Elewîyê Kurdîstanî welatê Kurdîstanî de zaf wext o ke estê. Şarê Kurdîstanî yo en kan o. Bawerîya xo kî bawerîyêda xeylê kan a. Merdim nêşîkîno înan cayêde bîn ra bicêro bîyaro Kurdîstan. Çimke Kurdîstan welatê înano xususî yo.
Îslam ra raver elewîyê Kurdîstanî oncîya wayîrê bawerîya dînê xo bîyê. Wexto ke îslam cografya Mezopotamya de bîyo hîra, o taw şarê elewîyan bawerîya dînê xoya verêne hem sevekna, hem kî bawerîya dînanê bînan ra taye rîtûelî girewtê. Bitaybetî, goreyê dînanê bînan, îslam ra daha zêde rîtûelî girewtê. Kultê Hz. Elî, vakaya Kerbela ûêb. Labelê cem ra qet derbaz nêbîyê. Çimke cem rîtûelo en eslî yê bawerîya dînê înan o. Coka nameyê xo yê ê wextî elewî nêbo kî, zafê rîtûelê dînê xo o wext ra yenê.
Elewîtîye xoser yew bawerîya merdimê elewî ya. Yew muslumanî rê îslam, yew îsewî rê xiristîyanîye, yew musewî rê yahudîye çiqas ke meqbul a, yew elewî rê kî bawerîya ey honde meqbul a. Seba yew elewî bawerîya ey zereyê tarîxî ra hetanî ewro sey xo ama. Qet nêvurîya. Pîr, rayber, duayê kirmanckî, kulturê Xizirî û Kalê Gaxanî, pîrozîya aşme û rojî, bawerîya mêravan (zîyar û dîyarî) têde seba kulturê elewîtîye zaf-zaf muhîm ê. Cem xoser kulturêde zaf girs o, zaf muhîm o, zaf çî kî zereyê xo de peyda keno.
Sey her bawerîya dînanê bînan, bawerîya dînê elewîyan de kî helbet kêmasîye esta. Dînê bînî têde bi serran o ke bi nuşteyanê xo estbîyê. Kulturê xo her wext nusîya û xo zereyê tarîx de hetanî ewro ardo. Labelê tarîxê bawerîya dînê elewîyan de hertim qedexebîyayene estbîya. Kulturê fekkî ra dot kulturê nuştekî hema-hema çinê bîyo. Oyo ke esto kî ya ê dînanê bînan ra amo girê dayene, ya kî wayîrê bandure,goreyê fikrê xo do nuştene. Mesela merdim ke bi çimo raşt tede nîyado, vîneno ke dînanê semawîyan ra zaf-zaf çî girewtê zereyê kulturê xo. Çinayî rê? Ters ra. Çimke eke kulturanê nat-dotê xo de ceng bikerdêne, nêşîkîyêne ameyoxê dînê xo biseveknê. “Heya” vato kulturê dînê xo dizdenîya-dizdenîya zereyê tarîxî de sevekno û hetanî nika ardo.
Merdim ke raşt vajo, bawerîya dînê elewîyan xoser bawerî ya. Xoser yew dîn o.
Bi raştîye, bawerîya dînê elewîyna ewro qet wextêde rind de nîya. Bi fikrê mi, nika di rewşê tehlukeyinî bawerîya dînê înan ser o vinete yê. Yew tehluke ataîstê zereyê înan ê, yew tehluke kî dînê dewlet o. (îdeolojîya resmî û bawerîya sunîtîye). Elewî, ganî nê di tehlukeyan ra hertim hevzê xo bikerê. Bawerîya dînê xo serê înan ra biseveknê.
Eke merdim nê di rewşanê tehlukeyinan ra rind nîyado şîkîno nîya vajo, “Bawerîya dînê elewîyan, madem ke bawerîya mîyanê Heq û kesan a, yanî yew bawerîya dînî ya, o wext kar û gureyê ataîstan çik o werteyê şarê elawîyan de? Cemxane qey kenê ke politîka? Ataîstê zereyê elewîyan dîn ra zêde polîtîka de şuxulînê. Cemxane ti vana belkî keyê (çêyê) polîtîka yo. Her çepgir uza cîrit erzeno. Çinayî rê?
Keso elewî çinayî rê şono cemxane? Helbet seba bawerîya dînê xo. Bawerîya dînî seba çinayî ya? Seba kesî û Heqî ya. Yanî merdim îtya wezîfeyê xoyo mîyanê Heqî ano ca. Bawerîya xo gerek azad bîyaro ca. Şîarê xo teyna seba bawerîya xo bo.
Eke rewşe na ya, o wext her elewî zaf xorî ganî fikr bikero. Çimke zereyê rewşa nîyanêne de seba polîtika menfaatî fikrê nîyanênî zaf ê.
Elewî mecbur nîyê ke têdeyê xo çepgir bê. Serê xo biçarnîme û qayîtê camîye bikeme. Kulturê camîye zereyê xo de ca dano her babet û fikr. Çimke kulturê camîye kulturê bajaran o. Kulturê elewîyan hona kulturê dewijan o. Nika newe-newe verba kulturê bajaran şono. Ganî zereyê înan de kî her babet û fikr bibo.
