Gulîzar Baba reyde derheqê deyîrbaz û şaîrê Gimgimî Dewrêş Babayî de (1938-1999) roportajêk [1]
Roportajkerdox: Alî Aydin Çîçek
Alî Aydin Çîçek: Ma bixêr dî. Verê cû ma to nas bikerîme, ti kam a, kotî ama dinya û nika weşîya xo kotî de ramena?
Gulîzar Baba: Ez bamasuranê Sofya ra wa. Çêna Seyîdê Beyîsî ya, namê mi Gulîzar a. Nika Îzmîr de manena.
Ana, şima çend wa û bira yê?
Ma ponc way îme, di bira yîme. Kulî merdê, tek ma di tenî mendîme.
Ti tawa şîya mektebe? Eke şîya, hetanî çende wend?
Mi hîrê serrê xo wendo. Dewa Sofya de, qij bîya, lê Rizayê Melî de wendêne.
Ewro wendişê to esto, ti şîkîna biwanê?
Normal a. Yanî, gozluxa şanenê çimanê xo ver, wanena, waxto ke yazî girs bo, wanena. Wanena tabî, tenê çîyê ke anlamiş nêbîyo kî, domana ra pers kenane. Mana nê çî çik a, yanî pers kena. Yanî, çat-pat raya xo kena teber.
Ti nika çend serrî ya, Ana?
Nika ez howta û ponc a.
Ana, ez wazena ke to de derheqê Dewrêş Babayî de dergûdila qesî bikerî. Çunke şima ju emir pîya derbaz kerdo û ti ey zaf kesan ra dahîna rind nas kena. Ez rind zana ke derheqê Dewrêş Babayî de şarê ma jî zaf çîya zaneno, hama ez wazena ke ma rey jî Dewrêş Babayî û heyatê ey to ra biheşnîme.
Heya, to pers ke ez to ra vejîne.
Ana, Dewrêş Baba key û kotî amo dinya?
Dewrêş Baba Goşkar de bîyo. Çê Kujî ra wo, çê Kujê Goşkarî. Kalîya ra yê, dîna ra vanê Kalîya, kureşan ê… Koka mêrikê seyîdî tabî kî Dewa Pîle ra ênê, hetê Tuncelî ra. Yanê, kureşa teyna nê, mansur û kureşa kulî ayri koka ma Dêsim ra êna, Dewa Pîle ci ra vanê.
Namê ma û pîyê Dewrêş Babayî çik o?
Pî Sey Mamud, maya xo jî Zerd a. Maya xo Qurece ra wa. Ponc biray bî, herahal de ke. Taxmînê mi gereke ponc bê. Dewrêş Baba qije kulîna wo.
Dewrêş Baba tawa şîyo mektebe, wendo?
Nê, nêşîyo mektebe. Feqet wendişê xo, seke ogrencî waneno, eynî. O bi xo muso. Esker de kî şuba de yazici bîyo.
Dewrêş Babayî kotî eskerîya xo kerde?
Bursa de. Bursa de yazici bîyo. Di serrî eskerîye kerda.
Seba eskerîye nêvatêne çi, eskerîya xo se derbaz bîya?
Rind derbaz bîya, memnun bî. Eskerîya xo ra weş bî.
Waxto ke Dewrêş Baba şî esker, o taw domanê şima bî?
O taw evlî nîyo, bekar bî. Waya mi uja zewejîyaybî, mi o zanitêne. Waya min a pîle lewê Baba Doganî de bîye, Şekire. Mi ê rind nas kerdêne. Di serrî eskerîye kerde Bursa de. Çunke mi şîkayet kerd seba aylixê dê, şuba dê ewkê dê, kaxitê dê mi rê amay. Yanî, ez dê ser ra, rojanê dê ser ra bîya emeglî.
Şima se jubînî nas kerd û şima o waxt çend serrî bîy?
Waya mi ke uja bîye, ez nas kenane. Anîya qije bîya, ez şîyêne amêne, mi kulîyê dîna nas kerdêne. Domantîye ra nas kena…
Vanê, Ataturk ke merdo, Dewrêş jî amo dunya.
Ortê şima de çend serrî estê? Yanî, ti pîl a ya Dewrêş Baba?
Mi ra pîl nêbî. Ey bi xo yaşê xo kerd girs, şî esker. Belkî mi ra serrê qij o, belkî mi ra pîl nîyo ke. Çunke depremê çewres û şeştî (1946) de, depremo verên de qij bîyo, o kî tewr nîyano xo vîr. Vanê, Ataturk ke merdo, Dewrêş jî amo dunya. Kam vatêne, Elîyê Muraxanî, Dapege [2] ra, ey vatêne. Vatêne, “Baba, Ataturk ke merdo, to ama dunya.”
Ma Ana, waxto ke to şîyêne dewe, waxto ke Dewrêş Baba hêna genc bî, ciwan bî, kesode senên bî?
Ooo zaf efendî bîr însan bî, zaf efendî bî. Axirbaşlî bî. Haqîqaten efendî bîr însan bî.
Şima key zewijîyayî? O taw ti çend serrî bîya, Dewrêş Baba çend serrî bî?
Wule zewaj nêno mi vîrî. Ez ya des û ponc ya des û şeş bîyo, zêde nibîyo. Ez tey remane. Pîyê mi ez nêdêne. Tamam. Pîyê mi, waya mi teze merdîbî, lewê Baba Doganî de, pîyê mi çê kerdêne bar şîyêne Erzurum. Ez kî remane.
Qalindê o tawî çiqa bî, şima se dava kerde safî?
How se mîlyon guret. Howtayê pawuta o tawî gureta.
Ma durumê Dewrêş Babayî rind bî?
Rind bî, ma mormek kes tey yardim nêkerd, xo rê ey bi xo berd xalindê xo da. O bi xo şî dava xo, ey bi xo qalindê xo da.
