Hewteyo verên mi pê telefon ju doxtorê kirmancê dêrsimizî de qisey kerd. Ebe xo Îstanbul de maneno, wextê xo de ma pîya şîyîme wendegeh. Ju qiseyê xo de va ke êndî dewrê dewletan vêrdo ra. Mi kî pers kerd ey ra: dewrê dewletan ya kî dewrê dewleta kurdan vêrd ra? Va, dewrê dewleta kurdan. Labelê mi ey ra va ke ju dewr ke hona nêamo, çitur vêreno ra ke? Yanî, heta ke kurdî dewleta xo ronênanê, çitur dewrê naye vêreno ra? Belkî seba Fransa, Japonya ûsn. no dewr vêreno ra, labelê seba Kurdîstan?
Alvozê mi tenêna mesele kerde hîra û va gerek ke kurdî binê sîstemê xoserîya demokratîke de biciwîyê. Sînor û alayanê neteweyîyan êndî erja xo kerda vîndî. Mordem besekeno ke virênîya pers û tespîtanê nîyanênan ebe cewabê populîst ya kî fîlozofîkî bicêro. Misal, eke alayî, dewletî ya kî sinorî êndî erjaye nîyê, o wext mordem gerek ke turnuvayê futbolê dinya yo ke Brezîlya de organîze bî, gerek ke ey wedaro, ya kî Miletê Yewbîyayeyî (MY) êndî kom mebê ûsn, henî?
Globalîzm de dewletê neteweyî vîndî nêbenê, eksê ci de benê hîna pêt
Labelê ma nê prosesê globalîzmî ebe tesîrê xo yê ekonomîkî analîz bikerîme û saye bikerîme eke rastikên dewletê neteweyî qedîyay ya ney. Globalîzm qedîyayîşê dewletanê neteweyîyan ya kî qedîyayîşê naye qet nîyo, rastîya ci de globalîzm pê hîrabîyayîşo ekonomîk û teknolojîk dewreyo newe yê dewletanê neteweyîyan tarîf keno. Bê dewleta Kurdîstanî kurdî besenêkenê ke nê prosesî de cayê xo bicêrê. Yanî, globalîzm bê dewleta neteweyîye mumkin nîyo. Globalîzm ney ra qederî girêdayîşo întensîf ê dewletanê neteweyîyan o. No girêdayîş bitaybetî entegrasyonê sektoranê finans, ekonomî û teknolojîya dewletanê dinya der o. Kes nêvano ke alaya xo, nameyê dewleta xo, sînorê xo wedarîme. Aye ra kî dot her welat û dewlete ceribnena ke caye xo yê fînans, ekonomî û teknolojî no war de pêt bikero. Yanî, şarî nasname, netewe, marka, kapîtal û înovasyonê xo canêverdanê, eksê ci de ceribnenê pê naye caye xo na dinya de hîna pêt bikerê.
Globalîzm de dewlemendîya dinya tenêna optîmal vila bena, na raye ra standardê cuya dinya kî beno berz. Fonksîyon û rolê rêxistinê mîyanneteweyî zereyê nê prosesî de benê zêde. ÎMF, OECD, Bankaya Dinya, MY her serre tenêna benê hêzdar. Seba ke endame nê organîzasyonan dewletanê na dinya rê benê arê, no ma rê musneno ke kurdî bê dewleta Kurdîstanî nê organîzasyonan de besenêkenê temsil bibê. Coka modaya ke dewleta neteweyîye merda, na mana de ju sîyaseto erjan û zerarin o. Seba kurdan manaya globalîzmî na ya, bê ronayîşê dewlete kurdî nêşikînê ke seserra 21. de cayê xo dinyaya moderne de bicêrê. Gerek ke şaro kurd kî jê şaranê bînan no proses teqîb bikero, çareyo bîn çin o.
