“Şerê dinya yo hîrêyin” xeylê cayan de bi şêwazê cîya-cîyayî dewam kerd û ancî ame Mûsil de vindert. Her kes nê persan pers keno:
- Gelo Mûsil do bêro xelisnayene?
- DAÎŞ do bêro çin kerdene?
- Mûsil do hetê kamî ra û senî kontrol bibo?
Persî xeylê estê. Her kes wazeno Mûsilî kontrol bikero û seba faydeyê xo bixebitno. Wexto ke nînan vanê zî, sey sosê werdî bo, qala mefhûmanê azadî û demokrasî, pîya ciwîyayîşê şaran kenê. Peynîye de vanê: “Beno ke şerê mezheban bêro kerdene”. Bi no hewa gefan piro danê. Îndîrekt vanê: “Eke Mûsil mekewo destê mi, ez do şerê mezheban veja”. Bi no hewa problemê Rojhelatê Mîyanênî, yê Iraq û Mûsilî çareser nêbeno.
Bi nê vateyan ra pey yew vateyêde bîn yeno mi vîr. Serre 1992 bî. Rojnameyê Berxwedanî de mi yew nuşteyê Abdullah Ocalanî wend. Ey vatêne: “No welat seba kurdan Kurdîstan o, seba ereban Erebîstan o, seba armenîyan Armenîstan o”. Na felsefeya şaran a. Nika di Mûsil de ganî na felsefe ser o têkoşîn bêro dayene, şer bêro kerdene.
Destpêk de no bajar senî bî? Tarîx senî ame ciwîyayene? Ganî ewro çi bêro kerdene? Ma ganî nê persan rê cewab bidê. Nê cewaban reyde ma şênê ameyoxê Mûsilî ser esasê azadî, demokrasî û pîya ciwîyayîş ser o awan bikerê.
Nika hewt ziwanî zî nênê qisey kerdene
Mûsil ê cayan ra yew cayo tewr kehen yê Mezopotamya yo. Şorişê dewan (neolîtîk) tîya aver kewto. Bajarî destpêk de tîya ameyê awan kerdene. Dewlet û tîcaret û desthelatî tîya aver kewto. Destpêk de tîya hêzê rayîrviste yê leşkerî ameyê ronayene. Kolonyalîstî û împaratorî destpêk de tîya ameyê ronayene. Şerê emperyalî destpêk de tîya ameyê kerdene. Hetê tarîxî ra çi çîyo weş, rind, xasek estbo, tîya aver kewto. Yê nêrind, xirab, zorvajî, komkiştişî zî ancî serê nê erdî de aver kewto. akadî, asurî, babîlij, med, sasanî, emewî, abbasî, osmanî tîya hertim xo rê cayêde muhîm dîyo. Coka Mûsil çaxê nê împaratorîyan de ya bîyo paytext yan zî bîyo bajarêde tewr girîng. Ameyo nuştene ke çaxê babilijan de hewtay û di şarî bi hewtay û di ziwanan qisey kerdêne. Çi heyf! Nika hewt ziwanî zî nênê qisey kerdene. Merdimîye bi destê zorvajan wina ameye çin kerdene û peynîye de Mûsil de tena erebê sunî û ziwanê erebkî mendî. Çira merdimîye hende xo bi xo xo çin keno? Çira merdimîye hende xo feqir keno?
Heto bîn ra eke ma biewnê, erdê Mûsilî bi xeyr û ber o. Hem royê Dîcle deşte û qeraxanê xo awe dano, hem zî hênîyê ci estê ke seba awdayîş zaf hol ê. Xeylê tar û tur, kihoyî resenê, xeylê darê meywe estê. Nê kihoyî û meyweyî bi hezaran serran merdimîye mird kerdo la ewro bîyo cayê perîşanî û koçberî. Merdim naye ver zaf derd weno. Seba ke Mûsil cayêde winasî yo, bazirganîye aver şîyo û bazirgan peyda bîyê. Coka zî no erdo fîraz hertim bîyo cayê şer û pêrodayîşan.
