Memurê qançurê tirkan – Ayhan Sarigol

Tawo ke cengê dinya yo peyên hona dewam kerdêne, dewleta tirke nêkotîbî werteyê nê cengî, labelê tirkan piştîya almanan daybî. O taw serekwezîrê dewleta Tirkîya Îsmeto Qer bîyo û o dem de zê şaranê welatanê bînan Tirkîya de kî feqirîye û qitlixîye dest kerdo cî û emana miletî birna. Îsmetê Qerî kî ju qerar do ci û vato: “Kamo ke çêyê xo de wayîrê çikî bo, gere qançurê (bacê) nê çîyan bidero.”

Yeno vatene ke o taw qançurê kerg û heran miletî ra amo waştene û guretene. Mordeman ra ke şaristanan de ciwîyayêne, guretena nê qançurî zaf çetin nêbîya. Labelê dewijan ra guretiş ya kî arêdayîşê nê qançurî zaf çetin bîya. Çike hona rayî nêviraştê, elektrîk çin bîyo. Coka xebera xeyle dewijan kî no gureyê dewlete ra çinê bîyo. Hukmatî memurê xo yê qançurî ardê têlewe û her di memurî kerdê zê hevalê jubînî û rusnê dew û şaristanan ke wa ê bi nameyê dewlete miletî ra qançur biderê arê.

Eşref û Memedî jubinî qançurxaneyê Erziromî ra nas kenê û ê her dimîna kî bîyê ju komala arêdayîşê qançurî û ê sereyê çele ra hetanî peyê payîzî têlewe de bîyê. Eşref serê ostora xo de zê paşayan niştîbî ro, mîyaneyê xo henî tîk guretêne ke dewîjan werteyê xo de nameyêde “Piz” naybî pira. No Eşrefo Piz zê Memedê Qantirî nêbî, çira ke eke muxtarê dewe ju hesabê zexîre û mal-dawarî ê pêro dewe bîyardêne verê nê memuran de bikerdêne eşkera, Eşrefî o hesab bê qisawet qebul kerdêne. La Memedî vatêne “ney” û linge eştêne ro hard. Gere o bi xo bişîyêne çêyanê hîrê-çar dewijan û bi çimanê xo bidîyêne û aye ra tepîya bi hesabê muxtarî qayîl ya bîyêne ya kî nêbîyêne.

Memed mordemêde zê çêrangî zaf girs û zê heşî qalind bî û seraserike bi nê înadê xo kewtîbî fekê dewijan. Dewijan ey ra vatêne “Memedo Qantir”. Eşrefo Piz û Memedo Qantir hona ke teber ra tîje nêeştîbî, bîbî heşar, uştî ra xo ser û bî aspar dewa Kitancîye ra da piro şîy hetê dewanê bînan. Mintiqaya înan de qasê çewres dewê kurmanc û kirmancan estbîyê û rojê de qançurê ju dewe dayêne arê, ya kî eke dewî jubînî ra nêzdî bîyêne, o taw werteyê ju roje de qançurê di dewan dayêne arê.

Tawo ke memurî dihase-dihase game dewa Kîtancîye ra kotî dûrî, Memedê Qantirî serê ostorê xoyê belekinî de sareyê xo peynîye ser çarna û Eşrefê Pizî ra vat:

– Eşref, to mi ra zafêrî wendo, ti zana. Ti no arêdayîşê qançurî yê hukmatê ma çito vînena? Na xebate xebatade biaqil a ya nîya?

Eşrefê Pizî ancîya bi ê cemalê xoyê murizinî vat:

– Memed Efendî, wule wayîrê na persa to ez nîya. Ez kî zê memuranê bînan kutikê na dewlet a. Ê qerar danê ci û ez kî ê qerarê dînan ana ca! Nê meseleyî meseleyê zaf xorî yê. Eke ti goş nana re mi ser, çîyanê nîyanênan qet mekîne!

Û ancîya murizê sifatê xo ard pêser ê henî xo bi xo fikirîya. Memedê Qantirî rê henî ame ke ê ju qesade şaşe vata, coka kî bi kelecan vat:

– Ma nika şonîme dewa Sildize, henî nîyo Eşref?

Eşrefî vat:

– Heya, ma şonîme Sildize, ewro oca manenîme, meşte kî şonîme hetê dewa Qazançîye

Memedê Qantirî vat:

– Eşref, werteyê to bi cênîyan çito r’ o? Tawa birakê to estê? Ya ti sofî ya?