Çend domanê şima estê?
Nika new domanê mi estê. Hîrê çêne wê, şeş layik ê.
Lewê to der ê?
Kulî kî ayri yê. Di tenî lewê mi de mendê, bekar ê.
Têkilîya şima senêne bîye, yanî ortê tu yê Dewrêş Babayî senên bî?
Ortê ma zaf rind bî. Dewrêş Baba qe ju roje kufur fek ra nêvecîyo. Allah şahîttîr, babamin cedî uzerîne, Dewrêş Baba qe ju roje kufur fek ra nêvecîyo, mi rojê kufur nêheşno. Dewrêş Babayî ke ju ra kufur biheşnêne, tewr payna ê caya nêdêne.
Ortê ey û ma û pîyê ey, ortê ey û biranê dê senên bî?
Rind bî. Pîyê xo ey qe nêdîyo. Qayîtê turkuya xo de vana ke “Ben atamı görmedim, vatana borçlu döndüm” (Mi bav û kalê xo nêdîyo, deyndar gêraya welatî). Pîlanê xo rê zaf saygili bî. Çê kurişijê Goşkarî ra kulîyê xo ke însan ê, Dewrêş Baba serkare kulîna bî. Ortê de o bambaşqe bî.
Çira zaf hes kerdêne ya jî çi nêşîyêne weşê ci?
Dewrêş Baba saygi, sevgî, deger, qiymet, nîna ra hes kerdêne. Îqrar zanitêne, pîr yolu, dima pîra şîyêne, saz dêne piro, cem qurmuş kerdêne. Her kesî berdêne çê xo. Dewrêş Baba kesêdo henên bî. Şîyêne ortê talibanê xo amêne, nas-dosta berdêne, pîya şîyêne fetelîyêne, pîya şîyêne qewa, nîştêne ro. Miletî ci ra hes kerdêne, berdêne…
Dewrêş Babayî çê de waxtê xo se derbaz kerdêne, çi de eleqedar bîyêne?
Sazî ke dêne piro, şîyêne qehwa kî amêne.
Goro ke ez zana, şima serra 1984-85î de çê xo Goşkar ra kerdo bar û amê Îzmîr, Guzeltepe. Waxto ke şima amay Îzmîr, şima se kerd, şî lewê kamî, se îdarê xo na ro? Şima çira qerarode nîyanên gurewt, sebeb çik bî?
Ma wayîrê domana bîme, domanê ma kulî hurdî bî, kesê xebatî çînê bî, îndî uja îdarê nêbîyêne. Arazî jî rind nêbî, kulî bi vaştûrîye. Dewrêş Babayî jî xo dajnêne.
Mal-dawar rê şima çin bî?
Mal-dawarê ma bî. Ma malê xo kî tayê rot, tayê kî ma ard îta rot. Îta milet amêne Dewrêş Babayî ra seba qurbana guretêne.
Ma şima o mal-dawar se ard Îzmîr, rehet ard?
Ma araba layikê Dewa Mîra, Çê Tepelî. Araba (kamyane) Çê Tepelî arde, orte birne ra, hetê peynîye mal kerd ci, hetê verî ma çê xo kerd ci. Ma pê ard îta.
Dewrêş Babayî dewe de çi kar kerdêne?
Xortîne de şîyo şuyantîye, waxto ke bekar bîyo. Waxto ke ma zewijîyayme, tek ju serra xo şî, zate tîra xo a serre de kuna war o, şilîye-variş fîlan… Dewrêş Baba musaye nêbî.
Waxto ke şima çê xo ard Îzmîr, o taw Dewrêş Baba çi kara de xebetîya?
Dewrêş Babayî di serrî bekçîtîne kerde. Layik –Hakki Baba- ke esker ra ame, nêverda pîyê xo şoro bixebetîyo.
Dewrêş Baba emeglîlîya xo bîye?
Nêbî emeglî. Waxto ke bekar bîyo, dewe de şî nîya demîr-dokum, raya trena de, Muş de xebetîya. Uja jî sîgorta nêviraşta. Ez şîyo SSK, teyna Bursa de, eskerîya dê ra sîgorta dê esta. Heral 900 rojî, nêzo çend rojî.
Waxto ke şima ke amay Îzmîr, şima çi çetinîye dîye, heyatê şima de çi vurîya?
E, ma rehetîye bena, însan çetinîye nonceno? Waxto ke ma amayme nê cayî, tip-tal bî, xêrca domananê çê Memalî, ê anê corê ma bî. Mêrka amêne dîyarê ma şîyêne. Ê Reqasa ra, ê Şema ra ê herey amê. Dapakçîya amêne dîyarê ma şîyêne, ma nas kerdêne, talîbê ma bî. Reyna Mehmedê Çawuşî bî, Sêgire [3] ra, Dewrêş Babayî ra hes kerdêne. Yanî, qewmêma wo ke îta bî, rind bî, ma ra hes kerdêne. Hona ke hes kenê.
E, ma rehetîye bena, însan çetinîye nonceno?
Şima amay lewê kamî?
Dewrêş Baba rew ame îta, ju odike varişte ma amayme lê dê.
Waxto ke şima amay Îzmîr de ca da xo, ê serrenanê verênan de Dewrêş Babayî birîya dewe kerdêne? Seba dewe, seba welatî nêvatêne çi? Nêvatêne, “ma xwezila nîyamêne” ya jî “ma yacêrîme”?
Tabî canim. Ama nêvatêne “xezila ma bişîyêne”. Tu dîyo turkuya xo de vano, “Defê welatî ser de şorî şorî.” Waxto ke birîye nêkero, henî vano.
Dewrêş Babayî key dest kerdo ci kilamî vatê? Yanî, no meraxê xo key ra bî esto. Xebera to kilam û hunerê ey ra key bîye?
Qijîye de. Qijîye de jî Dewrêş Babayî vatêne. Waxto ke vatêne, ma xo rê goş nênê ser.