Kok pêt o
Hetê komelî ra Mûsil bi kok o. Seba ke merdimîye afernaya. Winî rew-rew tîya merdimîye nêna çin kerdene. Rayî xorîn xo vera erdî dayê. Kok pêt o. Gewde qalin û saxlem o. Çaxê seferên xaçlîyan ra nat, Ewropa û nê 60 serrî yo Amerîka wazena Rojhelato Mîyanên kontrol bikero, la nêşêna. Wexto ke sosyalîzm pêra ame rijîya, ancî Amerîka verê xo da Rojhelatê Mîyanênî waşt newe ra dîzayn bikero, la nêşêna. Çira? Seba ke gilî nêşênê rayan yan zî kokî ser o zorvajî bikerê. Mûsil kok o, Ewropa û Amerîka zî gil ê. Ê senî kenê wa bikerê, no kok teslîm nêbeno. Cuya Mûsilî cîya ya. Kultur û sosyalîte cîya yo. Ezezî çin a. Pîya ciwîyayîş esasê komelî yo. Bazarê ci erzan o. Kar peydakerdiş û gureyayîş asan o. Şarî û bawerî têmîyan û têkîşte ciwîyenî. La çi heyf, hêzê teberî mudaxale nê rastîyan ser o kenê û şer vejenê.
Çi şarê Rojhelatê Mîyanênî çeteyê sey El Qaîde, Selefî, El Nusra û DAÎŞ xo mîyan ra nêvejenê. Dînamîkê şaranê Mezopotamya afernayîşê çeteyan û rêxistinanê winasî ra destdaye nîyê. Nînan laboratuvarê teberî ra yenê afernayene û ramenê ser erdê ma. No het ra eke merdim baş têgêrayîş bikero, xeylê belgeyî estê. DAÎŞ rêxistinêde winasî ya. Baş yena bi kar ardene. Herême de hem hêzê şorişgêrî hem zî dewletan bi nê rêxistinan terbîye kenê. Nêverdanê aramî û weşî bêro ciwîyayene. Teslîmkerdişê Mûsilî zî wina bî. DAÎŞ rê cayêde winî ame dayene ke hem şayê hêriş ser şîîyanê Îraq û Sûrîye bikero hem şayê hêriş ser kurdan û şorişê înan bikero. DAÎŞ hem rojawan, hem başûr, hem zî vakurê Kurdîstanî de vera kurdan şer kerd û kena. Nika zî vanê ma do DAÎŞ çin bikerê û Mûsilî rizgar bikerê. Înan vat û ma zî pê bawer kerd.
DAÎŞ bi temamî nêna çin kerdene. Hîna do bêro xebitnayene. Îhtîmalêde gird Mûsil do destê çeteyan ra bêro reyayene. Çeteyê DAÎŞ yê ke Mûsil de yê, do biramê ser Sûrîye, rojawanê Kurdîstanî û başûrê Kurdîstanî, bitaybetî zî Şingalî ser. Peynîya şerê Mûsilî de hukmetê Îraqî zeîf beno û nêşêno ver bi Amerîka xo ver o bido. Îhtîmalode gird Mûsil do sey Heleb hem hetê çeteyan ra hem jî hetê hêzanê hewayî yê hempeymanan ra bêro rijînayene. Peynîye de zemînê ciwîyayîşî Mûsil de nêmaneno. Sey hêrişê 21.10.16 Kerkûk ser de ame kerdene, do xeylê cayan de bêro kerdene. Bitaybetî zî kurdan ser. Seke nika ra yeno vatene, do şerê mezheban bêro kerdene û serrê derg û dila aramî nêna herême. Labelê no qeder nîyo. Şarî şênê xo bi hêz bikerê û sîstemê xo bironê.
Kurdî hetê şoriş, azadî û demokrasî ra rayberî şaran rê kenê. Sîstemê şaran senî beno, no vakur û rojawan û Şingalî de mojnenê her kesî. Ganî na xeta şaran a azadî û demokrasîye bêro aver vistene.
Senî beno wa bibo, la ganî peynîye de bajaro kehen yê Mûsilî de heme şar, komê etnîkî, dîn û mezheb îdarekerdişê Mûsilî de cayê xo bigîrê. Tekane çare no yo. Bi demokrasîya radîkale problemo ke çareser mebo, çin o.