Heto bîn ra bawerîya dewlete (dewleta laîke de dînê dewlete çin o) elewîyan ra vana, “Eke şima îslamê keremî bikerê bêrê camîye. Çimke her ‘semawî’ dîn de cayê îbadetî de yew heb o. O îslam kî camî ya.”
Elewî duştê no pers de bêcewab manenê. Ya kî tayê xo ra vanê , “Îslamo en heqîqî ma yîme.” Tayê xo ra kî vanê, “Ney, ma musluman nîyîme, bawerîya ma goreyê ma ya. Ma elewî yîme.” Tayê kî derdê menfaatê xo der ê. Derd û kula înan polîtîka ya. Ê kenê ke cayê bawerîya elewîyan (cemxane) bikerê cayê polîtîka. Na rewşe zaf rewşêda tehlukeyin a. Tarîxanê 1960 ra nat polîtîkaya çepgiran hertim zerar do bawerîya dînê elewîyan. Elewî sey yew polîtîka nefer dî. Qey? Çimke mazlumîya elewîyan hertim înan rê lazim bîya. Çimke elewî hazir muhalîf dî. Merdim şîkîno çepgiran ra pers bikero vajo, qey Mereş ? Qey Çorim? Qey Meletî? Qey Sêwaz? Qey cayêde bîn ney? Heya, mucadeleya sinife ma kî zanîme. Labelê gerek bawerîya dînê elawîyan mekuyo zereyê mucadeleya sinife. Mucadeleya sinife zatî marksîst a. Çimke elewîtîye sey bawerîyanê dînanê bînan yew bawerîya dînî ya. Her elewî goreyê bawerîya dînê xo yew dîndar o. Yew şoreşger ya kî yew ataîst nîyo. Elbet ke her kesê elewî wexto ke cemxane ra vejîya kamcîn cayê polîtîka seba ey rind bo şono uza (ganî şoro uza). Raştî kî na ya. Camîye ra ke merdimî vejîyay her kes şono cayê polîtîkaya xo. Labelê zereyê camîye de her kes musluman o. Çimke ganî bawerîya merdimî seba polîtîka mêro xerc kerdene.
Bawerîya kurdanê elewîyan û bawerîya kurdanê sunîyan zobîn a. Labelê seba azadîya xo şîkînê yew polîtîka fikr bikerê. Şîkînê zereyê yew partîye de bêrê têlewe. Şîkînê têfek ra vajê, “Wa biciwîyo azadîya kurdan.” Ya kî kurdê elewî şîkîne vajê, “Ma bi elewîtîya xo ney, bi kurdîya xo referandum boykot kenîme.” Çimke merdimo sunî bi sunîtîya xo polîtîka nêkeno, bi şartîna xo, bi fikrê xoyo sîyasî polîtîka keno. Ya kî yew elewî şîkîno şoro leweyê yew partîya çepgire de vajo, “yaşasın devrim” (wa biciwîyo şoreş).
Bi qesa kilme, gerek qet kes kî bawerîya dînê mêrikê elewî polîtik mevîno, bi çimo sîyasî qayîtê mêrikê elewîyan mekero. Rewşa nîyanêne, rewşêde ehlaqî nîya.
Ganî her elewî bawerîya dînê xo bi azadîye bîyaro ca. Ganî her elewî bawerîya fikrê polîtîka xo bi azadîye bîyaro ca. Tesîrê çepgir û raştgiran de memano. Cayê bawerîya dînê xo kî hertim polîtîka ra hevz bikero (bisevekno).
Elewî duştê nê rewşanê xirabinan de qet cayêde rind de nêasenê. Wezîfeyê elewîyan zaf-zaf çetin o. Ganî rayîrêde zaf rind û raşt ra şorê. Nika rayîro raşt û rind ra xeylê dûrî asenê. Eke wazenê rayîro raşt û rind ra şorê gerek vajê,
- Elewîtîye dînê ma yo. Heya, bawerîya dînê ma çiqas ke bawerîya dînane bînan ra tayê rîtûelî girewtê kî, nê her dîn de kî estê.
- Ma bawerîya dînê xo dînanê bînan ra girê nêdanîme. Cayê bawerîya dînê ma cemxane yo.
- Rîtûelanê dînê ma na yo bikerîme kitabî
- Ma cemxane de polîtîka nêvirazenîme. Çimke cayê polîtîka cayêde bîn o. Polîtîkaya xo partîyan de virazenîme.
- Sey her kes miletê ma kî esto. Ma kurd îme labelê dînê ma elewîtî ya. Seba azadîya dînê xo cayê bawerîya dînê xo de, seba azadîya miletê xo kî cayê polîtîka de mucadele kenîme.
- Kes bawerîya dînê ma seba emelanê xoyê sîyasyîyan a nêşîkîno bişuxulno.
Alî Beytaş