Çê Dewrêş Babayî înan de zobîna tawa kes nîya muzîkî de eleqadar bîyo û kilam vatê? Yanî Dewrêş Babayî ra ver?
– Nê, Dewrêş Babayî zakîrlî bîyo, zakîya xo zaf bîya. Dewrêş Baba hem vengê xo weş bî, savda xo weşe bîye hem kî Dewrêş Babayî rindek vatêne.
Dewrêş Babayî goş nênê kamcî hunermenda ser? Kilamê kamcî hunermenda çê ma de vatêne?
– O waxt kesetî çînê bî bawo. Teze ju radyo [Erîwan] vejîyaybî, tu yo kurmancî vatêne. Dewrêş Babayî goş nênê ser, juyo ke weşê dê amêne, kaxite ra nivisnêne.
Mi Îstanbul de ju talîbê şima de qesî kerd, ey mi ra vat. Va, defê Mahsunî Şerîf êno Gimgim, Dewrêş Baba seba Mahsunî dewe ra urzena ra şono Gimgim. Ti şîkîna tayê qalê na mesela bikere?
Heya, Mahsunî amaybî Varto, Dewrêş Baba jî şî uja. Pîya vatene ez nêzano, feqet Mahsunî amaybî Varto, şî dî. Ju kî Sey Cemal bî, Sey Cemal herhal de bamasur bîyo, o kî sanatçi bîyo. Şî o kî dî. Mi va, “Mahsunî senên o? Va, “Kilê, juyode kilm o. Kurmanc o, feqet raya Heqî rameno.”
Waxto ke Dewrêş Babayî dewe de kilamî vatêne, milet amêne der-dormê de bîyêne top, goş nênê kilamanê ey ser?
Tabî canim, Dewrêş Baba roja ke çê de bî, zê veyve bî. Kam nîyamêne ke… Dewe ra amêne, Gestemerde [4] ra amêne, Keça [5] ra amêne, Kovike [6] ra amêne, her ca ra amêne.
Gimgim de, beno ke cayanê bîna de jî, çê zaf kesa de kasete –bande- Dewrêş Babayî estê? Dewrêş Baba nê kasetê xo se kerdêne pirr ya jî nê se amêne pirr kerdêne?
Milet amêne xo rê kaset kerdêne pirr şîyêne. Ardêne çê ma, teyîbe bîye, misayîbê dê ci rê ruşnaybî, bantê dîna, kasetê dîna ci rê kerdêne pirr dêne ci. Waxto ke nêweş bî, jukekê Xinisî herhal da bî ci, ey o kaset kerd pir, mi va ke, “Xorto, no kasetê kamî yo to kerdo pirr?” Ey va, “Kilê, to ey nas nêkena, hetê Xinisî ra wo, gere bêro bero.” Mi va, “Qa namê çik o?”, Va, “Ez namê vacî to xo vîr ra kena”. Dewrêş Babayî wefat kerd, kam bî ez nêzano, ama mi hewn de dî va ke, “Ê borcê mi gereke to bidê.” Ama kam bî, ez nêzano, mi nêdî, nas nêkerd. Eke amo kî, nêwaşto ke ez ay kî nêzano.
Dewrêş Baba seba kasetanê xo nêvatêne çi?
Nê, çîyê nêvatêne. Kes nêşikitêne, dêne her kesî.
Tayê kilamê Dewrêş Babayî kurmancî yê, zaf weş jî vatê. Waxto ke welat de bî, ortê ey û kurmancanê Vartoyî senên bî? Kurmancê Gimgimî tawa amêne çê şima goş nênê vengê Dewrêş Babayî ser?
Tabî canim. Mesela ya tucar bî ya çîyê bîyêne, amêne.
Dewrêş Babayî teyna saz/tembur cinitêne? Yanî, zobîna çîyê cinitêne?
Saz dêne piro. Teyna saz dêne piro deyîşî vatêne. Şayîder, lajê Sawisivê Gude, Keça ra, o amêne ci rê mey dêne piro. Mey dêne piro, mey de vatêne, kerdêne kaset.
Seba ke Dewrêş Babayî kilamî vatêne, tawa der-dormê şima de kesî venga ci dêne, Îzmîr de? Yanî, mavajîne zê derneg-mergana?
Dewrêş Baba dernega honde nêşîyêne. Venga ci dêne, berdêne çê xo. Uja ey vatêne, îna xo rê ju kaset kerdêne pirr. Henî kerdêne.
Seba ke Dewrêş Babayî zonê ma (zazakî) û kurmancî kilamî vatêne, tawa dewlete ya jî kes-mesan çîyê vatêne, naye ra şima tawa amayî rehetsizkerdêne?
– Nê, nê nê…
Dewe de der-dormeyê Dewrêş Babayî de kam bî, Dewrêş Baba tewr zaf şîyêne lewê kamî yan jî kaman? Hevalê xo yê nêzdî kamî bîy?
Dewe de kulîyê cîrana…
Îzmîr de?
Îzmîr de jî kulî ci ra hes kenê. Mesela hevalê de bî, Yusuf Yildirim bî, bamasurij bî. Mehemedê Çawuşî bî, Şayîder bî, Mehmet Acar bî. Kamî ci ra hes nêkerdêne ke.
Dewrêş Baba cêrayîşî ra hes kerdêne?
Heya, fetelîyêne. Şîyêne her ca.
Dewrêş Baba hetê fikirîyayîşî ra, hetê sîyasî ra senên bî, raya xo dêne kamcî partîye?
Raya xo dêne CHP.
Dewrêş Babayî Dêrsim ser o zî kilame vata. Dewrêş Baba şîyêne Dêrsim amêne, yanî, seba ke nas û dostê şima, talîbê şima Dêrsim de estê.
