Çira Dortyol? – Mehmud Nêşite

Dortyol, qezayêka bajarê Hatayî ya. Verê cû, wexto ke Hatay xoser komare bîyo, o wext Dortyol girêdayê Edena-Seyhanî bîyo. Badê ke Hatay 23. hezîrane 1939 de bîyo bajarê Tirkîya, o wext Dortyolî zî Edena ra abirnê û eştê Hatayî ser.

Dortyol qezayêk a ziretî ya. Çarkenarê na qezaye bi baxçeyê narencîyan pişte yo. Nê baxçeyan de heme tewirê narencîye estê. Hem leymunê Dortyolî hem mandalîna û porteqalê Dortyolî Tirkîya de û dinya de zî meşur ê. Bê nê baxçeyan Dortyol wayîrê erdêko bereketin o. Tirkîya de zerzewat verê Dortyol de vejîyêno.

Kurdî mîyanê serranê 1965-1970 de dest pêkerdê amey na qeza.  Reya verêne  yew keyeyêko kurd dewa Bamitnê ra amîyo Dortyol. Bamitnê dewêka Licê ya Dîyarbekirî ya. Dima reyna Lîcê ra dewa Pêçarî ra yew kurdo bîn yeno Dortyol. Êdî vera-vera Dortyol de kurdî zêdîyênê. 1984 de gama ke herbê kurdan û tirkan ê bi sîlehî dest pêkeno, êdî roje bi roje kurdê dest pêkenê û xo ancenê na qeza.

Verê verkan kurdê ke amîyê Dortyol, seba kar û gure amîyê. La ê ke 1984 ra pey amîyê, tersê dewlete û zordestîya esker û korîcîyan ra remay ameyê. Merdimanê dewijan rê cay sey Dortyolî de kar gure zaf beno. Xora kurdê ke welatê xo ra remay û ameyê Dortyol, se ra 99 dewij ê. Merdimo dewij cay sey Dortyolî de vêşan nêmaneno. Nê kurdê ke welatê xo ra remay, hem pereyê înan çin bîyo ke bi ê peranê xo xo rê ticaret bikê. Hem zî merdimo ke dewij bo kar û gureyê zîretî ra fam keno.

Nê kurdî yê ke amîyê Dortyol serre 12 aşmî gureyê zîretî de gure kenê. Qij-pîl, cinî-camêrd, kêna-laj şikenê 12 aşmî bişuxulîyê. Payîz û zimistan baxçeyê narencîyan de narencîyan çînenê, wisar û hamnan de zî mîyanê erdê pîyazan de û erdê zerzewatan de pîyaz û zerzewatan arê danê. Nê sebeban ra Dortyol bala şarê kurdî anto û no şar xo kaşê uca kerdo.

La roje bi roje nê kurdan ra tayê tera bîyê wayîrê dîkanan, bîyê wayîrê baxçeyan, bîyê tucarê pîl û namedarî. Ewro Dortyol de zîfkero tewr pîl kurd o. Mutehîto tewr pîl kurd o. Ewro Dortyol de ney, Tirkîya de tucarê pîyazan ê tewr pîl û pêtî kurdê Dortyolî yê. Welhasil û kerîm ekonomîya Dortyolî hanî yo destê kurdan de.

Kurdê Dortyolî se ra 80-90 welatperwer û kurdperwer ê. Verê ronayîşê HEP û DEPî nê kurdî pêro mîyanê CHP de ca girewtê. Hetanî ke nê kurdî bîyê îdarekerê teşkîlata CHP ya Dortyolî zî. La badê ke HEP-DEP abîyê no şar zî Dortyol de teşkîlatê nê partîyan akerdo û warê sîyasetî de kewto mîyanê sîyasetê kurdan.

Yewîtîyêka xurte mîyanê nê kurdanê Dortyolî de esta. Ge-ge tayê problemî înan mîyan de vejîyê zî reyna vera (duştê) şarê xerîbî yewbînan tepêşenê. Metrepol de tu ca sey kurdê Dortyolî girêdayê yewbînan nîyê. Dortyol de heme bajaranê Kurdîstanê vakurî ra kurdî estê. Kurdê Licê ya Dîyarbekirî hinî zaf ê. Dima kurdê Riha, Wan û Hekarî yenê.

