Ma kurd îme, lehçeya ma zazakî kî lehçeya kurdkî ya – Alî Beytaş

Eke bi raştî bêro perskerdene, merdim şîkîno bi yew cumle vajo, zazayî (kirmancî) kî sey kurmancan kurd ê. Înan ra zaf cayê Kurdîstanî de kî kirmanc  yeno vatiş. Çimke na rewşe rê qet perskerdiş û  xeyalkerdiş kî lazim nîyo. Zereyê tarîxî de her çî zaf rindek û kifş o. Êyê ke zaf mereqdarê na rewş ê, wa arşîvanê dewleta tirkî yakerê çend deqa tey bi alêzîyê  zatî her çî vînenê.

Labêlê merdim ke zereyê Înternetî de fetelîya, vîneno ke dewleta ma wa çêberrute dest eşto uca kî. Na dewleta bê şorete zuran ser o zurî  kena. Bi ser ra naye ra raver vatê,  “Kurdî çin ê. Êyê ke ci ra kurd yeno vatiş, ê kî tirkê koyan ê. Zatî serê hardê Heqî ro kurd kî çin o.” Bi na qeyde bi ser ra zurî kerdî. Nê zurê xoyê bedewî kitabanê xo de bîle day nivisnayene û kurdanê bêçaran kî wendî. Kurdanê biaqilan  nê zûrê bedewî red kerdî. Zana ke na dewleta zurekere, sey her wextî oncîya zurî kena. Feqet, tayê kurdanê bêaqilan kî bi vatişê dewlete bawerîya xo arde. Dewlete kî dî ke zereyê kurdan de dihetîye ama ca, qelem û qaxizê xo girewtî û zuran ser o zurî peyda kerdî. Nê zuranê xoyê neweyan ra yew hebe kî “Ziwanê zazakî û kurmanckî cîya yo. Zazakî (Kirmanckî) ziwanêde xoser o. Qet eleqeya xo û kurdkî  pîya çin a. Coka zazay kî kurd nîyê. Eleqeya  zazayan û kurdan  leyê yewbînî de çin a” wo.

Çiqas zurêda rindeke. Çiqas zurêde bedewe. Hetanî nika qet kurd çinê bî. Nika kurdî estê, labelê zazayî kurd nîyê. Hetanî nika kurdkî çînê bîye, nika kurdkî esta, labelê zazakî lehçeya kurdkî nîya, ziwanêde cîya yo.

Bi xo vanê, ziwanê sûmeran û tirkan beno ke yew bo. To eke vat, “Qey bawo?” Cewabê xo zaf rehet o. Vanê, ma eke mîyanê di ziwanan de 250 çekuyeyî ortax bê, ê ziwanî mordemê yewbînî yê. Ma zuranê şima bivêşê, alimê ziwanê tirkî. Eke hênî yo, çekuyanê kurmanckî û zazakî ra zaferê xo ortax ê. 100 çekuye ra  hema-hema  40-50 hebeyî ortax ê. Ma naye ra se vana, pîyayê alimî? Ma se vano, alimê dewleta zurekere kî sey dewleta xo zureker o.

Zurê dewleta zurekere hetê de, pîyayê ke bawerîya xo bi na dewlete anê, ey kî hetê de. Seke Pîr Sûltanî vato, “İlle dostun bir gülü yareler beni”,  gula înan kî ma kena birîndar. Derd girs o, labelê no derd daha girs o. Dişmen girs o, labelê no dişmen daha girs o. Çimke kermê (qurmê) zereyê dare eke dare ra nêbo, dare nêbena kermejîne.

Bawerîya elewîyan  ra  hereket kenê û vanê, ma kurd nîme, ziwanê ma zazakî kî lehçeya kurdkî nîya. To eke vat, “Qey bawo?” Vanê, ma pîrika ma elewîye hertim vato, “ Wîş  dayê, dayê, Heq mi kurmanc mekero, ez elewî yo. Awa ke ma kurmancan dest ra onita, qet kesî nêonita.” Heya, na raşt a. Labelê çimê pîrika ma de kurmancîye sunîtî ya, kurdîye nîya. A nêvana, “Ez kurd nîyo”, vana “Ez kurmanc nîyo”. Zaf cayan de bawerîya merdiman û miletê merdiman bi yew çekuye yeno vatiş. Merdim ke xo rind ci verdo, vîneno ke derheqê bawerîya dînî de, mîyanê şarê elewî û şarê kurmancî de naye ra raver  çîyê xirabî ameyê meydan. Çinayî ra ameyê meydan? Elbet ke poxê dînî ra ameyê meydan. Labelê na nêna a mana ke nê hûr dimîna qewmî kurd nîyê, ya kî elewî kurd nîyê. Bi hezar serran o ke nê hûr dimîna qewman sey di birayan têmîyan de emr kerdo. Kulturê xo, qiseykerdişê xo sey yewbînî yo. Zazayê elewî kî, zazayê sunî kî, kurmancê sunî û îsewî kî kurd ê. Tarîxê ma de bawerîya dînî ser kewt, mîyanê nê qewman de qet çîyêde xirabin nêamo meydan. Êyê ke na derheq de teorîyanê neweyan virazenê,  vanê “Ma kurd nîme,  ziwanê ma Kûrdkî nîyo”,  destê înan û destê dewleta zurekere zereyê yew turikî der o .

Heya, ma ferz bikerîme, ma zazayî kurd nîme. Karê (qezencê) ma naye de çik o? Heya, ma vajîme, ziwanê ma zazakî ziwanêde xoser o, qet eleqeya ey û kurmanckî  pîya çin a. Karê ma naye de çik o?  Heya, ma vajîme, ma kurd îme, labelê ziwanê ma kurdkî nîya. Karê ma naye de çik o?  Karê ma çin o, labelê karê dewleta zurekere zaf o. Dewlete wazena ke zazayan û kurmancan pêverdo. Dewlete wazena ke mîyanê kurdan de  cîyayîye bêro meydan. Dewlete wazena ke azadîya kurdan  mêro ca. Dewlete wazena ke kurdan  qelfe-qelfe, ca bi ca, cîya-cîya bicêro binê bandura xo. Dewlete wazena ke wa kurdî kar û gûro nafîle de  bişuxulîyê.

Tayê kurdê bêaqilî kî no dengizo bêbin de ajne kenê. De ajne bikerê, birayê mi. Ma şima ra vanîme ke no dengiz xorî yo û bêbin o. No dengizo bêbin de ajne mekerê, şima xeniqînê. Xo ra şima xeniqinê, tayê kurdanê masûman kî xo de xeniqnenê.

Ma vanîme, bêrê naye mekerê. Eke kenê kî suc û guna aye de şima  yo. De şima rê oxir bo.

Alî BEYTAŞ