Yew kilame esta, vana ke: “Noxta min nêna ke ez to ra se vajî?”
Di hewte yê ke rayan de bîya, şaristanan de vecîya ez. Seba ke ez û birêz Roşan Lezgîn, ma endamê jurî bîyîme, ez şîya sûka Stuttgartî, Almanya. Seba yadkerdişê Husên Çelebî yo ke her serre hetê Yewîya Wendekaranê Kurdîstanî (YXK) ra yeno viraştene. Di rey ê ke seba jurîyê kirmanckî pêşnîyazê mi kerdîbî, ez kî şîya. O ca de panelê mi estbî. Derheqê zonî de mi bi kirmanckî panelê xo da. Mi 45 deqayî bêşdaran ra qesî kerd.
Munazara seba teşwîqkerdena edebîyat û zonî zaf muhîm o. Mi panel de na rastîye reyna va: şima bi kamcîn zonî qesî bikerê, binusê, o mal û edebîyatê ê zonî yo. Yanî, şima ke bi tirkî binusê, babete çi bena bibo, o êndî tirkî yo, edebîyatê tirkî yo. Mi nimûne da: kitabê Yaşar Kemalî. Babete çi bena bibo, o bi xo kî kamcîn milet ra beno bibo, edebîyatê tirkî yo, çike bi tirkî nusîyayo.
Mi çîyêde bîn va: şima şikînê dînê xo, sîyasetê xo, îdeolojîyê xo bivurnê, hama şima nêşikînê kamîya xo, zonê xo bivurnê. Seba ke canê mi wazeno, ez nêşikîna bibî tirk, fransiz, alman ûêb. Dewleta tirke seba ke wayîrê na xuya xirabin a, neway serr ê ke welat kerd xan û xirabe. Yanî kes seba xatirê kesî nêşikîno, kamîye û miletê xo bivurno. Xora hewce kî nîyo.
Dime ra, temsîlkaran reyna pêşnîyazê mi kerdo ke êyê ke bi kirmanckî beşdarê edebîyatî bîyê û xelate qezenc kerde, xelata înan ez bidî. Bi kirmanckî şîîr û sanikî, pêro pîya 16 teneyî ma rê rusnaybîy. Mi pêro beşdaran ra, seba ke eleqedarê zonê ma bîyê, înan rê selam û hurmetê xo rusna. Beşdaran ra hîrê kesan xelate girewtîbî.
Xelata yewine Alî Aydin Çîçekî seba şîîra xo “Xatir”î girewtîbî. Xelata dîyine Lerzan Jandîlî seba şîîra xo “Mi xo kişt” girewtîbî. Xelata hîreyine Sînan Sutpakî seba şîîra xo “Resmê To” girewtîbî. Wayîrê xelatan ra kes nêşikîyaybî bêrê, coka temsîlkarê xo rusnaybîy.
Ma xelatanê wayîran day temsilkaranê înan. Ez wayîrê xelatan reyna firaz kena. Êyê ke beşdarê munazarayî bîyê, înan kî firaz kena.
* * *
Nêmeyê şewe, ez kewta raye.
Turikê mi de çend kitabê neweyî. Hewn giran bî, tayê kî mi serd girewtîbî. Çend rojî ez cayê xo de nêlewîya. Ti vana dinya aleme kewtîbî raye, ez tepîya, ez dereng menda. Rast ke mordem ke rojeve mezano, xo kêmî hîs keno. Tayê nuşteyî estê ke roj û waxtê xo de menusîyo, qîymet nêmaneno. Nuşte û meqaleyê rojeve nîya yê. Nêzdîyê di hewteyî bîyerê neweyî, rojev û babetê neweyî amey pêser. Coka mi va, “Ez şima ra se vajî”. Nika romano ke destê mi der o, kirmanckî yo. Ez name nika mevajî. Wanena. Hem bi keyf wanena, hem kî ge-ge seba ke derheqê gramerî de tayê şaşîye estê, ci ra heyf ana. Wext ke bêro ez derheqê nê romanî de fikr û rexneyê xo nusena.
Ez nika şima ra se vajî?