Nufusê Dortyolî yê sînorê qeymeqamî teqrîben 130 hezar o. Ê sînorê beledîya 70 hezarî ra zafêr o. Panc nahîyeyê Dortyolî estê. Nê nahîyeyan ra nahîya Payasî heme nahîyeyan ra pîlêr a û tîya de kurdî hakim ê. Kurdê mîyanê Dortyolî hinî zafêr hîrê taxê Dortyolî de ronişenê. Taxa Mezbexane de bê kurdan tu kes şar çin o. Na taxe hanî ya bînê koyê Amanosî de. Ewro muxtarê na taxe zî kurd o.

Kurdê Dortyolî fek urf û edetanê xo ra vera nêdayê. Bi zîwanê kurdkî (kurmanckî-kirmanckî) qalî kenê. Heme şayî xo gorebê kulturê xo virazenê. Qewexaneyê înan têkişte de yê. Şaro kurd nêşino qewexaneyê tirkan. Kurdî pêro pîya şinê mîyanê baxçe û erdan. Serpaleyê (elçî-çawiş) înan zî kurdê.

Zengînê Dortyolî û wayîrê baxçeyê girdan û wayîrê hêgayê pîlan mecbur manenê ke karkeranê kurdan gureyê baxçeyan û nê hêgayanê xo de bîşuxulnê. Tu problem mîyanê karkeranê kurdan û nê zengînan de nêvejîyêno. Menfîet înan nêzdî yewbînan kerdo! Nê zengînê tirkê Dortyolî zî mecbur ê ke kurdan baxçe û hêgayanê xo de bişuxulnê û nê kurdê karkerî zî mecbur ê ke nê baxçe û hêgayanê tirkan de bişuxilîyê.

Verê 12ê êlule de Dortyol de çepgirî hakim bîyê. Timûtim beledîya destê çepgiran de bîyo. Badê 12 ê êlule îdareya eskeran beledîya daya rastgiran. A roje ra nato îdareya beledîya Dortyolî destê rastgiran ra nêvejîyaya. Di donem îdareya beledîya destê MHP de bîyo. La nê her dî donemê peyên kewta destê AKPî.

Weçînayîşan de tersê kurdan ra pêro partîyê tirkan benê yew û xo mîyan de yew îtîfaq virazenê. Mîyanê Dortyolî de eke şaşîya teknîkî yê kurdan nêvîrazîyo û tirkî xo mîyan de îtîfaq nêkerê, kurdî weçînayîşê beledîya kar kenê. Weçînayîşê beledîya yê donemo peyên kurdî nêzdî 4 hezar ray girewtê. La nêzdî 10 hezar rayê kurdan estê. Weçînitoxê kurdan ya wextê nuştişî de xo nênusenê ya wextê weçînayîşî de hê yaban de kar û gureyê zîretî kenê ya zî nêzanayîş ra raya xo şaş erzenê sandiqan. Coka hûmara rayê înan kêmî vejîyênê.

Hem hetê ekonomîya Dortyolî ra ke kewta destê kurdan, hem zî hetê sîyaseta kurdan ra nîjadperestê tirkan û Ergenekonî çim vistê kurdan û rew ra yo ke belê xo şawenê kurdan. 10-12 serre verê ra nato ke çend rey bi îmzeya TÎTî (Turk Întikam Tugayî) vilawekî vila kerdê. Nê vilawekan de kurdan tehdît kerdê û neng û nengşêrî kurdan ra çînê. Ge-ge zî mîyanê erdan de cayê pazaran de hêrişê kurdan kerdê. Ez şaş nêbî serra 1998 de yew roşanê kurbanî de hela sibay yew bomba eştê partîya HADEPî. O wext partî padaye bîyo, yew partî de çin bîyo. Coka zerar nêresayo merdiman. La bîna bîya sey moxle menda.

Ewro seba kiştişê çar polîsan, kurdê Dortyolî hê bînê hêrişî de. Esas mesela hêrişkerdişî meselaya kiştişê çar polîsan nîya. Ergenekon û dewlata xorîne û nîyarê kurdan kiştişê nê çar polîsan xo rê kerdê semed. Esas semed dişmenetîya kurdan o. Semed Dortyol de zengînbîyayîşê kurdan o, semed warê sîyasetî de yewbînan tepîştişê kurdan o, warê sîyasetî de giranîya kurdan o. Semed nêzdîbîyayîşê azadîya kurd û Kurdîstanî yo.

Mehmud Nêşite