Eşrefê Pizî na persa Memedî ra dime bi huyayîş vat:

– La-lawo, persa ke ti persena! Wule ti zaf mordemêde betoşe wa. Henî ke pers kena, hela ti ver de ê xo vaje? Ka ti xoser o ya tîtal a û zê palawan a! Ma kamcî cênike qayîtê rîyê mi kerdo ke!? Ezo feqîr, bi xanima xo nêşîkîna, na ray kî mendî êyê bînî!

Memedê Qantîrî vat:

– Ez çîyê to ra vana, hama soz bide mi ke ti mi ra hêrs nêbena…

Eşrefê Pizî vat:

– Ney ney! Hela ti vaje, ez hêrs nêben.

Memedê Qantirî bi huyayişêde zaf pîsin henî pilpilna û vat:

– Cênîyê nê hetî zaf rindek ê û zaf kî şonê weşê mi. Heq her evdale ewladê xo bi qusurê ano rîyê dinya. Qusurê mi kî wule na doxîna min a. Emşo muxtarê dewa Kitancîye ju cênike arde kerde virana mi. Labelê ê her dimîna kî qayîlê nê çîyî nêbî. Mi muxtarî ra vat, ‘Eke ti mi rê emşo ju cênike mîyarê, serrêna ma dewa şima rê qamçur dila disirs birnenîme.’ Muxtar kî şî dewijanê bînan de qesey kerd. Înan kî ju cênika ke mêrdeyê xo esker der o, arde û kerde virana mi.

Eke Memedê Qantirî na vate, Eşrefê Pizî hama ostora xo vindarne û vat:

– Heyran no gureyo ke ti kena, qet çîyêde rind nîyo! Ti lavayê Heqê xo bike ke hela na dewa Kitanciye peranê xo ra zaf hes kena. Wule eke ti dewanê bînan de ke çîyo nîyanên bikerê, ez nê çerxanê to pîlanê xo rê rapor kena. Ti gere naye rind bizanê! Heq hevzê mordemî to ra bikero, yaw. No milet zê miletê şaristanî nîyo. Ti nêzana naye ra dihase-dihase serre ra ver hetê Dêrsimî de ju sereskerê ma waşt nêzdîyê ju cênike bo. Cênike qêrena û mêrdeyê cênike û dewijê bînî yenê ê sereskerî û new-des leşkeranê bînan kî kişenê. Hukmat kî bi ordî kuno oca, bi teyaran serê înan de bombeyan varneno û miletî zê miloçikan qir keno. Nê hal bi hal çîyanê nîyanênan xo vîr ra nêkenê! Henî meke qîdayê lîlika birayê xo. Ez soz dana to, ma no hewteyê verê ma şonîme şaristan û ez to bena kerxane, peranê to kî ez dana!

Memedo Qantir cayê xo de hema henî bî zê kemera lal û kere, mend. Êndî ey ra çekuyade bîne nêvejîye. Memedo Qantir ostorê xo ser o henî bêveng mend, Eşrefê Pizî gemê ostora xo kerd sist û bi hîdet lingê xo kuyay verê ostora xo û da ra. Tawo ke amey nêzdîyê Memedê Qantirî û leweyê ey ra dewam kerd, werteyê lewanê xo ra bi pilpilnayiş “Rayberê mordemî ke kulînge bo, pirnika mordemî werteyê cî ra nêvejîna” vat û şî kewt virênîya Memedê Qantirî û hetanî zereyê dewa Sildize her dimînan kî qet fekê xo nêkerd ya, qesey nêkerd.

Muxtarê dewa Sildize Apo Mewalî, Mistê Pilancikî û Îvê Qerî têlewe de ju kemere ser o niştê ro û xo rê henî xoşeberîye kerdêne. Îvê Qerî vat:

– Yaw de biterkne lo! Apo Mewalî ma jubînî verê muxtarîya to kî nas kenîme. Ma bi jubînî zaf rind zanîme. Wule ez pê vatena xoya verêne der a. Na dewlete verên de kutik bîye, hela nika verên ra kî zafêrî bîya hare. Naye hetanî nika ma rê çi kerdo ke yena ser de kî ma ra qançurê mal-dawarî û zexîreyî wazena?

Muxtar Mewalî vat:

– Bawo ez nêzana ke ti bi na sarehuşkîya xo se bena. Ma bindestê nê mêrikan îme. Helbet yenê ma ra qançur wazenê. Eke raya toya bîne esta, hela aye ma ra bivaje, ma kî raya to ro şêrîme, Îvrahîmê mî! Eke qeweta mî bişîyêne ci, mi kî zanitêne ez se kena. Hama dewran destê înan der o. Ma kî gere tede bireqesîme.

Oca ra Misto Pîlancik erzîya vat:

– Hela hiş lo! Mamurî hayê bîyê aspar yenê, vengê xo mekerê.