Fikrê globalîzmî newe nîyo: verê cû vîkîngî, Çîn, Misir, Roma, Yûnanîstanî produktê dinya herînayêne, eskerê xo kî welatêde bîn de bî. Badê, seserra 16. û 17. de, Portekîz, Fransa, Spanya û Hollanda cayê nê welatan girewtbîy. Asin, zerrn û dewlemendîya binharde yê xeylê welatan ardbîy binê kontrolê xo. Zewbîna kî reya verêne dinya de fîrmayê multînasyonalî amey ronayene.
Heta ke supermarketan de nuşteyê Made in Kurdistanî çinê bî, cayê kurdan na dinya de kî çin a.
Ewro globalîzm her ca der o. Ma ke şîme ju supermarket êndî besekenîme ke mehsul û markayê her cayê dinya ra biherinîme. Ma ke qayîtê ambalajan bikerîme, ser o besekenîme biwanîme kamcîn dewlete ra no mehsul yeno. Made in Germany, made in France, made in China, made in Chile, yanî eke dewletê neteweyî biqedîyayêne, serê ambalajan de tena Made Globally, yanî dinya de viraşte, nusîyayêne. Tayê dewletî rûnê zeytunan, tayê çekî, tayê petrolî, tayê awe, tayê kî çîyanê elektronîkan roşenê. Her dewlete ceribnena ke sîstemo newe yê globalîzm de tena zêde produktan biroşo, îxracat bikero. Heta ke supermarketan de nuşteyê Made in Kurdistanî çinê bî, cayê kurdan na dinya de kî çin o.
Sîstemê dewletanê neteweyîyan henî jumîn de xorîn girêdîya yo ke, eke sîsteme ekonomîya Japonya bî nêweş, ekonomîya Arjantînî kuxena. Eke vetişê genimî rîyê hewayê serdî ra Rûsya de bî kêmî, fîyatê nanî Ewropa de beno zêde. Na têkilîye de gerek ke kurdî kî cayê xo bicêrê, xora kurdî bê dewlete kî zereyê nê sîstemî der ê. Coka globalîzm ra remayene çare nîyo. Ebe îdeolojîya kane û sîstemanê teorîkan tena wext kenîme vîndî, wexto zaf erjaye.
Bi globalîzm dewletî nêqedîyay, eslê xo de bîy hîna hêzdarî.
Ebe întegrasyonê dinya pereyî, zanayîş û karkerî sinoran rehet vêrenê ra. Fîrmayê globalî jê Microsoft, Sony, BMW de karkerê mîyanneteweyî gureyenê. Dewletê ke xo globalîzm ra tenê biseveknê kî, seba karê xo yo muşterekî astengê ekonomîkî nay ro, jê nimûne YE, NAFTA, ASEAN ûsn. Dika de nê dewletî nêvanê ke dewrê dewletanê neteweyîyan vêrdo ra, bîlaeks ebe sîstemanê nîyanênan ceribnenê ke para xo dinyaya globalîzebîyaye de hîna girs bikerê.
Globalîzm qet qedîyayîşê dewleta neteweyî nîya. Mabênê dewletanê na dinya de raya newe û optîmal a. Ebe wedardişê astenganê ekonomîkan welatê dinya zêde kar kenê, ekonomî û refahê şarê xo kenê berz. Bi globalîzm dewletî nêqedîyay, eslê xo de bîy hîna hêzdarî.
Se beno bibo, karê organîzasyonê kurdan nîya r’ o ke markayê xo, sîstemê xo yê fînans û ekonomî, yanî dewleta xo ronê, çike 200 ra zêde şarî kî na raye ra şîy û sonê. Dewletî îstîqbal de vurînê, labelê vîndî nêbenê. Belkî rozê ju dewleta dinya yena ronayene, labelê uska kî endamê parlemontoyî jê Yewîya Ewropa pêro dewletan ra yenê weçinitene. Bê dewlete kurdî o wext besenêkenê xo nê platformî de temsîl bikerê. Çopeştişê fikrê Kurdîstanî gama tewr xelet a şarê kurdan a. Wezîfeya kurdan ebe produksîyonê xo, teknolojîya xo, markayê xo, sîyasetê xo û înovasyonê xo sîstemê globalîzmî de cayê xo girewten a.