Dêrsim ser o vato. Walahî, Dêrsim tawa ke şîyo kî rind nêno mi vîrî. Feqet Erzingan terafi şîyêne. Her zaman şîyêne. Amnan qedinenê, payîz şîyêne. Dima karî…
Waxto ke şîyêne, çixa mendêne?
– Mendêne, da-vîst roce mendêne.
Talîbê amêne şîyêne?
– Talîbî amêne. Amêne çê Baba Doganî. Baba Dogan lacê apê Dewrêş Babayî yo, xana pîle a wa Goşkar de.
Dewrêş Baba heqîqî seyîd bî
Hetê îtîqatî ra Dewrêş Baba kesode senên bî? Dewrêş Babayî roje û qurban û nîyazê xo kerdêne?
Dewrêş Baba heqîqî seyîd bî, heqîqî dede bî. Dedêde henên bî ke merdena xo zanite. Ma ard çê apê dê, şan de venga mi da va ke, “Hakki Babayî ra mevace, uzulmuş benê, şodir mi îta ra berz ke berê xestexane. Ez uja mirena. Ez îta bimirî, Xelîl Dede cenaza nêdano to to berê çê. Ez ke xestexane de merda, eke gucê to ke şono ci, mi şewe çê de meyman ke, gucê to ke nêşono, ci kes to ra çîyê nêvano.” Qayîtê, mi pazartesî berd, sali şîyo mi dî, ez amo mi axwe ne ser ke sarê xo buşî, çimke ez çend rojî lê dê ra qe nêvecîyêne, nîyamêne çê. Telefon ame va bêro xestexane. Mi va, eke henên o, berdo oda –yoxun baximde bî-. Kinc û kolê dê kerdî çente, ez şîyo. Nêvana wefat kerdo. Îna uja mi ra nêva. Eke bivatêne, mi uja ra ardêne çê. Defêna ke ez ama çê, milet verê çêverê ma de henêno ke sankî veyve yo.
Ti şona ortê talibanê xo êna ya jî ê ênê şonê?
Serrê, di serrî raver ez ama Gazî Mahalesî ortê ê talibanê xo, çê Alî Asker îna. Nika nêşono. Ez rehetsiz ane, emelîyatkerdî yane, çar-ponc defe emelîyat bîyane. Serranê verêna şîyêne amêne.
Ma talibê şima ênê şonê?
Talîbê mi eke bêrê mi persenê, zîyaret kenê. Î ke rind ê, gorê nê tarîxê rind ê. Hama nika îndî talibî çîn ê, îndî talibê zê verî çîn ê, nêmendê. Xalîs talibo ke mendo, ti vanê ya Alî Asker (Alîco) a sulala dîna talib a.
Ê hêna dewam kenê?
Dewam kenê. Domanê Silê talibê mi dewam kenê. Ez ke şîya Îstanbul, ya meymanê Alî Askerî yane, ya jî ê Alî Ekberî yane. Nê mi rê talib ê. Îskerder [7] ra uja estê, tabî kulîyê xo nê… Yanî, talibî zaf ê, talibê verî nîyê.
Waxto ke şima dewe de bî, Dewrêş Babayî dewe de cem dêne girê?
Baba Doganî cem dêne girê, deyîşî vatêne. Dewrêş Baba qarşîyê pîlanê xo de zaf saygili bî. Mesela, pîyawo pîl xana ser bî, Dogan Baba bî, Muslîm Baba bî, o taw îna kerdêne. Ê ke ortê ra vejîyayî, Dewrêş Babayî cem girê dêne. Yanî, dewe de jî kerdêne.
Îzmîr de jî cem dêne girê, yanî, îta jî dewam kerd?
Îzmîr de Dewrêş Babayî cem qurmuş kerdêne, zaf kerdêne. Miletî berdêne. Hama ke vatêne Xizir îndî miletî nêverdêne. Di heftî raver amêne soz guretêne.
Guzeltepe de jî cemevî esto. To îta tawa şona cemevî êna?
Cenazê, çîyê bibo, şonîme. Waxto ke cem girê danê, zaf şono milet, şono milet bêhemd şono.
Waxto ke cem danê girê ti kî şono?
Ez bi xo nêşîyane. Weşê mi kî nêno, ez nêşîkîno kî şorî. Nika cemevî senên o? Cemevî cayade giran o, gereke pîyawo dizd orte de çînê bo, pîyawo qilêrin çînê bo. Gereke o pîr pers kero, “Wertê cênik û mêrikî senên o, wertê cênik û mêrik û cîrana senên o?” Naye pers nêkenê. Tamam? Her ca ra her kes êno, ma ez se şorî dayîlê îna bî. Kam şono şoro, Heq ci ra razî bo, ez çîyê nêvano, ez ne vano şorê ne vano meşorê, o gorevê mi nîyo. Ama pîr maqamlik de guna kuna vilê pîrî, nêkuna vilê mi.
Rojê Xizirî de ez çê xo de mîyazê xo pojeno, dano. Mîyazê Dewrêş Babayî pojena şono mezela ser êno, mîyazê talibanê xo ayri pojeno dan. Îbadetê Heqî ken, deyîşanê Dewrêş Babayî erzeno ci, goş nano ser. Mi rê bes o.
Mesela şîyayîşê Almanya jî esta. Dewrêş Babayî qey waştêne ke şoro Almanya? Yanî, seba karî şîyêne, seba cêrayîşî şîyêne? Sebabo ke ey waştêne şoro Almanya çi bî?
Hayir, zate waştêne. Vatêne, “Xo rê şorî bîvînî”.
Almanya de şî lewê misayîbê xo, ya şî lê kesêde bînî?
Hayir, misayîbê dê ci ra hes kerdêne. Nika o mormek şîyo a dunya, mekanê xo cenet bo, misayîbê min o. Feqet mormekê misayîme xo rê taw Turabî bî. Heq esto.
Kilama xo “Çeqer” de zî qalê na mesela Almanya keno. Dewrêş Baba bado şî Almanya ya tewr nêşî?