Muxtar û Mistê Pilancikî hema cayê xo ra xil bîy û verba memuran şîy verê raya memuran. Îvê Qerî bi hêrs sareyê xo hejna û çîyê henî fekê xo de pilpilna, wuşt ra xo ser, da piro hetê bonanê xo ser şî û kewt zereyê çêyê xo, çêberê xo da ca.

Eşrefê Pizî vat:

– Selamuneleykum, Muxtar Efendî! Ma bixeyr dî, Muxtar Efendî!

Muxtar Apê Mewalî selamê guret ra û ê çar mîna şî konaxê Muxtarî. Dewe de xebere bîbî vîla, ke memurî ewro yenê dewa înan. Coka her çêyî ra ju ya di kesî verê qewexaneyî de bîbî kom, qançuranê jubînî ser o qesey kerdêne. Tayêne vatêne:

– Wule emser ma ne hard ra ne kî mal-dawarî ra ju lezet dî.

Înanê bînan vatêne:

– Yaw ma dest ra çîyê nêno. Nika ma sare bikerîme berz, nê lajê kutikî hem ma qir kenê, sertefe ser de kî ê qançur ancîya ma ra cênê.

Dewijêde bîn vat:

– Xizirî ma ra rîyê xo çarno, coka nîya bîyo. Îtîqadê miletê ma bî vîndî şî. Îtîqad ke bî vîndî, her çîyo xirabin yeno sareyê mordemî ser.

Êyê bînî vat:

– Yaw de Pîro Pote ti kî qesey kena ha! Hawo dinya jubînî werdo qir kerdo, ti hona vana ‘îtîqad û Xizir’. Na deqa ra tepîya kam nano qina Heqî?

Naye ra tepîya Pîrê Poteyî perna nê xortî ser, vat:

– Ero wurze ra bicenemîye verê çimanê mi ra vîndî be, nika zewtan dana to ro lajê kutikî!

O mordem wuşt ra xo ser rî da û cematê qewexaneyî terekna şî. Hama o sire de di memuranê tirkan pê muxtar û Mistê Qerî de verê qewexaneyî de silam da miletî. Miletî ke hurmetêde nîyanên verê memuran de kerdêne, to vatêne nê memurê tirkî pêro cênê û kunê hewa ra. Eşrefê Pizî xo tayêna kerd piz û zê reîse cumurê Tirkîya bi destê xoyo rastî selam da miletî û pê muxtarî ra ancîya şî. Miletê qewexaneyî pêro wuşt payan ser û zê leşkeran selamê memuran guret û ancîya bi pilpilnayiş sandalîyanê xo ser ro niştî ro.

Eke bî şan, muxtarî memurî guretî û pêro şî çêyê Mistê Pilancikî. Çêyê Mistê Pilancikî zaf girs bî û odaya meymanan de qasê poncas-şeştî mordem şikîyayêne têlewe de binişo ro. Muxtar ver de kewt zereyê oda û mîleto ke oca de ameybî pêser, pêro wuştî ra payan ser û selame muxtarî guret. Muxtarî cayê di memuran musna û memurî şîy serê doşegê xo eşt hard û niştî ro.

Muxtar şî werteyê memuran de cayê xo guret, hetê Muxtarî yo rast de Esrefo Piz, heto çep de kî Memedo Qantir niştîbî ro. Leweyê Memedê Qantirî de Îvê Qerî û leweyê Îvê Qerî de kî Misto Pilancik niştîbî ro. Her kesî şamîya xo qonaxê xo de werdîbî û îta de çêyê Mistê Plancikî de kî cinîya Pilancikî teba dî veyv û çêna xo çay kerdîbî amade û miletî rê çay kerdêne vila. Muxtarî bi tirkî Eşrefî de dîzdênîya çîyê qesey kerd û bi vengêde berz

– Rîmet dewijê minê hêcayî! Nê memurê dewlete seba arêdayîşe qançurî ra amê dewa ma. Ez û di azayê mi, bira Îvrahîm û bira Mistefa, hawo ju asm a ke ma kifşê zexîre û maldawarî her çêyî kerd û ma peranê qançurê dewa Sildize şima ra da arê û amade kerd. Nika kî huzurê şima de nê peran danîme memuran!, vat û pistinê xo ra ju zerfa pirrê peran vet û verê Eşrefê Pizî de ne ro. Eşrefî qet vengê xo nêkerd pereyî guretî day Memedê Qantirî. Ey kî zerfe gurete qayîtê zereyê zerfe kerd û zerfe kerd zereyê çentê xo yo ke leweyê ey de bî. Miletî ra qet veng nêvejîya. Milet cayê xo de henî zê kemera ker û lale mendîbî. Eke mordemê teber ra biameyêne zere vatêne qey no çê de qet kes çin o. Ju vengo ke mordemî heşnayêne, vengê tadayîşê koçikanê çay bî.