Zen mekerê ke çîyê ke ez wazena binusî, qal bikerî, çin ê. Rojeve û bîyerî, zê awa çemî lerze şonê. Tîja payîzî êndî cendekê ma germ nêkeno. Canê ma nika binê kincanê qalindan der o.
* * *
De tayê kî, nata-bota binusime. 11 mîlyonê şima ke bibo, şima se kenê? Şima şonê New York de yew filmo tirk virazenê? Ame şima vîr, ez qalê kamî kena, henî nîyo? Çend serrî yo ke ezo feqîr û budela yew fîlmê bi zonê ma ser o fikirîna. Pers kena, goşdarîye kena, ne roştîye vînena, ne kî îmkan. Hama “Mazlumê ma” bîyo wayîrê îmkanî, şono New York de 11 mîlyonî pereyan xerc keno, tirkan rê fîlm virazeno.
Ma kamî ra se vajîme?
Xemê “Mazluman” nîyo zonê ma. Kam bi sefa kam bi cefa, ba-bawo! Çimê populerbîyene kor bo. Populerîya naylone. Wayîrî pê kar anê, çi wext ke karê înan qedîya, nê “naylonan” zît kenê, ercenê.
* * *
Ez şima ra se vajî? Qalê çinayî bikerî? Na dinya de her kes seba menfaatê xo nêciwîno? Eke henî yo, ma kî qalê hal û merhaleyê xo bikîme, rojeva xo virazîme. Medyayê tirkan ma kerdo binê tesîrê xo. Naye bifikirîyê ke Kurdîstan de zaf sûke, şaristan û dewan de tirk çin o, hama mektebê tirkan esto. Êyê ke şonê nê mekteban, domanê şarê ma yê, zon yê tirkan o, dersî yê tirkan ê, alîm û malimî kurd ê, bekçî kurd o, mudur, xizmetkar kurd o.
Ma Kiliçdaroglu yo ke vano “ma kuvayî-mîlîye ra ameyîme” kam o? Ma êyê ke rey danê nînan, pêro tirk ê? Seke kalikê mi ge-ge vato: “Şima ra eyb o, eyb!”
Ez şima ra se vajî?
Ez şima ra a şîîra ke xelata Husên Çelebî ya yewine girewtîbî, şîîra Alî Aydin Çîçegî ra ke nameyê xo “Xatir” bî, yew alince binusî û na saete şima de xatir biwazî.
Eke aşme nêvejîna guneyê asmênî çik o,
eke şilîye nêverana guneyê hewran çik o?
Îlhamî Sertkaya
Sima rast wane biraz Ilhami Sertkaya. Her milet kare xode niyadano, iye ma kare Tirki kene. Yasar Kemal si kitave rindeki Tirki nusnay, Yilmaz Güney si filme rindeki Tirki onit, Ahmet Kaya si hata peyniye kilame ajiyeni Tirki vat… U jü taw bi, nika tawe newey yeno virastene. Tawe Kurdki. Virende tene cetefilo, labele game u game beno. Ez hona sas ben ke ziwane made her ci yeno nusteyene, yani zowane ma hona nimerdo. Seba sermayene Dersiminfo ma ney di, seba inuk ma ziwane xo kerd rind. Seba inu ma nika werte xode ziwane xo qeseykeme.
Labele endi Tirkira qefelime. Waxt endi waxte ziwane made ciwiyeyena, huyiyena, sabeyena, qeseykerdisa, mirotinbiyeyena, filmi carneyena, romani nusteyena. Her ci mumkino, eke mordem seba ey rind gureya.
destî tu zerguni bî bırayî ilhamî.
Muxtare dewa ma zu roje ama ver ce ma u vinit mi ebe zone ma galike xore qese kerde u galike mira va tu cire be kirmancike nu laikte qesekene nu zonra malim nebene.
Seru ra tepia qese muxtar ama mi vir. Eke nu muxtar wesiye biyene ez ira vate tu zaf xirabe kerda. Sare ma je eroin muse her roz tirki qese bikere. Na hal re terapi kerdene mak ebe zone xu reyna qese birkere. Eke ma bivacime mak romane hunere rind ebe zone xu kerdene orte. Ci kene bikere ebe zone xu virazme mak na dinyade domanera ci mara bimano.