Nafa, waxto ke şono Sêgire [8] ra layikê Çê Tîyarî esto, namê xo Alî Asker o. Alman der o. [Alî Asker] vano, “Baba, dovîzê to çixar o?” [Dewrêş Baba] vano, “Ponc se marq o.” [Alî Asker] vano, “Şenik o.” O kî ano heral de ke ponc se marqê o dano ci. O asna de pasaporte de nênivisneno. Waxto ke beno pêya, ceb aramiş kenê ponc se marq îta de esto, o bîn zêde wo, demek ke no qaçax o. Aye ra yaxalamiş kerd pey de ruşna. Ame Îstanbul tekrar defêna kerd duz. Apê dê uja esto, lajê Tîyarî, ê kerdbî duz, defêna cênê ruşnenê. Apê ê layikî vat, ma aqil nêkerd, ê aqil kerd. Çamaşir Suyu arda, pê ewka dê kerda, pasaporte dê pak kerda. Meymanê Îmam polîs [9] bîyo. Na kilama “Çeqel” î o taw vata.
Dewrêş Baba Almanya de çixa mend?
Xêlê mend. Di-hîrê aşmî mend.
Dewrêş Babayî seba Almanya nêvatêne çi? Pê qayîl bîyo, nêbîyo?
Vatêne, “Almanya rind a, temîz a”. Vatêne, “Mi rê îşî kî dî, ama ez tede nêvineta.” Yanî nas-dost esto, talib esto, feqet vatêne, “Can bibo ke uja teyrayê xo de vindero. Mi xo hêna bozmuş nêkerdo, ez êno.” Mêriko ke bekar o, uja vindero beno? Mesela ez dede wo, ez îta bekar a, nêbo ke ez xo şaş kerî, cênike ya jî juyî dime şorî. Ez ney ra hes nêkena. Nêvinet…
Ju kilama “Çarşemeyî” esta. Ez wazena reyî zî to ra goş ser nîme. Ti şîkîna ma rê tayê qalê hîkaye na kilame bikere?
A eşta bona ser. Ma ke amayîme, mesela kesî vato, “No lajê Mehemedî yo, nêzo îta ra wo, ma nas kenîme” Ma îta nas kerdo. Tamam. “Pîro ez kaxiranê to virazena, ewraqanê bonî.” Des û di pahontê xo guretî.. “Ewraqî bawo key ênê?”, “Ma ya no çarşeme ya no poncşeme” Polîsa amay bî, çaketê dê ra xije derî kerd. Bonî şanitî we. Ey ke nivisna, eşte ser.
Dewrêş Baba ju kilama xo de vano: “Mi va nesîb bo, to ser de bêrî, bêrî / Mi va şopê welatî ser de bêrî, bêrî”. Ma zanîme ke Dewrêş Baba welatê xo ra, zîyar û dîyaranê xo ra zaf hes keno. Waxto ke înan ra dûrî kewto jî, birîya ci kerda. Dewrêş Baba ya jî şima pîya şîyêne welat amêne? Ya jî şima çend serrî de rey şîyêne amêne?
Di-hîrê defê xo şî. Sevgîyê xo memleketî rê bî, tenê memleket henî heremîyaybî, nîya teq-tuq bî ya, xo rê seba domana nêşîyêne.
Raya peyêne key şî welat?
Raya peyêne ez vano belkî min û dê şîme amayîme, îndî nêşî. Gere bişîyêne bonî biviraştêne, bonê ma vejîyayî, ma zaf zor da ci va “şo viraze”, a esna de nêweş kewt îndî nêşî.
Nika bonê şima estê?
Nê, banê ma henî tede veşayî şî. Yanî, cayê ma esto, bonê ma yê kanî tede estê, ama bonê tezî nêviraştî.
Der-dorme de ke şar to vîneno, nêvano çi? Yanî, seba ke ti xanima Dewrêş Babayî ya?
Sevgî danê.
Ha wo bena vîst serre ke Dewrêş Baba dinya xo vurna. Ti tawa goş na kilamanê Dewrêş Babayî ser? Eke goş nana ser çi hîs kena?
Tabî canim, tabî… Teyîba mi xerîpîyaybî, şîkîyaybî, ez zaf cêra mi teyîbe nêdîye.
Waxto ke ti goş nêne ser, çi hîs kerdêne?
Tabî, însan uzulmuş beno da.
Bestê xo ê bi xo viraştêne ya nat û bot ra, yanî şima û hevalanê xo ra yardim guretêne?
Ey bi xo nivisnêne. Saz dêne piro ya, ez amêne ke ha wo vano, mi vatêne, “Xorto, na zeke nîyame qeyde.” Vatêne, “Hew kilê, henên a?” Ey çarnêne qeydo bîn, mi vatêne, “Qayîtê nika, no amo maqam.” Pers kerdêne.
Waxto ke to vatêne “nêbîya”, qarîyêne?
Nê nê, weeey. Vatêne, “Kilê, tamam.”
Vatêne: “Hew kilê, henên a?”
Ju kî, goro ke ez zano, Dewrêş Babayî şiwarî jî vatêne. Mesela dewanê der-dormeyî de ke gencê ya jî kesêk merd, may û pî ey amêne lewê Dewrêş Babayî û ey ra seba lajê xo, çêna xo şiware waştêne. Ti şîkîna tayê qalê ci bikere?
Emrê Heqî ke merd, nîyamêne, nîya qeza de ya jî amo kîştene, o waxt amêne. Ey jî ser ra vatêne. Cêrenê ver ra, zaf ke daxalet kerdêne, ser ra vatêne. Îna kasetê xo ardêne kerdêne pirr, xo rê berdêne. Mesela domananê Çê Çarekijî, di tenî Îstanbul de xebetîyayî fabrîqa dîna veşe, bira şî ke birayê xo bîyaro, girmine kune rê vîdonê boyayî ra, hur dimîna birayî tey amayî kîştene. Pîyê dîna zaf israr kerd, Dewrêş Babayî nêvatêne, hîrê rojî ke mêrikî îta ra nêşîyêne. Zaf aci bîye. Mi va, “Juyê ci rê vaje.” Ci rê ju vate, kerd pirr berde.
