serra 2009î de her cayê na dinya de ekonomîye bîye qijkeke, bêkarîye bîye zêdîye, labelê Îsraîl de nîya nêbî. 2010 de kî ekonomîya Îsraîlî se ra hîrê bena girse.
No çi semed ra nîya r’ o? Çike Îsraîl 5% yê butçeya xo seba cigêrayîş dano. 20 % yê karkeranê Îsraîlî de dîplomaya yew (jû) unîversîte esta, nînan ra zafine muhendîs ê. Des hezar îsraîlijan ra 135 muhendîs ê. No rekorê dinya yo.
Tena ekonomî û hûmare ney, mentalîte û nasnameya yahudîyan de kî na serfirazîye esta. Çike welat de dewlemendîya binerde çin a û dormeyê xo dişmenan ra pirr o, îsraîlijî nîya seba înovasyonê neweyî çare vînenê.
Serra 2000 ra tepîya Îsraîl dîaspora de zaf gura ke xeylê yahudîyê dinya bêrê bi Îsraîl. Xelata no gure Îsraîl nika bi ekonomîyêda rind a nikayêne ra cêno. 2000 ra tepîya zafê kesan bar kerd ameyî Îsraîl. Înan ra zafê akademîsyen bîy, îdealîstê yahudîy bî.
Ê kesî nê des serran de seba welatê xo zaf gureyayî û no semed ra ekonomîya nê welatî serre ra serre bena girse. Bitaybetî yahudîyê urisî ke nika Îsraîl de manenê zaf kar kenê.
Ekspertî nika şaş benê ke Îsraîl çitur ekonomîya sosyalîst a Kîbbuzan ra bî şampîyonê ekonomîya teknolojîya berze (“Hightech”). Na senî welatperwerî ya ke 7,5 mîlyon kesî nîya game bi game pancas serran de welatêde xirto nîyanen ard sazkerdene? Mesela, borsayê teknolojî yê Amerîka (Nasdaq) de hûmara fîrmayanê îsraîlijan Ewropa, Çîn û Japonya ra zêde r’ e, tîya (îta) de Îsraîl Amerîka ra pey cayo dîyin der o.
Înovasyon, pawlukayê neweyî û xeylê fikrê tezeyî Îsraîl kenê xirt. Seba dîyayîşê fikranê neweyan ê teknolojîye her welat ra pereyî yenê Îsraîl.
Heta serra 2000 Îsraîlî sirf porteqalê Jaffayî û çekî rotêne. Labelê nika her çî vurîyo, xo çarna. Nika Îsraîl îhracatê teknolojîya berze de şono raver.
Tayê markayê îsraîlijî:
Lee Cooper, 3D MultiVision, Babylon, Check Point Software, eSafe Technologies, Elbit, Eurocom, Intel, Johnson & Johnson, Lynx Photonic Networks, Nanomotion, Orad Hi-Tec, OTI On Track, Radvision, Sandisk, Teva, Tivall, VocalTec Communications, WizCom…