Veyva Mistê Plancikî ya girse çay ard verê Memedê Qantirî, verê vistewrê xo û verê Îvê Qerî de na ro. Memedê Qantirî pê veyvike de çimê xo kerdî rep û zaf pîs qayîte ci kerd. Îvê Qerî naye dîye, hama qet xo nêna ro ci û xo bi xo vat:

– Tuuu, lanet şêro çimê seytanê korî!

Mistê Pilancikî bînade xorîye gurete û zere poyna. Na bêvengîya ê camatî bi qeseykerdişe Pîrê Poteyî bîye vîla.

– Ne, Memur Efendî, axirîya nê cengê dinya se bena? Tawa fikrê şima esto? Almanî nê cengî qezenc kenê ya kî nêkenê?, vat pîrî û hama şekero ke dest de eşt fekê xo û ser de kî qilmê de şuşeyê çay ro, şuşe kerd nême.

Eşrefê Pizî xo ancîya kerd piz û vat:

– Wule apo, leşkerê almanî zaf bi qewet ê. Eke ê piştîya wurisî bîyarê hard, ê dinya kenê fet. Dewleta ma kî heto ju de kenê şên û awan, çira ke Îsmet Paşa zaf pîştîyade zixme dano Hîtlerî.

Pê na qesa Eşrefî de xurayîş kewt zereyê oda her kes cayê xo de çîyê pilpilna û na mesele ser o qesey kerd. Pîrê Poteyî ancîya bi vengê xoyo berzî vat:

– Înşalah Xizir pîştî dano wurisî û o nano dada almanan pêrune qir keno. Almanî zê kutîkê qudîzî na di reyî yo bîyê belayê sareyê dinya û miletê feqir û fiqareyî. Ê sareyê miletî kî wenê, ê xo kî wenê!

Pîrî ju qilma bîne çayê xo ra gurete û sareyê xo kerd xo ver henî murizin fikirîya. Na qesa Pîrê Poteyî ser o muxtar, Eşref û dewijê bînî şaş bîbî. Memedê Qantirî çayê xo şimit û qet goş nêda serê na mesela ke yena qesey kerdene, veyva girse ame şuşê verê Memedê Qantirî ancîya kerd pirr û acêra oda ra vejîye. Memedî ancîya pê aye de nîyada. Îvê Qerîyo ke leweyê Memedê Qantirî der o, hebetanê xo ra kufa, ame ke çîyê Memedî ra vajo, Memed ey ra ver kewt bi qesa û bi vengêde kêmî vat:

– Tî şikîna ewro şewe ra, emşo na cênîke birusnê leweyê mi? Ez peran dana to, ya kî qançurê serrêna şima ra nêcena.

Îvê Qerîyo ke cayê xo de bi kufayîş niştenê ro, pê na qesa Memedê Qantirî ra dime ti vana qey juyê bi gula hewt û nême kerd pirr werteyê qîlika çarê Îvê Qerî ra na pira. Îvê Qerî bînade zaf xorîye gurete û hetê ra kî bi lerze fikirîya. Mistê Plancikî na qesa Memedî heşne û cayê xo ra erzîya. Hama Îvê Qerî bi destê xoyo çepî paqa Mîstê Plancikî şîdênayêne û qayîtê zereyê çimanê Mistefayî kerd û ci ra vat:

– Bira vinde! Ma na mesele ser o peyê co qesey kenîme.

Mistê Plancikî wuşt ra, odaya meymanan terk kerde û vejîya teber, şî ke tabance-damançê xo bîyaro. Îvê Qerî zanit ke Mistafa emşo nano dada nê Memedê Qantirî, ey geber keno. Seba naye kî Îvê Qerî hama çarçapika xo çarna hetê Memedê Qantirî ra bi vengêde kêmî vat:

– Heya, emşo peşewe ke milet kewt ra, ez yena dana penceraya odaya to ro, to cêna bena ju mereke, ti oca de îşê xo bivîne, de xatir bi to.