Ju lajêk hetê lola ra, Sarice [10] ra bîyo, şîyo veyve, veyve de amo kîştene. Ser ra juyê vate: Romî. Mesela Hemedê Goşkarî, Hemedê Çê Mîroyî vanê, Ankara de bêewlad-betewlad bî, merd, dê ser vate. Dewrêş Babayî vatêne, însana ser vatêne.
Dewrêş Babayî kilamê govende jî vatêne?
Heya. Govende de kî vatêne. Veyva de şîyêne, govende de neşelî bî. Dewanê bîna de xortî de şîyêne, feqet mesele îta veyve bîyêne, dawetîye amêne şîyêne her veyve.
Ewro tayê hunermend û muzîsyenê ma kasetanê xo de Kilamanê Dewrêş Babayî vatê, ca do ci. Ti tawa goş nana nê kilama ser?
Heya. Domana ra guretê vatê. Domana guretê telefonê xo ya, Ulusê mi [11] êno, kena ya ez vano, “Ero telefonê min weş çîn o, ez kî xo rê cikî.” Ez pê qayîl beno, yanî, vengê dê nîyo, feqet maqam anê ca.
Şarê ma seba bestê û kilamanê Dewrêş Babayî ci ra nêvatêne çi?
Hona-hona kî wazêne.
Domanê şima jî muzîkî de leqedar benê?
Heya. Alî Heyder baglama dano piro, Alî Aba weş vano, Adem Baba saz dano piro, yanî, teyna Tekîn Baba û Ulusî ra saz nêdanê piro. Ê bînî kulî danê piro.
Ma domanî qeydê pîyê xo danê piro vanê ya qeydê xo danê piro vanê?
Xo rê zê xo vanê. Juyo ke turkuya pî ci ra biwazo, ci rê danê piro herhal de. Alî Aba juyo ke biwazo, o turkuyanê pîyê xo ci rê vano. O diş dewleta de jî şono vano.
Dewrêş Baba key wefat kerd? Nêweşîya xo çi bîye?
Nêweşîya xo kemîk qanserî bî herhal de. Zate biroşîtê xo kî bî, astim bî. Rew ra rehetsiz bî, mîde kul bî. Memleket de nêweş bî, yanî. Ma berd Erzurum.
Waxto ke wefat kerd, çend serrî bî?
59-60 ya bî ya çîn bî.
Roja ke Dewrêş Babayî wefat kerd, rojade senêne bîye? Ti şîkîna tayê qalê a roje bikerê?
Dide marte de wefat kerd. A roje germ bî, hamnan bî, hamnan. Çi vara çi ewk o. Kes damiş nêbîyêne tîje ver a vindo, vaz dêne cayanê sîya.
Waxto ke şima dard we, a roje milet zaf bî? Şima verê çêverî de bî top ya şima ber cemevî?
Zaf qelabalix bî. Sunî vana, tirk vana, kurmanc vana, kam nîyame ke, ca çîn bî ke şar ronişîyo. Ma verê çêverî de şut. Cemevî o taw çînê bî. Xocê Sofya ame şut, namê xo Memê Zekî yo, îta nîşeno ro. O talibê hetê bamasuranê ma wo. Talibê çê pîyanê min o. Ey Dewrêş Babayî ra zaf hes kerdêne, tim amêne lewê, Dewrêş Baba şîyêne lewê dê. Dewrêş Babayî va, “Mi berê verê çêverî”. Va, “Şodir mi ravazne bere xestexane, Heqî Babayî ra vaje, ama Heqî ra mevaje ke pîyê to mireno.”
“Heqî Babayî ra vaje, ama Heqî ra mevaje ke pîyê to mireno.”
Tembur û çî-mîyê ey o şexsî şima se kerdî?
Sazê ey domananê mi, Hakki Babayî dêne piro. O, sazê Dewrêş Babayî Hakki Babayî de bî. Ez henî zano, o wo o nîyo ez nêzano.
Wasîyetê ey o peyên çi bî?
Teyna va, “Heq tawa bi to nêkero qe ke ez bimirî. Ez domana nêxelesneno ra, ti xelesnena ra.” Na tim vatêne. Weş bî, nêweş bî, na her zaman vatêne. Mi va, “Ez kasetê to erzeno ci, pê to keno yolcî, deyîşanê to.” Va, “Kilê, to ke aye bi ke zate ti pêxamber a” Îna yanliş bantê kilama eşt ci. Mi va ke, “Îmama ser ra vata, ê kasetî bîyarê.” Îna nêzanitîbî kasetê bînî eştîbî ci. O kî rind bî, feqet ê îmama beştêne ci. Çêna nas nêkerdo o esna de.
Hêna ke wefat nêkerdîbî, Alî Riza Koçer esto, [Dewrêş Babayî] va, “Alî Riza xestixane de nîyamo dîyarê mi, cezali yo. Mezela mi aîdê dê wa, qebristanê mi. Ey ra vacê. Xeberê bide misayîbê mi.” Mi va, “Misayîbê to amo şîyo, nêno.” Va, “Mecbur o, gereke bêro mi yolcu kero.” Misayîbê xo nîyame. Ma telefon kerd ya nîyame, Alman de. Alî Riza Koçer pêhesîya, mêrikî mi rê telefon kerd ya va, “Ez qebrîstane dê kotî bicî? Mi va, “Eke mumkun o, ti şîkîna Çîglî de bicê, mi rê nêzdî yo.” Alî Rizayî cayê de, mekanê de Çîglî de guret. Heq ci rê yardimci bo.
Nika mezela xo kotî ya?
Çîglî der a.
Dewrêş Baba waşt ya şima Îzmîr de dard we?
Nê nê, çîyê nêva. Mi va, “Ma to berîme dewe?” Va, “Nê.” Zimistan bî, hîrê marte de wefat kerd. Roja hîrê marte de ma teslîmê qebrîstanî kerd. Yanî, Dewrêş Babayî memleket ra hes kerdêne, seba domana nêwaşt. O waxt durumê ma jî zaf rind nêbî. Ama bivatêne “mi berê”, dosta berdêne, talibê berdêne.
Ti şona zîyaretê Dewrêş Baba êna?
Heya. Nêzdî ya, kuna araba, şona êna. Rehetsiz bî, kuna taxsîye şona êna.
Goreyê to şarê ma qedr û qîymetê Dewrêş Babayî zano? Emegê ey ra wayîr vejîno?
Zanê. Îlahîm qewmê ma yê Vartoyî…
Derheqê Dewrêş Babayî de çîyo ke to vîr ra nêşono, esto?
Xatira na wa. Dewrêş Babayî rojê ez nêşikita, mi ra xever nêdo, heqeret mi ro nêkerdo, kelîmeyê çîxe nêvata, mi qedrê ju bikerdêne-nêkerdêne, qesî nêkerdêne. Dewrêş Baba hosta bî -bonî viraştêne, vaştûrî viraştêne, tirpanî şanitêne tim- mi malzemê destê dê mi dêne kamî, biberdêne roje, çîyê nêvatêne; şikitêne ardêne, ez hêrs bîyêne vatêne, “Kilê, qa ti ke dana ma, hêrs mebe, ma şikito şîyo, ti ke hêrs bîya jî, tawa beno weş?” Hama vatêne, “Qarşîyê xo de qelbê ê pîyayî meşikne.” Dewrêş Baba heqîqeten henên bî, Heq zano ke henên bî.
Ez wazena qesa tu ya peyêne bicêrî?
Sag olsun, her kes jî Dewrêş Babayî ra hes keno, deger dono ci. Her kes jî qîymetê ma zano, çêverê ju taniş de, ju talib de şîme saygi, sevgîyê xo ma rê esto.
Ez seba nê roportajî zerrî û can ra zaf teşekur kena.
Ez teşekur kena.
Çend Kilamê Dewrêş Babayî
BÊRÎ, BÊRÎ
Mi va, nalet şoro topraxa Yunanî Ne tede estê gerçegî ne estê zîyarî Kewto rê mi virî, welatê baw û kalî Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî Mi va, welat dûrî yo, pê xêlê koyan o Kes bi derdê zerê kesî nêzano Merdene pê goşê ma der a, se beno Heq bizano Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî Mi va şorî Gestemerde mekanê Bimbarekî Şorî Keça, dîyarê hewşa verê dara ey Gerçegî Şorî Goşkar, dîyarê hewşa verê keleka Kalikî Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî Mi va, şorî dîyarê mexbera Hazir Babayî Ser ro êna na sura vayî Defêna ma şîme qurbanê Goşkar Babayî Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî Mi va bêrî şorî waranê dîyarî Cîranî seba qurbana ra benê topî Şonê wertê malê şanî Kewtê re mi virî, cîranê baw û kalî Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî Rojê nê rojê, çixirê ma kuno ro qebristana Meyîtê ma nanê re serê çar dara Vanê “Dewrêş Baba bîyo meymanê mezela” Mi va, nesîb bo, ez to ser de bêrî, bêrî Mi va, şopê welatî ez ser de bêrî, bêrî
DILO HAYÊ
De dilo hayê, dilo hayêD De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto ro cayê? Mi va ez ama ke ti çê de nîya Ez ama ke ti çê de nîya Ondêr kozmagê bonî mi ser ro fetelîya Hewnê şewan ro mi heremîya De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto ro cayê? Na cîgera mi to rê çixa veşena Zê şilîya usarî rişîna De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto ro cayê? Mi va va êno vayê pakayî Bawo sure êna sura pakayî Şana ma, zê qirşanê payîzî kerdî vilayî Jubînî ra visnayî lac û pî, wa û birayî De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto ro cayê? Mi va sure êna çixa serdin a Mi va sure êna çixa serdin a Qarşê yara mi mebe, birîndar a zaf derîn a Hên ke jan dana, zê vara payîzî serdin a De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto ro cayê? Tayê ma şîyê qeza, tayê ma dewa Tayê ma şîyê welata, tayê ma şîyê mezra Waxto ke meyîtê ma bibo, çimê ma nêgineno ro ceneza De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto re cayê? Mi va, va êno vayê vart û vare Bawo sure êna sura vart û vare Kamaxa sura serdine şanena pelanê dare De mi va, ez pêhesîya vanê emserr qewmê ma nêşîyo ware De dilo hayê, dilo hayê Çito her juyê ma nîşto re cayê? De mi va, va êno vayê vareşî Bawo sure êna sura vareşî Kamaxa sure serdina şanena her kesî Welat kewto ro mi vîrî, nêzana kamî ra bipersî Mi va, derdê kamî çîn ê, wa şorê lê Baba Dewrêşî De dilo hayê, dilo hayê Çito [12] her juyê ma nîşto re cayê?