O cayê xo ra qil bî û da piro Mistê Pilancikî ra dime şî. Îvê Qerî nîyada ke Mistefa hawo odaya bîne ra vejîya teber dest de kî ju legana hewtguleyin a. Îvê Qerî kewt pêsîre Mistefayî:

– Bira Mistefa meke! Destê xo meke gonîya nê kutikî ra. Nalet bîya ro ci. Ti guna ya seveta ju kutikî ra meşo mekuye hepisan, zav-zêçê toyo hurdî esto. Heto bîn ra kî eke tasa to werteyê mordemanê dewijan de çinge, ti nêşikîna henî hal bi hal vejîyê rîyê miletî, se beno ke yanî? Milet nêvano ke yaw no Mist çi mordemêde hewl bî, na dada memurê tirkî, o kişt! Ê vanê memur veyvanê Mistî de kay kerdo! Bira, ez şahidê to ya, bê zere, ma biaqil na mesele safî bikerîme., vat û Misto Plancik ant berd kerd zere, dabance kî mîye ra vet ancîya kerd binê cilan, da we. Mistê Plancikî vat:

– Eee vatena çik a Îbrahîmê mi, ma se bikerîme, naye leweyê nê kutikî de biverdîme?

Îvê Qerî vat:

– Ney heyran ney! Ma emşo nanîme dada nê kutikî, ey geber kenîme. Hama ma no îş henî kenîme ke xêca mi û to ra qet keso bîn gere naye mezano. Ti ke oda ra vejîya, mi soz da ê kutikî, ci ra vat ‘ez emşo to rê a cênike ana.’ Nika ke milet bî vila şî, nêmeyê şewe de ti xortanê xo, Hes û Wusî ra bicê şo tawleyê Apê Wuskilî de vinde, hetanî ke ez ama. Nika şo leweyê meymanan!

Miste Plancikî şono odaya meymanan ke hawo milet kî kewto payan û beno vila. Mistê Pilancikî meymanan keno raye û di lajanê xo cêno şono tawleyê Apê Wuskilî de xo dano we. Îvê Qerî leweyê muxtarî ra şono û memurî emşo çêyê muxtarî de kunê ra. Îvê Qerî odaya ke Memedo Qantir tede rakuyo, a oda keno xo çim ra û çim şikneno Memedî û o kî cêreno şono tawleyê Apê Wuskilî. Apo Wuskil hawo beno ponc serrî ke bîyo rametî, kesê ey kî çinê bîyo, coka bonê ey tal bîyo û kes tede nêmendo.

Eke bî nêmeyê şewe dest û payî dewe ra ancîyê we, Îvê Qerî kincanê veyvike dano xo ra şono verê penceraya odaya Memedê Qantirî û dano pencera ro, o kî amade beno, hema vejîno teber. No na cinike dime hetanî tawleyê Apê Wuskilî şono. Cinike kuna zere, cinike ra dime kî Memedo Qantir der û dormeyê xo de nîyadano û o kî çêberê tawleyî keno ya kuno zere. Zere de çila çin a û zere zê zindan tarî yo.

Memedo ke gama xo eşta zere, oca de Mistê Pilancikî û domanê ey ju lak kerdo rast, Memed gineno no lak ro, gino war ro, çito ke gineno war ro, Wus bi o lak linga ey girê dano, êyê bînî kî bi asinan û dimê zengenî danê her cayê Memedê Qantirî ro. Qasê di saetan o xo lewno, ney danê piro. Peynîye de Memedo Qantir xo bi xo vato, waştena nînan kiştena min a, ez xo bidî merdene, ke nê mi caverdê şorê. Ê ke tenêna danê piro, qayît kene ke no xo qet nêlewneno. Îvê Qerî xo de ju derzênîya girse arda û a derzênî kî cineno hîrê-çar cayê ey ke qayît kero, no xo qet nêlewneno, destê êyê bînî gureto û oca ra vejînê şone çêyanê xo, kunê ra.

Eke ê şonê no Memed xo hetanî çêyê muxtarî hard ra kaş keno. Eke şodîr bîyo zelal şîyê qayît kerd ke halê Memedî hal nîyo, persê ci vatê, “Se bî to rê?” Ney vat:

– Qet çîyê nêbî, mi emşo waşto ke şêrî raya linge, ez raye de gina war ro.

Cêreno ro Esrefî vano:

– Ti se kena bike, mi ewro bierze Kela Xinisî!

Ê benê aspar Sildize ra vejînê, Îvê Qerî kî înan dime şono Kela Xinisî ke hela no gerreyê kesî keno ya kî nêkeno. Memedo Qantir kesî ra qet çîye nêvano, nêweşxaneyê Kela Xinisî de hîrê rojî koma de maneno û oca de geber beno. Teselîya Îvê Qerî ke kuna, o kî bi keyf yeno çêyê xo, derheqê na mesele de ne ey ra, ne kî Mistê Plancikî ra kes çîyê heşneno.

Ayhan Sarigol