ÇARŞEME
Mi va, derd êno derdî ser de Mi xo rê di çimî viraştî, dere de Ju şarêde ma bî, taniş bî Va: “Mamela bonanê xo, mi ser ro verde.” Mi va: “Çi çax?” Va: “Ya na sêşeme, ya na çarşeme.” Ax çarşeme, çarşeme, ti madax bê çarşeme! Rojî şî, hefteyî şî, bî xêlê zeman Çarşemeyî dest eman ha eleman Mi va: “To mamela bona se kerde?” Va: “Mi kulî kerdê temam” Mi va: “Ma ti ewraqa key ana?” Va: “Ya na sêşeme, ya na çarşeme.” Ax çarşeme, çarşeme, ti madax bê çarşeme! Rojî şî, hefteyî şî, bî xêlê zeman Ondêro çarşeme bî roja hat û natî Usar ma ser ro ame, şarî kemerî eştî ci, bonî viraştî Xebere dê Lacê Şuyanî, ê qewatî Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti ondêr bê çarşeme! Tirkî reîsê ma ra vanê, “Lacê Şuyanî” Kutikî verdayî ma, bê dîn û bê îmanî Ma ser ro bî axirê zemanî Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti madax bê çarşeme! Kutika zomp guret, qorê dîwarî şikit, berd hatanî sere Bî çatî ro, çatî xij bî, şî dere Kiremîtî ser ro kerdî zê zilb û wele Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti ondêr bê çarşeme! Şan o, va êno, cênîya va: “Se lemba tafî? Domanî berbenê, cayê dîna kotî rafî?” Şewe şîye astareyî ma ser ro bî zafî Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti madax bê çarşeme! Dinya kamaxe bîye tengûtarîye Serê holika kemerine, mi bi naylon kerd sîye Vayî da piro, bîye şirpîn û nalîye Şirpîna naylonî hatanî mala bîne şîye Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti kamax bê çarşeme! Qudrê Îlahî ra vare şîlîye Her heba ondêre qasê balîye Têrmaşe dês û dîwara ro nêqetîye Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti mêrat bê çarşeme! Kewta wertê cila, tenê xilmaş bîya Ondêro sûyax tev ra dîwarî şeqetîya Gina qafika mi ser ro, pijikîya Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti kamax bê çarşeme! No çarşeme çik o? Her kes zano ke Mûs o Kam nêzano wa bimuso Ondera zure dişmenê Heqî ya, hem meslego pîs o Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti ondêr bê çarşeme! Ondêro çarşeme bî roja hat û natî Fîştî rê xo ver berdî, des û ponc magnatî Mi va: “Ez xebere bidî kulî welatî Êndî kes mepoco xaşilanê Qereçarşemê Martî.” Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti ondêr bê çarşeme! Cênîya domanî kerdî virana xo, domana rê lorna Mi qayt kerd ke yawaş-yawaş varna A esna de Dewrêş Baba xêlê dajna Pêro sebebê mi çarşeme Ax çarşeme, çarşeme, ti madax bê çarşeme!
AX WELAT WELAT
Rinda mi ame bonî ser de Gula mi ame bonî ser de Puçik virazena, di xo ver de Kam ke wertê ma de şeytanênî keno Hard bilerzo, bon bêro ser de Ax welat, welat, welat, welat Derdê to ra, mîyanê mi bî di qat Gula mi, porê xo munito Rinda mi, porê xo munito Gulê Heq bo, zerîya mi kota to Seba rindekîya to ra Çemê Goşkarî vindeto Çemê Muzirî vindeto Gula mi, mal ame, malê perojî Rinda mi, mal ame, malê perojî Mal şanito vêrê verojî Xizirî miradê ma bikerdêne Qe kî emrê ma bibîyêne hîrê rojî Gula mi, mal ame bêrîye Rinda mi, mal ame bêrîye Gula mi, helba şitî şanita hetê sîye Xo rê hêdî şîya verindîye Mi va, ez çîyê vana ti memiradîye
LIMINÊ, LIMINÊ (Kurmancî)
Liminê liminê, liminê liminê Liminê liminê, wey liminê De mi go Varto bû gola xwînê Derdê sala îsal xwe daye ser vê bîrînê Liminê liminê, liminê, liminê Derdê ternan û gencan ra heywax û wey liminê De mi go çi tifaq e, hatîye ser bêterê Cenazê ter û cîwanan kişand va bêderê Derdê sala îsalî mîna derba vê xençerê Çer ku xwe bide ser dil û cîgerê Liminê, liminê, liminê, liminê Derdê ternan û gencan ra heywax û wey liminê De min go depremek çê bû ha li van cîya De min go xanî-manî hey liminê, tev ricîya Bona ternan û gencan dar û kevir helîya Liminê, liminê, liminê, liminê Derdê ternan û gencan ra heywax û wey liminê De min go depremek çê bû li Vartoyê wey liminê, nîvro şun da De min go xanî-manî hilweşîya, ter û genc man di bin da Kula ternan û cîwanan, Rebîyo maye di dil da Liminê, liminê, liminê, liminê Bono ternan û gencan ra heywax û wey liminê De min go depremek çê bû li Vartoyê, depremek pir xedar e De min go derdê taleban, hey liminê, mekteblîyane De min go qelem û defterê gelek heban di mal da mane Liminê, liminê, liminê, liminê Derdê ternan û gencan ra heywax û wey liminê De min go depremek çê bû li Vartoyê, wey liminê dûman rabû li roelayê Derdê Vartoyê wek derdê Ana Fadîmayê De min go roja ku Şah Huseyîn şehîd bû li Kerbelayê Liminê, liminê, liminê, liminê Bona ternan û gencan ra heywax û hey liminê
[1] No roportaj tarîxê 23.04.2018î Îzmîr Çîglî, Guzeltepe de, çêyê Dewrêş Babayî de ame viraştene.
[2] Dapage: Yew Dewa Gimgimî ya.
[3] Sêgire: Yew Dewa Gimgimî ya.
[4] Gestemerde: Yew Dewa Gimgimî ya.
[5] Keça: Yew Dewa Gimgimî ya.
[6] Kovike: Yew Dewa Gimgimî ya.
[7] Îskender: Yew dewa Gimgimî ya.
[8] Sêgire: Yew dewa Gimgimî ya.
[9] Şima
[10] Sarice:
[11] Ulus Baba: Lajê Dewrêş Babayî yo tewr qij.
[12] Çito: Çira
